مسئله 15- استطاعت از جهت مال يعنی داشتن زاد و راحله که توشه راه و مرکب

سواری است ، و چنانچه عين آنها را ندارد کافی است چيزی مثل پول يا متاع ديگر

داشته باشد که ممکن است آن را صرف در تهيه آنها نمايد، و شرط است که مخارج

برگشتن (1) را نيز داشته باشد(2) . و امور ديگری در استطاعت معتبر است که در

مسائل آينده بيان مي شود.

1- آيات عظام گلپايگاني ، بهجت ، فاضل ، سيستاني ، صافي : داشتن هزينه بازگشت

هنگامی معتبر است که مکلف قصد بازگشت به وطن خود را داشته باشد. اما اگر

نخواسته باشد برگردد، يا خواسته باشد در جای ديگری غير از وطن خود ساکن شود،

بايد هزينه رفتن به آن جا را داشته باشد، و دارابودن هزينه بازگشت به وطن لازم

نيست . سيستاني : مگر اينکه بيشتر از هزينه بازگشت به وطن باشد که در اين صورت

اگر ناگزير از سکونت در آنجا نباشد، هزينه بازگشت به وطن در وجوب حج کافي

است .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : داشتن هزينه بازگشت هنگامی معتبر است که

مکلف قصد بازگشت به وطن خود يا جايی که دورتر از وطن نباشد را داشته باشد ولي

اگر قصد رفتن بجايی  دورتر از وطن خود را داشته باشد داشتن هزينه برگشت به وطن

کافيست (البته مقصود جايی است که از نرفتن به آنجا بحرج نمي افتد) (مناسک ،

مساله 22) .

2- آية الله اراکي : در صورتی که عازم بر آن باشد.

آية الله غروي : در صورتی که بخواهد به وطن خويش برگردد يا مصارف محلی که آنجا

مي خواهد برود.

آية الله خامنه اي : شرطيت داشتن مخارج برگشت را معترض نشده اند.

مسئله 16- شرط است در وجوب حج ، علاوه بر مصارف رفتن و برگشتن ، اينکه ضروريات

زندگی و آنچه را در معيشت به آن نياز دارد داشته باشد، مثل خانه مسکونی (1) و

اثاث خانه و وسيله سواری و غير آن در حدی که مناسب با شان او باشد و چنانچه

عين آنها را ندارد(2) ، پول يا چيزی که بتواند آنها را تهيه کند، داشته باشد(3) .

1- آية الله مکارم : خواه ملکی باشد يا اجاره ای که با شئون او سازگار باشد.

2- آية الله صافي : و نداشتن آن حرجی  باشد.

3- آية الله صانعي : و همچنين است در صورت عزم بر عود و مراجعت ، سوغاتها و

وليمه و پذيرايی  در برگشت اگر به نحوی باشند که ترکش موجب ملامت و خجلت زدگي

مي شود.

مسئله 17- اگر ضروريات زندگی يا پول آنها را در حج صرف کند از حجة الاسلام کفايت

نمي کند(1) .

1- آية الله تبريزي : در صورتی که صرف آن مال در راه حج يا مرض و يا حرام دچار

مي گردد.

مسئله 18- کسی  که نياز به ازدواج دارد و برای آن پول لازم دارد، در صورتی  مستطيع

مي شود که علاوه بر مخارج حج ، مصارف ازدواج را هم داشته باشد(1) .

1- آية الله خامنه اي ، آية الله اراکي : و از ترک ازدواج ، به حرج يا مرض و يا

حرام دچار مي گردد.

آية الله فاضل : بطوری که ترک ازدواج مشقت يا ضرر باشد.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر ترک تزويج مستلزم حرج باشد به نحوی  که

عرفا بگويند مستطيع نيست واجب نمي شود و الا حج بر او واجب و مقدم است .

(مناسک عربي ، ص 18، مساله 32) .

آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني ، بهجت : در صورتی که صرف آن پول در راه حج

سبب ناراحتی و مشقت در زندگی وی شود، حج بر او واجب نمي شود، و چنانچه سبب

ناراحتی نشود واجب مي شود. آية الله خويی اضافه فرمودند: بلی اگر بنابر صرف

نکردن آن مال در نياز خود داشت حج بر او واجب است . (تعليقه عروه ، ج 2، ص

234) .

آية الله مکارم : منظور از نياز اين است که به خاطر ترک آن به عسر و حرج بيفتد

بلکه همين اندازه که ازدواج از شؤون زندگی او باشد کافی  است .

آية الله غروي : در صورتی که ترک ازدواج موجب حرج يا سبب حدوث ضرری يا مهانتي

يا باعث وقوع در محرم بوده باشد.

مسئله 19- کسی که از ديگری طلب دارد، و بقيه شرايط استطاعت را نيز دارا است ،

اگر وقت طلب او رسيده يا حال است و مي تواند بدون واقع شدن در حرج و مشقت (1) ،

آن را بگيرد واجب است مطالبه کند(2) و بگيرد و به حج برود(3) ، مگر مديون

نتواند بپردازد که در اين صورت مطالبه جايز نيست و استطاعت حاصل نمي شود(4) و

همچنين اگر وقت طلب او نرسيده و مديون بخواهد بپردازد لازم است طلبکار آن را

بگيرد و مستطيع مي شود، ولی اگر مديون نمي خواهد بپردازد مطالبه واجب نيست ، هر

چند با مطالبه حاضر به پرداخت شود(5) .

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و نيز مي تواند ولو با کمک غير و اقامه

دعوی در نزد حاکم شرع و يا با رجوع به حاکم غيرشرعی - در صورتی که استيفاء حق

موقوف بر آن باشد، بنابر اقوی - آن را وصول نمايد، گرفتن و رفتن به حج واجب

است . (احکام و آداب حج ، مساله 29) .

2- آية الله غروي : گرچه بواسطه شخصی باشد که مي تواند از آن بگيرد يا به واسطه

حاکم شرع بلکه به واسطه حاکم جور بوده باشد در صورتی که رجوع به آنان حرجی  نبوده

باشد.

3- آية الله بهجت : اگر تحصيل آن متوقف بر مراجعه به دادگاه اگرچه حاکم جور

باشد لازم است مراجعه نمايد... مگر آنکه مراجعه به حاکم موجب ذلت و منقصت شان

او گردد. (مناسک ، مساله 23) .

4- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : در اين مساله قائل شده اند که اگر بتواند دين

را بفروشد و پول آن به تنهايی  و يا به ضميمه مال ديگر وافی هزينه حج باشد و براي

او مشقت نداشته باشد، در اين صورت مستطيع است و بايد به حج برود.

آية الله سيستاني : در اين مساله قائل شده اند که اگر بتواند دين را بفروشد بنحوي

که اجحاف در حق او نباشد، پول آن به تنهايی و يا به ضميمه مال ديگر وافی  هزينه

حج باشد، در اين صورت مستطيع است و بايد به حج برود.

آية الله فاضل : اگر بتواند دينش را به مقدار کمتر بفروشد در صورتی که موجب

ضرر و مشقت نباشد. و اين مقدار برای حج کافی باشد مستطيع است و بايد حج انجام

دهد.

5- آية الله گلپايگاني : و اگر شک داشته باشد که مديون با مطالبه مي پردازد يا نه ،

به جهت آنکه احتمال استطاعت مي دهد، و تمکن از فحص دارد، احتياط در مطالبه

است ، و مطالبه در اين فرض فحص از استطاعت است ، نه تحصيل استطاعت . (آداب و

احکام حج ، مساله 29) .

آية الله صافي : حکم مساله در صورتيکه فروش دين مؤجل به نقد ممکن نباشد و الا

فروش آن مانند فروش ساير اموال واجب است .

آيات عظام خويي ، تبريزي ، بهجت : در صورتی که اگر مطالبه کند بدهکار خواهد

پرداخت ، بايد مطالبه کند و به حج برود.

آية الله فاضل : مگر آنکه يقين داشته باشد که اگر مطالبه کند مديون حاضر به

پرداخت آن مي شود، که در اين صورت مطالبه لازم است .

آية الله مکارم : اگر مطالبه محذوری ندارد بايد مطالبه کند.

آية الله غروي : ولی اگر مطالبه کند و مالش را بگيرد مستطيع شده ، حج برايش

واجب مي شود.

مسئله -20 اگر غير مستطيع ، مصارف حج را قرض کند، مستطيع نمي شود، هر چند بتواند

بعدا به سهولت قرض را اداء کند (1) و اگر با آن حج بجا آورد از حجة الاسلام کفايت

نمي کند(2) .

1- آية الله خامنه اي : در خصوص قيد "پرداخت قرض به سهولت " نظر ايشان يافت

نشد.

2- آيات عظام خويي ، گلپايگاني ، فاضل ، بهجت ، صافي : هرگاه کسی مقداری پول قرض

کند که آن پول به مقدار مخارج حج باشد، و قدرت پرداخت آن را بدون مشقت بعد از

آن داشته باشد، حج بر او واجب خواهد بود.

آية الله تبريزي : هرگاه کسی مقداری پول قرض کند که آن پول بمقدار مخارج حج باشد

و در وقت قرض کردن مالی داشته باشد که بتواند با آن قرض خود را اداء کند حج

بر او واجب خواهد بود. (مناسک ، مساله 33) .

آية الله سيستاني : مگر آنکه وقت پرداخت قرض آنقدر دور باشد که اصلا عقلاء به آن

توجه نکنند. که در اين صورت حج بر او واجب خواهد شد. (مناسک ، مساله 33) .

آية الله غروي : در فرض تمکن از اداء آن به سهولت استطاعت صدق مي کند و از

حجة الاسلام کفايت مي نمايد. بلی قرض کردن برای اين کار واجب نيست .

مسئله 21- کسی که مخارج حج را دارد و بدهی نيز دارد، چنانچه بدهی او مدت دار

باشد و مطمئن است که در وقت اداء بدهي ، تمکن از اداء آن را دارد، واجب است

به حج برود، و همچنين در صورتی که وقت اداء بدهی رسيده لکن طلبکار راضی  به

تاخير اداء باشد و بدهکار مطمئن است که در وقت مطالبه مي تواند بدهی را اداء

نمايد(1) و در غير اين دو صورت (2) حج واجب نيست (3) .

1- آية الله تبريزي : در صورتی حج واجب مي شود که بدون حرج و مشقت قادر به اداء

بوده باشد.

آية الله خويي : بلی اگر دين خود را ادا نکند حج بر او واجب است و به هر حال

اگر چنين فردی حج بجا آورد مجزی از حجة الاسلام مي باشد. (تعليقه عروه ، ج 2، ص 236) .

2- آية الله فاضل : يعنی مخير است بين وجوب حج و اداء دين و در صورت انجام حج

کفايت از حجة الاسلام مي کند.

3- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و اگر مي داند که طلبکار از طلب خود

خواهد گذشت ، و يا بنابر مسامحه دارد (مثل مهريه بعض زنان ) چنين دينی  مانع

استطاعت نيست . (احکام و آداب حج ، مساله 34) .

آية الله سيستاني : اگر انسان مال وافی به هزينه حج را داشته ، و به همان مقدار هم

مقروض باشد، بنابر اظهر حج بر او واجب نخواهد بود، و همچنين اگر کمتر از آن

مقدار، مقروض باشد، به طوری که اگر مقدار قرض برداشته شود، باقيمانده آن وافي

به هزينه حج نباشد، که در اين صورت هم حج بر او واجب نخواهد بود، و فرقی  نيست

بين اينکه وقت پرداخت بدهی رسيده باشد يا نه ، مگر اينکه آن قدر، وقت پرداخت

دور باشد که اصلا عقلاء به آن توجه نکنند، مانند پنجاه سال . (مناسک ، مساله 34) .

آية الله غروي : بلی  اگر بدهی داشته باشد و وقت اداء آن هم رسيده و تمکن از

اداء هم نداشته باشد و طلبکار هم راضی بتاخير اداء نباشد ولی طوری باشد که اگر

حج برود مردم يا شخص معينی دين او را اداء مي کنند باز مستطيع محسوب و حج

برايش واجب است .

مسئله 22- کسی که خمس يا زکات بدهکار است (1) در صورتی مستطيع مي شود که علاوه

بر آنها مخارج حج را داشته باشد.

1- آية الله فاضل : يعنی بر ذمه او تعلق گرفته است .

آيات عظام خويي ، گلپايگاني ، صافي ، تبريزي : حکم سائر ديون را دارد، الا اينکه عين

مال متعلق خمس و زکات باشد که مقدم بر سائر ديون است .

مسئله 23- کسی  که از جهت مالی مستطيع است و از جهت صحت بدن (1) يا باز بودن

راه مستطيع نيست (2) مي تواند (3) در مال تصرف کند و خود را از استطاعت مالي

هم خارج کند (4) ولی  اگر از آن جهات هم استطاعت دارد و فقط وسائل رفتن را تهيه

نکرده (5) يا وقت حج نرسيده ، نمي تواند (6) خود را از استطاعت خارج کند و اگر

کرد، حج بر او مستقر مي شود و بايد به هر نحو است به حج برود(7) .

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر از جهت مالی قدرت دارد و از جهت

صحت بدن استطاعت ندارد و اميد خوب شدن ندارد واجب است نايب بگيرد، بلکه

احوط نايب گرفتن است برای کسی که اميد خوب شدن دارد، پس اگر رفع عذر شد،

خودش نيز به حج برود، مگر اينکه پس از رفع عذر استطاعت مالی نداشته باشد.

(مجمع المسائل ، ج 1، مساله 18، ص 431) .

2- آية الله اراکي : و مايوس است از تمکن از مسير و صحت بدن .

آية الله خويي : اگر دارا و ثروتمند است و توانايی مباشرت اعمال حج را ندارد يا

دشوار و با مشقت است بايد نايب بگيرد. و وجوب نايب گرفتن ، مانند وجوب حج

فوری است . (مناسک ، مساله 63) .

آية الله سيستاني : کسی که دارا و ثروتمند است و مباشرت اعمال حج موجب حرج و

مشقت برای او مي شود و اميد اين که بعدا بتواند بدون حرج و مشقت حج نمايد نيز

نداشته باشد واجب است برای خود نايب بگيرد و وجوب نايب گرفتن فوری  است

مانند فوريت خود وجوب حج . (مناسک ، مساله 63) .

آية الله مکارم : يعنی در موقع حج استطاعت بدنی و باز بودن راه را ندارد.

3- آية الله گلپايگاني : بلی اگر علم داشته باشد که در آن سال متمکن از رفتن به

حج است ، جواز مصرف کردن وجه در غير حج (خصوصا در اوان خروج مردم برای حج ) مشکل

است ، و اگر استطاعت مالی بعد از استطاعت طريقی حاصل شده باشد، تصرف در آن

مال در زمانی  که مردم آماده برای حج مي شوند جايز نيست . (آداب و احکام حج ،

مساله 37) .

4- آية الله خامنه اي : قسمت اول اين مساله يافت نشد.

5- آية الله غروي : با تمکن از تهيه آن و اگر تمکن از تهيه کردن را نداشته و عاجر

از آن باشد استطاعت حج را ندارد.

6- آية الله اراکي : بنابر احتياط واجب .

7- آية الله خويي : هرگاه انسان مالی داشته باشد که کفاف هزينه حج را بدهد حج بر

او واجب مي شود و جايز نيست در آن مال تصرفی کند که از استطاعت خارج شود و

نتواند تدارک کند. و اين تصرف خواه پيش از تمکن از سفر باشد يا بعد از آن

فرقی  ندارد، بلکه ظاهر اين است که قبل از ماههای حج تصرف جايز نيست .

آية الله سيستاني : در تفصيل تمکن از مسير مي فرمايند: اگر در آن تصرفی کند که از

استطاعت خارج شود و نتواند تدارک کند، و برای او مشخص شده باشد که قدرت رفتن

به حج در روزهای آن را داشته باشد، بنابر اظهر حج در ذمه او مستقر است ، ولی  اگر

قدرت رفتن برای  او مشخص نشده باشد، حج در ذمه او مستقر نيست . (مناسک ، مساله

39) .

آية الله بهجت : هرگاه انسان مالی داشته باشد که کفاف هزينه حج را بدهد،

مي تواند قبل از حرکت قافله آن را در مصارف خود خرج کند هرچند ديگر نتواند به

حج برود ولی در صورتی که آن مال را بطور نسيه تا زمان بعد از حج بفروشد و منظور

فرار از استطاعت باشد، احتياط اين است که اقدام به اين عمل ننمايد. (مناسک ،

مساله 36) .

مسئله 24- اگر در سالی که استطاعت مالی دارد از جهت صحت بدن يا باز بودن راه

استطاعت ندارد و در سالهای ديگر از آن جهات استطاعت پيدا مي کند، مي تواند (1)

در مال تصرف کند (2) و خود را از استطاعت خارج نمايد.

1- آية الله خويي ، آية الله سيستاني : تصرف در مال جايز نيست و واجب است مال

را حفظ کند و خود را از استطاعت خارج نکند. (حاشيه بر عروة الوثقي ) .

آية الله خامنه اي : پس از فرا رسيدن زمانی که صرف آن برای رسيدن به حج لازم

است شخص مستطيع نمي تواند خود را از استطاعت بيندازد و پيش از اين زمان نيز

احتياط واجب آن است که خود را از استطاعت خارج نسازد.

2- آية الله غروي : سال استطاعت مالی خصوصيتی ندارد بلکه اگر تمکن حج را در سال

بعدی يا سالهای  بعدی داشته باشد واجب است قدرت مالی خود را حفظ و آنرا تقويت

نکند.

مسئله 25- کسی که استطاعت حج دارد بايد خرجهای مقدماتی را از قبيل خرج تذکره و

ويزا و وديعه و آنچه مربوط به حج است بدهد، و اين خرجها موجب سقوط حج نمي شود،

ولی اگر استطاعت اين نحو مخارج را نداشته باشد مستطيع نيست .

مسئله 26- اگر اجرت ماشين يا هواپيما زياد باشد يا زيادتر از حد معمولی باشد و

همينطور قيمت اجناس در سال استطاعت زياد باشد يا زيادتر از حد متعارف باشد

(1) بايد حج برود، و جايز نيست تاخير از سال استطاعت مگر آنکه (2) بقدر زياد

باشد که موجب حرج و مشقت در زندگانی  شود(3) .

1- آية الله خويي : اگر ضرر زايد بر مقدار متعارف و موجب اجحاف باشد ولو موجب

حرج و مشقت هم نشود، حج واجب نيست و اما اگر هزينه و مخارج حج بالا برود و مثلا

کرايه ماشين در سال استطاعت گران تر از سال بعد باشد تاخير جايز نيست و بايد

همان سال برود. (معتمد 1/95 و مناسک ، مساله 21) .

2- آية الله گلپايگاني : مگر آنکه ضرر به نحوی باشد که عرفا بگويند مستطيع نيست .

آية الله بهجت : اگر هزينه و مخارج حج بالا برود و به حد غير عقلايی نرسد و مثلا

کرايه ماشين در سال استطاعت گرانتر از سال بعد باشد تاخير جايز نيست و بايد

همان سال برود. (مناسک ، مساله 18) .

3- آية الله غروي : يا موجب ضرر بوده باشد که خارج از متعارف و مقتضای حج است

بلی ضرريکه طبع حج رفتن در زاد و راحله و اجرت رکوب هواپيما يا ماشين اقتضاء

مي کند مانع از وجوب حج نمي باشد.

آية الله مکارم : بطوری که در عرف بگويند مستطيع نيست .

مسئله 27- شخص مستطيع اگر پول ندارد لکن ملک دارد (1) بايد بفروشد و به حج

برود اگرچه بواسطه مشتری  نداشتن به کمتر از قيمت معمولی (2) بفروشد مگر آنکه (3)

فروش به اين نحو موجب حرج و مشقت برای او شود.

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر خانه وقفی و يا غيروقفی در اختيار

اوست ، به طوری که کسر شان او نبوده ، و بدون سختی و حرج ، از داشتن خانه ديگر

بي نياز است ، و احتمال از دست رفتن آن خانه نيست ، اگر خانه ملکي ای دارد که

قيمت آن وافی  به مخارج حج و يا تتميم آن باشد، واجب است خانه ملکی خود را

فروخته و صرف مخارج حج کند، و همچنين است نسبت به ديگر چيزهايی که مورد نياز

بوده ، و از غير راه ملکيت رفع احتياجش شده باشد. (آداب و احکام حج ، مساله 24) .

2- آيات عظام خويي ، بهجت : اگر باعث ضرر کلی شود فروشش واجب نيست .

آية الله سيستاني : مگر اينکه اجحاف بر او باشد. (مناسک عربي ، مساله 18) .

آية الله تبريزي : اگر بخواهد حج نمايد بايد آن را به مقدار زيادی کمتر از قيمت

بفروشد، فروشش واجب نيست . (مناسک ، مساله 21) .

3- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اجحاف و ضرر بحدی باشد که عرفا بگويند

مستطيع نيست .

آية الله مکارم : بطوری که در عرف بگويند مستطيع نيست .

آية الله غروي : يا موجب ضرری باشد که بيشتر از متعارف است .

مسئله 28- کسانی  که کتب زياد دارند و محل احتياج آنها نيست (1) و اگر زائد را

بفروشند بقدر مؤونه حج مي شود و ساير شرايط را نيز دارا باشند واجب است به حج

بروند، بلکه اگر از کتب موقوفه (2) رفع احتياج مي شود (3) و کتاب ملکی بقدر حج

هست واجب است حج بروند بشرط آنکه کتابهای موقوفه در معرض زوال نباشد (4) .

1-آية الله اراکي : و معرض احتياج هم نيست .

آية الله خويي : اگر با فروش آنها به حرج نمي افتد، حج واجب است . (مناسک ،

مساله 22) .

2- آية الله اراکي ، آية الله نوري : که در پيش اوست .

3- آية الله مکارم : بطوری که هر ساعت نياز داشته باشد، بدون زحمت در اختيار او

قرار بگيرد.

آية الله سيستاني : و استفاده از آنها بر او حرجی نباشد. (مناسک عربي ، مساله 24) .

آيات عظام نوري ، اراکي ، فاضل : و منافات با شان او نداشته باشد و موجب حرج بر

او نباشد.

4- آية الله غروي : و مناسب شانش بوده باشد و در اين صورت فرق نمي کند بين

اينکه کتب موقوفه يا دار موقوفه در دستش باشد و بين اينکه در دستش نباشد ولي

متمکن باشد از تحصيل آن .

مسئله 29- اگر شک کند که مالی که دارد به اندازه استطاعت هست يا نه ، احتياط

واجب آن است که تحقيق کند (1) ، و فرقی نيست در وجوب تحقيق ، ميان آنکه مقدار

مال خود يا مقدار مخارج حج را نداند.

1- آيات عظام خويي ، تبريزي ، بهجت : لازم نيست فحص و تحقيق کند هر چند احوط

است . آية الله بهجت : اضافه ای دارد مگر اينکه عسر و حرج باشد. (مناسک ، مساله

34) .

آية الله غروي : با شک در استطاع حج واجب نمي شود و فحص در شبهات موضوعيه

لزومی ندارد و وجوب احتياط يعنی فحص مبنی بر احتياط است .

آية الله خامنه اي : کسی که مي داند با وضع معمول حج و مخارج عادی آن ، داراي

استطاعت نيست ولی احتمال مي دهد که اگر تحقيق کند راه هايی پيدا شود که با وضع

فعلی خود بتواند حج کند لازم نيست فحص کند ولی ملاحظه وضع مالی موجود خود براي

کسی که نمي داند آيا استطاعت حج دارد يا نه و مي خواهد بداند که آيا مستطيع هست

يا نه علي الظاهر واجب است .

مسئله -30 اگر نذر کند که در روز عرفه کربلای معلی يا يکی از مشاهد ديگر در

زيارت کند، نذرش صحيح است (1) ، لکن اگر مستطيع بوده يا در اين سال مستطيع شد

بايد حج برود (2) ، و نذر مانع از حج نمي شود، و اگر نرفت حج بر او مستقر مي شود،

و بايد به نذر عمل کند (3) ، و اگر حج رفت تخلف نذر موجب کفاره نمي شود، ولي

اگر حج نرفت و به نذر هم عمل نکرد کفاره نذر را بايد بدهد (4) .

1- آية الله غروي : صحت نذر مذکور با وجوب حج جمع نمي شود و چون در متعلق نذر

رجحان معتبر است و در فرض مزبور منافی با واجب مکلف است رجحانی ندارد لازم

است نذر را باطل بدانيم و زيارت عرفه بر تقدير ترک حج گرچه را حج است الا

اينکه نذر زيارت پيش ناذر مقيد ترک حج نيست و تفصيل مساله موکول است به

کتب مفصله فقهيه .

2- آيات عظام گلپايگاني ، اراکي ، خويي ، سيستاني ، بهجت ، تبريزي ، صافي : نذر منحل

مي شود و بايد به حج برود.

3- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : در اين صورت عمل به نذر واجب نيست ،

بنابراين تخلف از نذر موجب کفاره نمي شود.

آية الله غروي : از گفته های  ما معلوم شد که نذر مذکور وجوب عمل ندارد، لذا عمل

نکردن به نذر مذکور کفاره ندارد.

4- آية الله مکارم : نذر منعقد نيست و کفاره ندارد.

مسئله 31- اگر رفتن حج موجب ترک واجب يا فعل حرامی مي شود (1) بايد ملاحظه

اهميت حج يا حرام و واجب را کرد، اگر حج اهميتش بيشتر است بايد برود، و الا

نبايد برود (2) ، لکن اگر رفت و حرامی بجا آورد يا واجبی را ترک کرد معصيتکار

است ولی حج او صحيح است .

1- آية الله بهجت : حکم صورت تخلف نذر را مطرح نفرموده اند.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و يا موجب از بين رفتن مال معتد به (قابل

توجه ) بدون عوض شود. (آداب و احکام حج ، مساله 76) .

2- آية الله سيستاني : در صورت تساوی مخير است .

مسئله 32- اگر با اعتقاد به اينکه مستطيع نيست ، قصد (1) حج استحبابی کند و بعد

معلوم شود که مستطيع بوده کفايت از حجة الاسلام نمي کند (2) مگر در صورتی که قصد

وظيفه فعليه نموده باشد و اشتباها آن را بر حج استحبابی تطبيق کرده باشد (3) .

1- آية الله گلپايگاني : اگر بطور جزم ، قصد حج استحبابی کرده است کفايت آن از

حجة الاسلام خالی از اشکال نيست . (آداب و احکام حج ، مساله 78) .

2- آية الله مکارم ، آية الله صافي : کفايت مي کند.

آية الله خامنه اي : مگر اينکه نيت کند حجی را که شارع مقدس از او خواسته بجاي

آورد.

آية الله خويي : کفايت مي کند. (تعليقه عروه ، ج 2، ص (240.

آية الله صانعي : کفايت مطلقا خالی از وجه نيست .

3- آية الله غروي : يا به نيت عملی انجام دهد که اگر مستطيع بوده باشد همان در

حقش واجب است گرچه ما ذکر کرديم که کفايتش از حجة الاسلام خالی از وجه نيست .

مسئله 33- اگر شخص ، زاد و راحله ندارد ولی به او گفته شد که حج بجا آور و نفقه

تو (1) و عائله ات (2) بر عهده من ، با اطمينان به وفاء و عدم رجوع (3) باذل ، حج

واجب مي شود و اين حج را بذلی مي گويند (4) و در آن رجوع به کفايت که از شرايط

وجوب است شرط نيست (5) ، بلی اگر قبول بذل و رفتن به حج موجب اخلال در امور

زندگی او شود (6) واجب نيست .

1- آية الله فاضل : تعهد نسبت به عائله و اطمينان به وفاء و عدم رجوع باذل شرط

نيست .

2- آية الله سيستاني : مگر اينکه نفقه عائله اش را تا زمان برگشت داشته باشد يا

اينکه فرق نمي کند، چه حج برود و چه نرود نفقه آنها را نمي تواند تامين کند يا از

عدم تامين نفقه آنها در حرج نمي افتد يا عائله واجب النفقه او نيستند که در اين

موارد بذل نفقه عائله شر وجوب حج نيست . (مناسک عربي ، مساله 43) .

3- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : اطمينان به وفا و عدم رجوع باذل ، شرط نيست ،

ولی اگر وثوق و اطمينان به رجوع و عدم وفاء باذل دارد حج واجب نمي شود.

آية الله غروي : اطمينان به عدم رجوع باذل اعتباری  ندارد.

4- آيات عظام خويي ، تبريزي ، بهجت : در اين مساله فرقی بين اباحه (در اختيار

گذاشتن ) و تمليک و دادن عين مال و يا قيمت آن نيست .

آية الله سيستاني : اباحه ای که برای اباحه کننده آن قابل برگشت باشد شرعا، و

تمليک متزلزلی  که از طرف مقابل قابل فسخ بوده باشد شرعا، موجب حصول استطاعت

نمي شود مگر اينکه اطمينان داشته باشد که از اباحه اش صرف نظر نمي کند يا تمليکش

را فسخ نمي نمايد. (مناسک ، مساله 29--4043) .

5- آية الله بهجت : بلی داشتن مؤنه عيال تا وقت رجوع شرط است مگر آنکه با

نرفتن حج نيز عيال او در مضيقه بسر برند و رفتن حج تاثيری در اين جهت نداشته

باشد. (مناسک ، ص 19، مساله 42) .

6- آية الله مکارم : يا مستلزم منت و هتک او باشد.

مسئله 34- اگر مالی  که برای حج کفايت مي کند را به او ببخشند برای اينکه حج بجا

آورد بايد قبول کند و حج بجا آورد (1) ، و همچنين اگر واهب بگويد مخيری  بين

اينکه حج بجا آوری  يا نه (2) . ولی اگر اسم حج را نياورد و فقط مال را به او

ببخشد قبول واجب نيست (3) .

1- آية الله بهجت : واجب نيست قبول نمايد و در صورت قبول استطاعت بذليه محقق

است . (مناسک ، مساله 43) .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : چنانچه مال ، کافی برای مؤونه حج باشد، و يا

به مقداری است که به ضميمه اموال خود شخص استطاعت حاصل مي شود، حج بر واجب ، و

کافی از حجة الاسلام است . (آداب و احکام حج مساله 47) .

آية الله سيستاني : بلی اگر درآمدش در خصوص روزهای حج باشد و با درآمد آن در

بقيه روزهای سال يا بعضی از آنها زندگی مي کند، به طوری که اگر به حج برود قدرت

تامين هزينه زندگی در بقيه يا بعضی از روزهای ياد شده نداشته باشد.

در اين صورت حج بر او واجب نخواهد بود، مگر اينکه مخارج زندگيش را در بقيه

روزهای سال هم بدهند که در اين صورت واجب خواهد بود (مناسک ، مساله 45) .

آية الله نوري : مگر اينکه در قبول ذلت و مهارت برای او باشد که در اين صورت

قبول واجب نيست .

2- آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني : و اگر واهب (بخشنده ) اختيار را به انسان

بدهد و بگويد مي خواهی  با اين مال حج برو و نمي خواهی نرو و يا مالی را ببخشد و

نامی از حج نبرد، قبولش واجب نيست .

آية الله غروي : زيرا که اين نيز عرض حج است و قبول آن واجب است و معناي

تخيير اين نيست که بذل برای حج مشروط بصرف نکردن آن است در چيز ديگری  تا

گفته شود که تحصيل شرط بر مبذول له واجب نيست بلکه معنای آن تمليک من دون

اشتراط حج است .

3- آية الله مکارم : بلکه قبول واجب است بشرط اينکه به هنگام بازگشت ، زندگی  او

تامين باشد.

آية الله غروي : ولی  اگر عرض استطاعت بکند چون آن به معنای عرض حج است حقيقة

قبولش واجب است علی  الاقوي .

آية الله بهجت : و اگر قبول کرد حکم استطاعت ماليه را دارد. (مناسک ، ص 19،

مساله 43) .

مسئله 35- باذل مي تواند از بذلش برگردد (1) ، ولی اگر در بين راه باشد بايد (2)

نفقه برگشتن او را بدهد، و اگر بعد از احرام رجوع (3) کند (4) بايد نفقه اتمام

حج را نيز بپردازد (5) .

1- آية الله صانعي : در صورتی که داخل در احرام نشده باشد.

2- آية الله بهجت : و بنابر اظهر نفقه بازگشت از محل اعلام رجوع که زائد بر نفقه

وطن است بر باذل است . (مناسک ، ص 22، مسأله 51) .

3- آية الله مکارم : احتياط واجب آن است که بعد از احرام رجوع نکند.

آية الله اراکي : در صورتی که داخل در احرام نشده باشد، و بعد از احرام رجوع جايز

نيست .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : بعد از احرام احوط ترک رجوع است ، و نسبت

به رجوع به عين مبذوله ، تفصيلی در مناسک عربی موجود است .

آية الله بهجت : اظهر عدم جواز رجوع است . ( مناسک ، مسأله 51) .

آية الله فاضل : و اگر اتمام واجب باشد بايد.

آية الله تبريزي : باذل ضامن نفقه برگشتن او نيست همانطور که در صورت رجوع بعد

از احرام ، نفقه اتمام حج را هم ضامن نمي باشد.

4- آية الله صانعي : عدم جواز رجوع بعد از احرام خالی از قوت نيست .

5- آية الله خويي : در صورتی که اتمام آن بر مبذول له واجب باشد. و آن در جايي

است که آنچه تاکنون به او بذل شده و او بذل نموده با ضميمه به اموال خود موجب

استطاعت او باشد.

مسئله 36- پول قربانی  در حج بذلی بر عهده باذل است ولی کفارات (1) بر عهده او

نيست (2) و اگر پول قربانی را بذل نکند حج واجب نمي شود (3) مگر در صورت وجود

شرايط ديگر استطاعت (4) .

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در صورتی که هدی بر مبذول له واجب باشد

پول آن بر عهده باذل است ، و الا تبديل به صوم مي شود. ولی در کفارات اگر محرم

موجب و سبب آن را مرتکب شود پس اگر عمدا باشد کفاره اش بر عهده خود او مي باشد

و اگر از روی فراموشی  يا جهل و يا اضطرار و ناچاری باشد و به اين سبب کفاره

واجب شود، پس اگر مبذول له تمکن از اداء داشته باشد و کفاره يافت شود، پول آن

به عهده باذل مي باشد و الا بايد مبذول له به وظيفه غير متمکن از کفاره عمل نمايد.

(آداب و احکام حج ، مسأله 56) .

2- آية الله اراکي ، آية الله نوري : اگر عمل موجب کفاره را از روی عمد و اختيار

داده باشد، و در غير اين صورت به عهده باذل است علي الاحوط.

آية الله مکارم : احتياط در غير عمد، آن است که باذل بپردازد.

آية الله صانعي : اگر موجب کفاره را از روی عمد و اختيار انجام دهد و إلا بر عهده

باذل بودن خالی از قوت نيست .

آية الله غروي : کفاره عمدی را خود مبذول له اداء مي کند و اما کفارات حاصله از

اضطرار با جهل يا نسيان پس آنها به عهده باذل است نه مبذول له .

3- آية الله فاضل : واجب مي شود لکن پول قربانی بر عهده باذل است .

آية الله سيستاني : در وجوب حج برگيرنده در اين صورت اشکال است ، مگر در صورتي

که خود توانايی  خريد آن را از مال خود داشته باشد، بلی اگر پرداخت قيمت قرباني

موجب حرج و مشقت باشد قبول بر او واجب نخواهد بود. (مناسک ، م 52) .

آية الله تبريزي : مگر در صورتيکه بتواند بدون حرج بدل هدی روزه بگيرد.

4- آية الله خويي ، آية الله بهجت : مگر در صورتی که خود توانايی خريد آن را از

مال خود داشته باشد، بلی اگر پرداخت پول قربانی موجب ناراحتی مالی او شود، قبول

بر او واجب نخواهد بود.

آية الله غروي : لازم است در حج بذلی پول قربانی را هم بذل کند وگرنه حج بر

مبذول له واجب نمي شود گرچه خودش تمکن از پول قربانی را داشته باشد.

مسئله 37- کسی که در راه حج برای خدمت اجير شود، به اجرتی که با آن مستطيع

مي شود، حج بر او واجب مي شود (1) هر چند اجاره بر او واجب نبوده است (2) ولي

بعد از آن مستطيع مي شود و بايد حج بجا آورد (3) .

1- آية الله غروي : مگر در صورتی که نتواند با اجير بودن به خدمت ، اعمال حج را

بجا آورد زيرا در اين صورت استطاعت حج را ندارد.

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : لکن برای کسی که عادت و شغلش خدمت باشد

سزاوار است احتياط به قبول ترک نشود، چون عرفا استطاعت صدق مي کند. (آداب و

احکام حج ، مسأله 64) .

3- آية الله بهجت : ليکن اگر شغل او در غير حج خدمت از قبيل خدمتی است که به او

در حج واگذار مي شود با وقوف به شخص موجر اظهر تحقق استطاعت وجوب حج است .

(مناسک ، ص 13، مسأله 23) .

مسئله 38- کسی  که برای نيابت از ديگر اجير شد و با اجرت آن مستطيع گشت در

صورتی که استيجار برای سال اول باشد بايد حج نيابی را مقدم بدارد (1) و چنانچه

استطاعت او تا سال بعد باقی بماند برای خودش در سال بعد حج بجا آورد.

1- آية الله سيستاني : و اما اگر حج نيابی مقيد به همان سال نباشد، بايد حج خود

را مقدم بدارد، مگر اينکه برای او وثوق حاصل شود که در سالهای آينده حج را انجام

خواهد داد، که در اين صورت واجب نيست حج خود را مقدم بدارد.

آية الله تبريزي : اما اگر مقيد به همان سال نباشد و برای او محرز است که مي تواند

حج نيابی را در سالهای  بعد بجا آورد، حج خودش را مقدم کند و الا بايد حج نيابی  را

مقدم بدارد.

آية الله بهجت : اما اگر حج نيابتی مقيد به همان سال نباشد حج خود را مقدم بدارد.

(مناسک ، ص 14، مسأله 29) .

مسئله 39- شرط است در استطاعت که مخارج عائله اش را تا برگشت از حج داشته

باشد هرچند عائله واجب النفقه او نباشند (1) .

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و يا عرفا ملتزم به پرداخت نفقه آنها

شده باشد مثل خواهر و برادر، بايد نفقه آنها را هم داشته باشد. (آداب و احکام

حج ، مسأله 66) .

آية الله سيستاني : در اين مسأله متعرض عائله واجب النفقه عرفی  نشده اند.

آية الله خويي : داشتن مخارج عائله غير واجب النفقه شرعي ، شرط نيست مگر اينکه با

ترک انفاق بر آنها خودش به حرج مي افتد. (تعليقه عروه ، ج 2، ص 248) .

آية الله بهجت : ايشان قيد واجب النفقه را نياورده اند.

آية الله تبريزي : داشتن نفقه عائله غير واجب النفقه شرعي ، شرط نيست .

مسئله -40 شرط است در استطاعت رجوع به کفايت ، يعنی بعد از برگشت از حج ،

تجارت يا زراعت يا صنعت يا منفعت ملک ، مثل باغ و دکان داشته باشد بطوری  که

برای زندگانی  به شدت و حرج نيفتد و اگر قدرت بر کسب لائق به حالش هم داشته

باشد کافی  است ، و اگر بعد از مراجعت نياز به مثل زکات و خمس و ساير وجوه

شرعيه داشته باشد، کفايت نمي کند (1) ، بنابراين بر طلاب و اهل علمی که در

بازگشت از حج نياز به شهريه حوزه های علميه دارند (2) حج واجب نيست (3) .

1- آية الله فاضل : و همچنين اگر از طريق زکات و يا خمس و يا استعطاء، امور خود

را اداره کند، کافی است ، و همچنين کسی که آنچه دارد در راه حج خرج کند زندگی  او

قبل و بعد از حج تفاوتی نکند، حج بر او واجب مي شود.

آية الله خامنه اي : اگر بعد از مراجعت زندگی آنها با شهريه اداره مي شود کفايت

مي کند و حج واجب است .

آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني : کسی که از وجوه شرعيه مانند خمس و زکات و

امثال اينها زندگی  خود را اداره مي کند و بر حسب عادت مخارجش بدون مشقت ، مضمون

و حتمی باشد، در صورتی  که دارای مقداری پول گردد که وافی به هزينه حج و مخارج

عيالش باشد، بعيد نيست حج بر او واجب باشد، و همچنين است کسی که شخص ديگر در

تمام مدت زندگی او، مخارجش را متکفل باشد و همچنين کسی که اگر آنچه دارد در

راه حج صرف کند زندگی بعد از حجش با قبل از آن تفاوتی  نکند.

آية الله بهجت : عينا موافق حاشيه قبلی بوده با اين تفاوت که ايشان صراحت در

وجوب حج دارند. (مناسک ، مسأله 25) .

آية الله غروي : مگر در صورتيکه منافات با شأنش نباشد مثل تجار و بازاريها و اما

اگر زندگانيش با وجوهات شرعيه است حج برود يا نرود و منافی شئونش نيست تمکن

اعاشه از وجوهات در حقش کفايت مي کند پس طلاب حوزه های علميه که زندگانيشان با

وجوهات است با تمکن از اعاشه از وجوهات مشمول وجوب حج واقع مي شوند.

2- آية الله بهجت : اگر زندگی آنها با وجوهات بر حسب عادت بدون مشقت مضمون و

حتمی باشد. در صورتی  که دارای مقداری پول گردد که وافی به هزينه حج و مخارج

عيالش باشد حج بر او واجب است .(مناسک ، مسأله 25) .

3- آية الله مکارم : برای طلاب و مانند آنها حج واجب مي شود.

آية الله گلپايگاني : افرادی  که از وجوه خاصی مثل سهم سادات و وجوهات شرعيه و

نذورات استفاده مي کنند، مانند طلاب و سادات و اشخاص ديگری که مورد توجه مردم

هستند، در صورتی  که هزينه حج و مخارج عيالات را تا بازگشت داشته باشند، بعيد

نيست که حج بر آنان واجب باشد. (آداب و احکام حج ، مسأله 68) .

آية الله صافي : ولی رعايت احتياط به اينکه به نحوی خود را واجد شرط استطاعت

نمايد ترک نشود.

آية الله صانعي : ظاهر وجوب حج است برای طلابی که با مثل شهريه اداره مي شوند و

در صدق عرفی استطاعت بين مثل شهريه و بين اخماس و زکوات که به عنوان فقر و

استحقاق داده مي شود و اطمينان به ادای آن هم غالبا وجود ندارد فرق است .

مسئله 41- شرط است در وجوب حج ، استطاعت بدنی و استطاعت از جهت باز بودن

استطاعت زماني ، پس بر مريضی (1) که قدرت رفتن به حج ندارد يا بر او حرج و

مشقت زياد دارد واجب نيست (2) و بر کسی که راه برای او باز نيست يا وقت

تنگ است بطوری که نمي تواند به حج برسد نيز واجب نيست .

1- آية الله خويي : بر مريض يا شخصی که استطاعت مالی دارد ولی از تمکن از رفتن

به حج نااميد است يا بر او حرجی است واجب است نايب بگيرد. (مناسک ، مسأله

63)

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر از جهت مالی قدرت دارد و از جهت

صحت بدن استطاعت ندارد و اميد خوب شدن ندارد واجب است نايب بگيرد در صورتي

که حج بر او مستقر شده ، و اگر حج بر او مستقر نشده باشد، نايب گرفتن مطابق

احتياط است اگرچه اميد به زوال عذر هم وجود داشته باشد. (آداب و احکام حج ،

مسأله (90.

آية الله خويي : در اين فرض گرفتن نايب واجب است و وجوب آن فوری  است .

آية الله سيستاني : و اميد به تمکن از حج بدون حرج و مشقت بعد از آن هم نداشته

باشد در اين فرض گرفتن نايب واجب است ، و وجوب آن فوری  است .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط بايد نايب بگيرد و وجوب آن فوری است مگر اينکه

اطمينان به تمکن از مباشرت در سالهای بعد داشته باشد.

آية الله بهجت : نايب گرفتن بر او واجب است علي الاظهر ولی وجوب نيابت

علي الاظهر فوری نيست . (مناسک ، مسأله (60.

مسئله 42- اگر با وجود شرايط استطاعت ، حج را ترک کرد، حج بر او مستقر مي شود (1)

و بايد بعدا به هر نحو مي تواند به حج برود (2) .

1- آية الله فاضل : چنانچه تا پايان اعمال حج شرايط استطاعت باقی باشد، که در اين

صورت هم احتياطا بايد حج را انجام دهد.

2- آية الله غروي : مگر در صورتيکه قدرت حج تسکعی را نداشته باشد در اين صورت

استحقاق عقوبت ترک حج را دارد ولی وجوب در حقش معلوم نيست .

آية الله بهجت : حتی  اگر به سختی و گدايی باشد و البته به عسر و حرج نرسد و

چنانچه قبل از حج بميرد واجب است از ترکه وی حج را قضا نمايند و چنانچه کسي

تبرعا بدون اجرت بجای او حج نمايد صحيح و کافی است . (مناسک ، مسأله 69) .

مسئله 43- مستطيع بايد خودش به حج برود، و حج ديگری از طرف او کفايت نمي کند،

مگر در مورد مريض يا پير به شرحی که بعدا بيان مي شود.

مسئله 44- کسی که خودش مستطيع است نمي تواند از طرف ديگری برای حج نايب شود

يا حج استحبابی  بجا آورد، و اگر حج نيابی يا استحبابی بجا آورد باطل است (1) .

1- آية الله فاضل : حج او صحيح است .

آية الله مکارم : حج نيابتی او صحيح است هرچند گناه کرده است . و حج استحبابی  او

حج وجوبی محسوب مي شود.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در صحت آن اشکال است و احتياط ترک نشود،

عالم باشد و يا جاهل . (آداب و احکام حج ، مسأله 115) .

آية الله اراکي : صحت آن محل اشکال است .

آية الله سيستاني ، آية الله بهجت : حج نايب ، صحيح و ذمه منوب عنه بری مي شود در

صورتی که جاهل به وجوب حج بر خود و يا غافل از آن بوده باشد. آية الله سيستاني :

ولی اجاره باطل است و نايب اجرة المثل را مستحق است .

آية الله خويي : در صورت تنجز وجوب حج بر نايب اجاره باطل است ، مگر اينکه

اجاره مطلق باشد که بتواند اول برای خودش حج بجا آورد و بعد از آن حج منوب عنه

را و در فرض بطلان اجاره ، اجير مستحق اجرة المثل است مگر اينکه اجرة المثل بيشتر

از اجرة المسمی  باشد و اگر مستطيع حج استحبابی برای خودش انجام دهد، با اينکه

مي داند مستطيع است ، گرچه صحيح است ولی مجزی از حجة الاسلام نمي باشد. (مستفاد از

تعليقه عروه ، ج 2، ص 241 و ص 375 و مناسک ، مسأله 104) .

آية الله تبريزي : اگر حج نيابی بجا آورد، حجش صحيح است و ذمه منوب عنه بري ء

مي شود ولی  اجاره باطل است و نايب استحقاق اجرة المثل را دارد، و اگر حج استحبابي

برای خودش انجام دهد در صورت علم به استطاعت خود و عدم صحت حج استحبابي ، حج

او باطل است و در غير اين صورت حجش صحيح و مجزی از حجة الاسلام مي باشد.

مسئله 45- کسی که حج بر او مستقر شد و بجا نياورد تا فوت شد، بايد از ترکه او

برای او حج بدهند و حج ميقاتی کفايت مي کند، و تا حج او را ندهند ورثه نمي توانند

در ترکه تصرف نمايند (1) و لازم است در همان سال فوت ، حج را اداء نمايند و

تاخير از آن جايز نيست ، و چنانچه در آن سال استيجار ممکن نباشد مگر از بلد، لازم

است (2) از بلد اجير بگيرند و از اصل ترکه خارج مي شود (3) ، و همچنين اگر در آن

سال از ميقات نتوانند اجير بگيرند مگر به زيادتر از اجرت متعارف ، لازم است

اجير بگيرند و تاخير نيندازند، و اگر وصی يا وارث اهمال کنند و تاخير بيندازند

و ترکه از بين برود ضامنند، بلی اگر ميت ترکه نداشته باشد، بر وارث ، حج او

واجب نمي شود.

1- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : کسی که مرده و حجة الاسلام بر او بوده ، ورثه

پيش از استيجار برای  حج نمي توانند در ترکه تصرف کنند، خواه هزينه حج برابر ترکه

باشد يا کمتر از آن ، بنابر احتياط، بلی اگر ترکه خيلی زياد باشد و ورثه ملتزم به

ادای حج شوند، مي توانند تصرف کنند.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : حتی در صورتی که ترکه بيش از مخارج حج باشد،

بنابر احتياط واجب تصرف در اموال ميت جايز نيست . (آداب و احکام حج ، مسأله

104) .

آية الله فاضل : بلی اگر ترکه بيشتر از مخارج حج باشد بهتر است تصرف نکنند.

آية الله بهجت : ورثه پيش از استيجار برای حج مي توانند در ترکه تصرف کنند در

صورتی که قصد استيجار داشته باشند.

آية الله سيستاني : برای  ورثه جايز نيست تا زمانی که ذمه او به حج مشغول است به

طوری در ميراث تصرف نمايند که منافی با قضاء حج ميت از ميراث باشد.(مناسک ،

مسأله 76) .

آية الله مکارم : مگر اينکه بنای قطعی بر ادای حج داشته باشد، در اين صورت تصرف

جايز است .

آية الله غروي : در صورتی که مصرف حج مستغرق ترکه بوده باشد و اگر زائد بر آن

باشد تصرف در زائد مانعی  ندارد.

آية الله خامنه اي : در خصوص اختيار ورثه نسبت به تصرف در ترکه و عدم آن ، نظر

ايشان يافت نشد.

2- آية الله سيستاني : احوط اين است که فورا برای فارغ شدن ذمه او اقدام نمايند

هرچند با استيجار از ترکه ، و اگر در همان سال ، استيجار از ميقات ميسر نشد به

احتياط واجب بايد از بلد استيجار کنند و تأخير نيندازند ولی در اين صورت مازاد

بر اجرت حج از ميقات را از سهم صغار ورثه به حساب نياورند. (مناسک ، مسأله

79) .

3- آية الله مکارم : مگر اينکه وصيت کند از ثلث خارج شود.

مسائل متفرقه استطاعت

مسئله 46- اگر زنی شوهرش از دنيا برود و در حيات شوهرش استطاعت مالی  نداشته

باشد و بعد از مردن او از ارث شوهر، استطاعت مالی پيدا کند ولی از جهت مرض

نتواند به حج برود در صورتی که مرض او بنحوی است که قدرت بر رفتن به حج ندارد

مستطيع نشده و حج بر او واجب نيست و همچنين اگر بعد از مردن شوهر، شغل يا

زراعت يا صنعتی  که بتواند بعد از برگشتن از حج ، زندگی خود را اداره کند نداشته

باشد مستطيع نمي شود هر چند ارثی که برده برای رفتن به حج و برگشتن کافی  باشد.

مسئله 47- زنی که مهريه اش وافی برای مخارج حج هست و آن را از شوهر خود طلبکار

است (1) اگر شوهرش تمکن از اداء آن را ندارد، زن حق مطالبه ندارد و مستطيع

نيست و اگر تمکن دارد و مطالبه آن برای زن مفسده ای ندارد با فرض اينکه شوهر

نفقه و مخارج زندگی  زن را مي دهد لازم است زن ، مهريه را مطالبه کند و به حج برود

و چنانچه برای او مفسده دارد مثل اينکه ممکن است مطالبه به نزاع (2) و طلاق منجر

شود که برای زن مفسده دارد، مستطيع نشده است .

1- آية الله بهجت : در صورتی  که مطالبه مهر از شوهر ناراحتی و يا مشکلاتی در زندگي

ايجاد نکند وی مستطيع است و مطالبه مهر منعی ندارد بلکه لازم است ، ولی اگر موجب

دردسر و ناراحتی  برای وی شود و يا مراجعه به حاکم باعث منقصت شأن او گردد

مطالبه لازم نيست . (پرسشهای جديد حج ، س 3) .

2- آية الله گلپايگاني : مجرد طلاق باعث عدم وجوب حج نيست . بله اگر صرف مهريه

در حج موجب شود که زندگی  او مختل شود حج بر او واجب نيست .(مجمع المسائل ، ج 1،

مسأله 33) .

آية الله مکارم : حتی اگر منجر به طلاق نشود ولی مشکلات مهمی در زندگی او حاصل گردد

حج لازم نيست .

آية الله تبريزي : اگر مطالبه مهريه موجب ناراحتي هايی شود که زن در زندگي اش به

حرج و مشقت بيفتد، حج بر او واجب نيست .

آية الله خويي : يعنی مطالبه بر او حرجی يا در آن خوف ضرر باشد.

مسئله 48- با وجوه شرعيه مثل سهم امام و سهم سادات ، شخص مستطيع نمي شود (1) و

اگر به مکه برود کفايت از حجة الاسلام نمي کند (2) .

1- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : کسی که مالی را که بتواند با آن حج بجا آورد،

در اختيار دارد هرچند ملک او نباشد ولی تصرفش در آن جايز باشد با تحقق ساير

شرايط مستطيع است . (مستفاد از مناسک ، مسأله (40

آية الله غروي : در صورتی  که از روی استحقاق و خدمات دينيه از سهم امام به او

داده شده باشد به مقداری که بتواند به حج رفته و برگردد مستطيع شده و حجش

حجة الاسلام واقع مي شود.

2- آية الله مکارم : هرگاه در شأن او باشد مانعی ندارد و حج او صحيح است .

آية الله خويي : اگر فروش خانه سبب حرج و مشقت او نيست حج بر او واجب است .

مسئله 49- اگر کسی  منزل گران قيمتی دارد و در صورتی که آن را بفروشد و منزل

ارزانتر بخرد و با تفاوت قيمت آن بتواند به حج برود، چنانچه منزلی که دارد

زائد بر شئون او نباشد لازم نيست آن را بفروشد و با اين فرض مستطيع نيست و اگر

زائد بر شئون او باشد با وجود سائر شرايط مستطيع است .

مسئله -50 کسی  که از راه کسب يا غير کسب مخارج رفتن و برگشتن حج را دارد و

بعد از برگشتن از حج مقداری از مؤونه زندگی خود را از درآمد کسب مثل منبر و

بقيه را از شهريه ای  که از وجوه شرعيه است (1) تامين مي کند اگر در راه اداره

زندگی بعد از مراجعت از حج نياز به شهريه داشته باشد مستطيع نيست (2) .

1- آية الله خامنه اي ، آية الله مکارم : قبلا گفته شد چنانچه شهريه او تأمين باشد

مستطيع است .

آية الله فاضل : مستطيع است .

2- آية الله صانعي : ظاهرا مستطيع مي باشد همانطور که گذشت .

آية الله غروي : گذشت در مسأله 40که اگر تعيش از وجوهات يا روضه خوانی  منافات

با شأنش نباشد مثل تجار و کسبه بلکه بنحوی باشد که حج برود يا نرود امرار معاشش

از وجوهات است با تمکن بعد از برگشتن مستطيع شمرده شده و حجش حجة الاسلام

مي باشد.

مسئله 51- اگر کسی زمين يا چيز ديگری را بفروشد که منزل مسکونی تهيه کند در

صورت نياز به منزل مسکونی  (1) مستطيع نمي شود (2) هرچند (3) پولی که بدست آورده

برای مخارج حج کافی  باشد.

1- آية الله مکارم : و قصد تهيه آن را داشته باشد.

2- آية الله غروي : اگر سکونت در منزل اجاری يا وقف منافی شأنش نباشد در فرض

مسأله مستطيع شمرده شده لازم است به حج رود.

3- آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني ، بهجت : در صورتی که صرف آن پول در راه حج

سبب ناراحتی و مشقت در زندگی وی شود، حج بر او واجب نمي شود، و چنانچه سبب

ناراحتی نشود واجب مي شود.

آية الله خامنه اي : اگر در نزد عرف ، داشتن خانه ملکی از شؤونات عرفی او باشد يا

سکونت در غير خانه ملکی  برای او باعث مشقت و ناراحتی شود و يا موجب تحقير او

گردد، مستطيع نمي شود.

مسئله 52- اگر شخصی از سالهای قبل مستطيع بوده و فعلا مسافرت با هواپيما بجهت

کسالت برای او مقدور نباشد و غير از هواپيما وسيله ديگری برای او فراهم نباشد

نمي تواند نايب بگيرد (1) و بايد در وقت تمکن به حج برود و اگر متمکن نشد تا

فوت شد بايد از ترکه او برای او حج بدهند و اگر از سالهای قبل استطاعت نداشته

در فرض مزبور مستطيع نشده است .

1- آية الله اراکي : ولی اميد خوب شدن داشته باشد. احتياطا نايب بگيرد.

آية الله خامنه اي : واجب است تا آنجا که امکان دارد خودش به حج برود و اگر حج

به سبب مرضی که اميد زوالش نيست يا پيری يا اسباب ديگر، برای او مشقت دارد،

واجب است نايب بگيرد.

آية الله مکارم : اگر اميد بهبودی نداشته باشد مي تواند نايب بگيرد.

آية الله تبريزي : اگر اطمينان به تمکن از مباشرت نداشته باشد، واجب است که

برای خود نايب بگيرد. و همچنين در فرض بعدی بايد بنا بر احتياط نايب بگيرد و

وجوب نايب گرفتن مانند وجوب حج فوری  است .

آية الله خويي : اگر اميد به تمکن از مباشرت نداشته باشد، واجب است که برای  خود

نايب بگيرد.

آية الله صانعي : اگر اميد به خوب شدن داشته باشد.

مسئله 53- هرگاه زنی  با کسب مي تواند مخارج خويش را متکفل شود و مخارج حجش را

نيز دارد و در صورت رفتن او به حج ، شوهرش برای مخارج به زحمت مي افتد اگر به

زحمت افتادن شوهر، موجب حرج برای زن نباشد (1) مستطيع است و بايد به حج برود

و به زحمت افتادن شوهر، مانع استطاعت زن نمي شود.

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : به نحوی که زندگی او مختل شود. (مجمع

المسائل ، ج 1، ص 429، مسأله 11) .

آية الله غروي : اگر حرجی باشد زن مستطيع نخواهد شد ولی اين امر به فرض مسأله

اختصاصی ندارد بلکه اگر زن از ارثيه مورث خود مستطيع مالی شود ولی اگر بحج رود

شوهرش برای مخارج به زحمت مي افتد و اين امر موجب حرج زن شود مستطيع نخواهد شد

و اين فرض داخل در فرض عدم استطاعت زن است .

مسئله 54- کسی  که در محل خودش مستطيع نيست واجب نيست به حج برود (1) هرچند

استطاعت حج ميقاتی  را داشته باشد، ولی اگر رفت و وقتی به ميقات رسيد استطاعت

حج از آنجا را با همه شرايط ديگر داشت مستطيع مي شود و کفايت از حجة الاسلام مي کند.

1- آية الله بهجت : استطاعتی که در وجوب حج معتبر است استطاعت از جائی است که

در او است نه از بلد و وطنش پس هرگاه مکلف مثلا برای تجارت يا غير از آن به

مدينه منوره يا جده رفت و در آنجا دارای زاد و راحله يا قيمت آنها باشد که

بتواند با آن حج نمايد حج بر او واجب خواهد بود هر چند اگر در بلد خود مي بود

مستطيع نمي شد. (مناسک ، ص 9، م 17) .

مسئله 55- کسی  که بعد از استطاعت مالی بدون تاخير، سعی در رفتن به حج داشته

در قرعه کشی شرکت نموده و از جهت اينکه قرعه به نامش اصابت نکرده نتوانسته به

حج برود مستطيع نشده (1) و حج بر او واجب نيست ولی اگر مسامحه کرد و تاخير

نمود و در سال های  بعد در قرعه کشی شرکت کرد حج بر او مستقر شده است هرچند قرعه

بنام او اصابت نکند (2) .

1- آية الله مکارم : در صورتی که راه مشروع منحصر به شرکت در قرعه کشی  باشد.

آية الله تبريزي : در صورتی که از رفتن به حج بصورت آزاد متمکن نباشد.

2- آيات عظام خويي ، مکارم ، تبريزي ، گلپايگاني ، صافي : مشروط بر اينکه مطمئن بوده

که در مرحله قبل قرعه به نامش اصابت مي کرده .

مسئله 56- کسی که برای  حج نيابتي ، اجير شده و بعد در همان سال استطاعت مالی  (1)

پيدا کرده (2) چنانچه برای حج در آن سال اجير شده باشد بايد حج نيابتی را بجا

آورد و اگر استطاعت او باقی ماند، حج خودش را در سال بعد انجام دهد.

1- آية الله اراکي : اگر استطاعت از مال الاجاره پيدا شده ، ولی اگر از غير مال

الاجاره باشد، کشف از بطلان اجاره مي کند.

2- آيات عظام گلپايگاني ، خامنه اي ، تبريزي ، صافي : اگر استطاعت به سبب اجير شدن

برای حج نيابتی پيدا کرد مطابق متن عمل کند، ولی اگر از راه ديگر استطاعت پيدا

کرد کشف از بطلان اجاره مي شود و بايد حج خود را بجا آورد.

آية الله سيستاني : اگر وثوق داشته باشد که در سال آينده مي تواند برای خود بجا

آورد، پس اجاره صحيح است و به مقتضای آن عمل نمايد. و اگر وثوق ندارد، در اين

صورت اجاره باطل است و بايد برای خودش حج نمايد.(ملحقات ، مناسک مسأله 19) .

آية الله خويي : کشف مي شود اجاره فاسد بوده و بايد برای خودش حج بجا آورد.

(تعليقه عروه ، ج 2، ص 273) .

مسئله 57- در حصول استطاعت فرقی نيست بين اينکه در ماههای حج يعنی شوال و

ذيقعده و ذيحجه مال پيدا کند يا قبل از آن ، بنابراين اگر استطاعت مالی پيدا شود

و استطاعت بدنی و ساير شرايط موجود باشد نمي تواند خود را از استطاعت خارج کند،

حتی در اوائل سال و قبل از ماه های حج (1) .

1- آية الله مکارم : بنابر احتياط واجب .

مسئله 58- خدمه کاروانها که وارد جده مي شوند اگر ساير شرايط استطاعت را دارند

از قبيل داشتن وسايل زندگی بالفعل يا بالقوه و رجوع به کفايت ، مثلا کار و صنعت

و غير آن که با آنها مي توانند پس از مراجعت ادامه زندگی مناسب خود را بدهند

مستطيع هستند (1) و بايد حجة الاسلام بجا آورند و کفايت از حج واجب آنان مي کند، و

چنانچه ساير شرايط را ندارند (2) به مجرد امکان حج ، برای آنان استطاعت حاصل

نشده است و حج آنان استحبابی است و چنانچه بعدا استطاعت پيدا کردند بايد حج

واجب را بجا آورند، و حکم روحانی کاروان نيز همين است لکن اگر بعد از مراجعت

از مکه نياز به شهريه حوزه دارند مستطيع نمي شوند (3) .

1- آية الله غروي : در صورتی که خدمت کاروان مانع از اعمال حج او نشود وگرنه

استطاعت نخواهد داشت .

2- آية الله خويي : اگر حج موجب تفاوت در زندگی آنان نباشد وجوب آن بعيد نيست .

(مناسک ، مسأله 28) .

3- آية الله مکارم : در تمام مواردی که افراد به عنوان خدمه يا روحانی يا غير آن

به حج مي روند چنانچه زندگی خانواده آنها در همان مدت تأمين باشد حجشان حجة الاسلام

و تأمين زندگی آنها در بازگشت شرط نيست .

آية الله صانعي : گذشت که مستطيع مي شوند.

آية الله غروي : گذشت در مسأله 40که چنين اشخاصی مستطيع بوده و حج آنها از

حجة الاسلام کفايت مي کند.

مسئله 59- پزشکان يا کسان ديگری که با ماموريت به ميقات آمده اند و در ميقات

جامع شرايط استطاعت هستند، واجب است حجة الاسلام بجا آورند (1) هرچند که لازم

است ماموريت خود را نيز انجام دهند.

1- آية الله غروي : در صورتی که عمل به مأموريت مانع از آوردن اعمال حج نباشد

وگرنه مستطيع نخواهند بود.

آية الله بهجت : بايد حجة الاسلام بجا آورند، مگر آنکه مأموريت به گونه ای باشد که

نتوانند به وظائف عمل کنند.(پرسشهای جديد حج ، ص 2، س 8) .

استفتائات استطاعت

سؤال -60 کسی که در مدينه مريض شده (سکته کرده ) و فعلا در بيمارستان است و

دکترها گفته اند که بايد تا دو هفته استراحت کند، آيا بعد از مدت استراحت در

صورتی که حمل او برای  انجام دادن اعمال مشکل باشد اگر او را به مکه ببرند وظيفه

اين شخص چيست ؟

جواب - اگر (1) سال اول استطاعت او است و قدرت اعمال حتی به نحو اضطراری  را

ندارد (2) از استطاعت افتاده (3) و حج بر او واجب نيست ولی برای دخول مکه

بايد محرم شود و با انجام اعمال عمره مفرده ولو اضطراری آن از احرام خارج مي شود،

و چنانچه سال اول استطاعت او نباشد و حج بر او مستقر شده اگر مايوس از خوب

شدن باشد بايد نايب بگيرد که برايش عمره و حج تمتع انجام دهد و خودش براي

دخول مکه محرم شود و عمره مفرده به طوری که ذکر شد بجا آورد، و چنانچه برای  اين

شخص انجام اعمال حج تمتع ممکن باشد ولو به نحو اضطرار و انجام اضطراری  اعمال ،

لازم است محرم شود و هر مقدار از اعمال را که مي تواند ولو با کمک گرفتن از

ديگری انجام دهد، و هر مقدار را که نمي تواند، نايب بگيرد ولی در وقوفين ، گرفتن

نايب کافی  نيست .

1- آية الله بهجت : به قصد عمره تمتع محرم شود و به مکه برود و هر عملی را که

مباشرتا نتواند انجام بدهد استنابه کند.(پرسشهای جديد حج ، س 12) .

2- آية الله مکارم : حتی نائب هم نتواند بگيرد.

آية الله خوئي ، آية الله تبريزي : اگر توانائی مباشرت اعمال حج را ندارد ولو

باينکه برای  بعض اعمال نايب بگيرد از استطاعت افتاده است . ولی اگر ثروتمند

است و ديگر هيچگاه توانائی مباشرت اعمال حج را ندارد و يا مشقت دارد، (آية

الله تبريزي : بنابر احتياط) بايد برای حج نايب بگيرد.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و قدرت بر نايب گرفتن هم ندارد.

3- آية الله سيستاني : اگر توانايی مباشرت اعمال حج را ندارد و نايب هم نمي تواند

بگيرد از استطاعت افتاده است ولی اگر دارا و ثروتمند است و توانايی  مباشرت

اعمال حج را ندارد يا دشوار و با مشقت است بايد نايب بگيرد.(مناسک ، مسأله

63) .

آية الله خويي :... ولی  اگر دارا و ثروتمند است و اميد به بهبودی ندارد يا حج بر

او حرجی است بايد نايب بگيرد.

سؤال 61- کسی که احتمال مي دهد حجی که در سالهای قبل انجام داده صحيح نبوده يا

مستطيع نبوده است و فعلا شرايط استطاعت را دارد و بخواهد احتياط کند، حج را به

چه نيتی بجا آورد؟

جواب - مي تواند قصد مافي الذمه يعنی قصد امتثال مطلق امر متوجه به او را کند (1)

و مي تواند قصد حجة الاسلام احتياطا نمايد.

1- آية الله غروي : يا قصد امر واقعی را نمايد.

سؤال 62- شخصی که حج واجب خود را انجام داده است آيا مي تواند آن را بقصد

مافي الذمه اعاده کند؟

جواب - مانع ندارد (1) ولی اعاده حج کفايت از اجزاء (2) -در صورت صحت حج سابق

و بطلان اجزاء- نمي کند (3) و بايد خود آن جزء تدارک شود.

1- آية الله مکارم : اگر حج خود را به طور صحيح انجام داده وجهی برای اعاده آن

نيست .

آية الله نوري : مانع ندارد مطلقا.

آية الله تبريزي : وجوب نايب گرفتن مانند وجوب حج فوری  است .

2- آية الله غروي : قصد مافي الذمه در اين فرض درست نيست چون احتمال فراغ ذمه

را دارد و احراز نکرده است که در ذمه اش چيزی بوده باشد فلذا لازم است به داعي

رجاء امر، که عنوان احتياط است بجا آورد.

3- آية الله غروي : اين جهت محذوری ندارد و غاية الامر اين است که حج سابقش ناقص

مي ماند ولی حجی  را که الان مي آورد صحيح و موجب ابراء ذمه از حجة الاسلام مي باشد.

سؤال 63- کسی که با وجود تقليد صحيح قبلا به حج مشرف شد و چون رجوع به کفايت را

مجتهد او شرط استطاعت نمي دانسته حجة الاسلام قصد نموده و بجا آورده است با اينکه

رجوع به کفايت نداشته است ، فعلا همه شرايط استطاعت برای او موجود است و از

حضرتعالی  تقليد مي کند آيا بايد حج سابق را اعاده کند يا خير؟

جواب - اعاده لازم است (1) .

1- آيات عظام گلپايگاني ، مکارم ، فاضل ، تبريزي ، سيستاني : اعاده لازم نيست .

سؤال 64- شخصی بعد از انجام عمره تمتع مريض شد و از انجام حج منصرف شد و به

ايران رفت و در مکه کسی را وکيل کرده که برای فراغ ذمه او اقدام نمايد، وظيفه

در اين مورد چيست و آيا محرمات احرام بر چنين شخصی چه وضعی  دارد؟

جواب - در فرض مساله ، وکيل گرفتن بي فايده است و چنانچه سال اول استطاعت او

بوده است و در اثر مرض از قدرت انجام حج افتاده باشد در اين صورت وجوب حج

بر او موقوف است به بقاء استطاعت تا سالهای (1) بعد، ولی در صورتی که سال اول

استطاعت نبوده و حج بر او از قبل واجب بوده است چنانچه مايوس از خوب شدن

باشد بايد در همان سال (2) يا سال بعد (3) برای حج و عمره تمتع نايب بگيرد، و

در صورتی که مايوس از خوب شدن نباشد (4) نايب نمي تواند بگيرد و بايد خودش حج

و عمره تمتع را مجددا انجام دهد، و در هر صورت فعلا از احرام خارج و محرمات

احرام بر او حلال شده است .

1- آيات عظام تبريزي ، گلپايگاني ، صافي : مگر آنکه ثروتمند باشد و مباشرت اعمال

را نتواند بکند، پس بنابر احتياط بايد نايب بگيرد.

آية الله خويي : مگر آنکه ثروتمند باشد و مباشرت اعمال را نتواند بکند يا براي

او مشقت داشته باشد و اميد به بهبودی نداشته باشد که در اين صورت بايد براي

عمره و حج تمتع نايب بگيرد. (مناسک ، مسأله 63 و قبل از مسأله 151) .

آية الله سيستاني : اگر از انجام حج متمکن نبوده ، وظيفه او بنابر احتياط واجب اين

بوده است که عمره تمتع را بدل به عمره مفرده کند و طواف نساء را انجام دهد، و

اکنون اگر بازگشت برای او مقدور نيست احتياطا بايد برای طواف نساء نايب

بگيرد. (مناسک ، ذيل مسأله 151 و ملحق مناسک ، س 92) .

آية الله غروي : ولی  اين سال مستطيع نبوده است زيرا در استطاعت بقاء شرايط تا

آخر حج معتبر است والحج بالوکاله با عدم وجوب آن به موکل معنی  ندارد.

2- آية الله فاضل : و اگر نشد سال بعد.

3- آية الله مکارم : در همان سال و اگر ممکن نشد در سالهای  بعد.

4- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : بنابر احتياط در اين صورت هم نايب بگيرد

و اگر بعدا رفع عذر شد و دارای شرايط بود احتياطا خودش نيز حج را انجام دهد.

(مناسک عربي ، ص 32، مسأله (90.

سؤال 65- در حال حاضر که هر کسی بخواهد حج مشرف شود بايد قبلا برای ثبت نام و

مقدمات حج اقدام نمايد، اگر کسی ثبت نام کرد ولی نوبت او را برای چند سال

ديگر اعلام نمودند، اگر قبل از رسيدن آن نوبت ، از راه ديگر وسيله رفتن برای  او

فراهم شد و پول قرض کرد و به مکه رفت ، آيا حج او حجة الاسلام است يا خير؟

جواب - اگر قبلا حج بر او مستقر نشده و فعلا هم نمي تواند به حج برود مگر با قرض

(1) ، حج بر او واجب نشده است ، و حج او حجة الاسلام نيست (2) .

1- آية الله غروي : ولی اگر بتواند از راه ديگری به حج رود و حاجتی به قرض کردن

نداشته باشد حج او صحيح و حجة الاسلام محسوب مي شود.

آية الله سيستاني : مگر آنکه وقت پرداخت قرض آنقدر دور باشد که اصلا عقلاء به آن

توجه نکنند. که در اين صورت حج بر او واجب خواهد شد. (مناسک ، مسأله 33) .

آية الله بهجت : هرگاه کسی مقداری پول قرض کند که آن پول به مقدار مخارج حج باشد

و قدرت پرداخت آن را بعد از آن داشته باشد حج بر او واجب خواهد بود. (مناسک ،

مسأله (30.

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : مگر در صورتی که از کسی طلب داشته باشد و

يا مالی دارد که در دسترس او نيست و بعدا به راحتی مي تواند به واسطه آن قرضی  را

که گرفته اداء کند، که در اين صورت با قرض کردن صدق استطاعت مي کند و اگر قرض

کرد و ساير شرايط هم فراهم بود حج واجب مي شود و حجة الاسلام مي باشد. (مناسک عربي ،

ص 19، مسأله 34) .

آية الله تبريزي : هرگاه کسی مقداری پول قرض کند که آن پول به مقدار مخارج حج

باشد و در وقت قرض کردن مالی داشته باشد که بتواند با آن قرض خود را اداء کند

حج بر او واجب خواهد بود بلکه مثل اين شخص اگر بتواند بدون منت قرض کند لازم

است قرض کند و به حج برود (مناسک ، مسأله 33) .

آية الله مکارم : مگر اينکه نوبت خود را که برای آن ثبت نام کرده در مقابل آن

به وام دهنده واگذار کند.

سؤال 66- اگر کسی  به خيال اينکه استطاعت دارد بقصد عمره تمتع محرم شد و به

ترتيب کليه اعمال حج تمتع حجة الاسلام را انجام داد و بعد از تمام شدن اعمال معلوم

شد که مستطيع نبوده است ، بفرمائيد احرام و اعمال گذشته اش چگونه است ، و نسبت

به آينده اگر مستطيع شد، آيا حجة الاسلام بر او واجب است يا نه ؟

جواب - محرم نيست (1) ، ولی اگر مستطيع شد بايد حجة الاسلام بجا آورد.

1- آية الله اراکي ، آية الله نوري : اگر بقصد تقييد بوده احرام واقع نشده ، و اگر

اخطار در تطبيق بوده احرام حج مستحب واقع شده و احرام صحيح بوده و از آن خارج

شده ، ولی مجزی از حجة الاسلام نيست .

آية الله خويي : حجش صحيح است ولی کفايت از حجة الاسلام نمي کند. (مستفاد از

تعليقه عروه ، ج 2، ص (240.

آية الله مکارم : احرام او صحيح و حج از مستحبی است و کفايت از حجة الاسلام نمي کند.

آية الله صانعي : احرامش صحيح بوده و از احرام خارج شد.

سؤال 67- کسی  خيال مي کرد مستطيع نيست ، به نيت استحباب محرم شد و اعمال

عمره تمتع را انجام داد، بعد در مکه پرسيد، معلوم شد مستطيع بوده است ، آيا مجددا

بايد به نيت وجوب ، محرم شود يا کافی  است ؟

جواب - کفايت نمي کند (1) ، و در صحت حج ندبی او تامل است (2) .

1- آية الله مکارم ، آية الله صافي : بلکه کفايت مي کند.

آية الله خامنه اي : نظر معظم له ذيل مساله 6 شرايط وجوب حج گذشت .

آية الله فاضل : بايد حجة الاسلام را انجام دهد و اکتفاء به عمره انجام شده مشکل

است لذا برای احرام عمره تمتع وجوبی بايد به وظيفه ناسی احرام عمل کند و در ضيق

وقت بايد حج افراد انجام دهد، مگر اينکه خطاء در تطبيق باشد.

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : مجزی از حجة الاسلام است و نياز باحرام جديد

نيست .

آية الله سيستاني : چنانچه کسی به اعتقاد اين که مستطيع نيست به عنوان استحباب

به حج رفت و قصد اطاعت امری که فعلا متوجه او است را نمود و بعدا معلوم شد

مستطيع بوده حجش کفايت مي کند و حج ديگری بر او واجب نيست (مناسک ، مساله 58) .

آية الله صانعي : کفايت خالی از وجه نيست و مجددا به نيت وجوب برای اعمال حج

تمتع محرم مي گردد.

آية الله غروي : ولی  اگر به قصد امر واقعی مي آورد يا به قصد عملی که اگر مستطيع

بوده بجا مي آورد حجش صحيح خواهد بود.

2- آيات عظام نوري ، اراکي ، فاضل : اگر تقييد به استحباب داشته ، و اگر به نحو

خطاء در تطبيق بوده صحيح و کافی  است .

آية الله گلپايگاني : مگر اينکه قصد کرده باشد حجی را که بر اوست و اشتباها گمان

کرده استحبابی است که در اين صورت بعيد نيست کفايت کند. (مناسک عربي ، ص ,30

مساله (80.

سؤال 68- شخصی  برای زيارت سوريه ثبت نام کرده است و فعلا سه هزار روپيه

بدست آورده است و خرج بيت الله هم همين مقدار مي شود، آيا رفتن حج واجب است يا

مي تواند به زيارت سوريه برود؟

جواب - اگر ساير شرايط استطاعت را داشته باشد بايد به حج برود (1) .

1- آية الله غروي : مگر اينکه ثبت نام کرده به زيارت سوريه مصارفی لازم داشته

باشد که با اضافه آن نتواند بمکه برود.

آية الله خويي : و اگر ساير شرايط را ندارد بايد برای سالهای آينده استطاعت مالي

خود را حفظ کند و اگر از تحقق ساير شرايط نااميد است ، نايب بفرستد.

سؤال 69- در قباله های کنونی  برای ازدواج ، مبلغ زيادی نوشته مي شود، آيا زنی  که

مي خواهد ازدواج کند طبق برنامه مذکور واجب الحج مي شود يا خير؟ ضمنا مشخص

فرمائيد مبلغ چقدر باشد بهتر است ؟

جواب - اگر بدون مفسده (1) بتواند مهر را بگيرد و به حج برود مستطيع است (2) ، و

مهرالسنة بهتر است و استحباب دارد.

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و اختلال در زندگی (مجمع المسائل ، ج 1،

مساله 33) .

آية الله تبريزي : بدون وقوع در حرج .

آية الله مکارم : و يا حاصل شدن هر چيزی برخلاف حيثيت او.

2- آية الله غروي : مگر اينکه اداء آن مشروط بقدرة و تمکن بوده باشد و زوج متمکن

از دفع آن نباشد.

سؤال -70 اگر پدری بعد از ثبت نام برای حج فوت کرده است و چند پسر دارد، و

اجازه حج به يکی  از پسران داده مي شود آيا در چنين موردی استطاعت طريقی  براي

کدام حاصل مي شود؟

جواب - با فرض وجود ساير شرايط استطاعت ، به هر کدام اجازه داده شود مستطيع

مي شود (1) .

1- آية الله مکارم : ولی  ورثه بايد بر آن توافق کنند و حج واجبی هم بر عهده پدر

نباشد.

آية الله خويي : و اگر موکول به انتخاب ورثه است به هر کدام که راضی شوند او

مستطيع مي شود.

آية الله گلپايگاني : اگر به عنوان نيابت پدر است بر هيچ يک از آنها رفتن به

حج و قبول نيابت واجب نيست ، مگر آن که بالخصوص مورد وصيت باشد، و اگر منظور

اين است که يکی  از آنها مي تواند با استفاده از فيش پدر برای خود حج بجای  آورد،

در صورت داشتن ساير شرايط استطاعت ، بايد هر کدام سعی کنند که خودشان به حج

بروند، و در صورت مشاجره بين آنها، با قرعه تعيين شود، و در هر صورت ارزش

فيش را به ورثه مديون است ، و چنانچه پدر واجب الحج بوده است ، بايد برای  او

استيجار نمايند. (آداب و احکام حج ، مساله 144) .

آية الله صافي : اگر به عنوان نيابت پدر است بر هيچ يک از آنها رفتن به حج و

قبول نيابت واجب نيست مگر آنکه بالخصوص مورد وصيت باشد و اگر منظور اين

استکه يکی از آنها مي تواند با استفاده از فيش پدر برای خود حج بجای آورد در

صورت داشتن ساير شرايط استطاعت بر هر کدام که مي داند با استفاده از فيش مورد

مزاحمت ديگران قرار نمي گيرد حج واجب است و اگر همه در اين جهت مساوی  باشند

بر همه لازم است اقدام کنند و چنانچه يکی از آنها بدون مسامحه ديگران موفق به

استفاده شد حج از ديگران ساقط است ولی با مسامحه ، حکم به استقرار حج بر او خالي

از وجه نيست اين در صورتی استکه فيش از ترکه ميت محسوب نشود و اگر از ترکه

محسوب شود در صورتيکه هيچ يک از ورثه از حق خود نسبت به آن صرف نظر نکند بايد

به فروش برسد و بهای آن بين ورثه کما فرض الله تقسيم شود و بنابراين هر يک از

ورثه يا غيرورثه بايد اقدام به خريد فيش نمايد هر کس برايش فراهم شد حج بر او

واجب است و چنانچه پدر واجب الحج بوده است بايد برای او استيجار نمايند هرچند

بفروش فيش باشد.

سؤال 71- پدری برای حج ثبت نام کرده است و در وصيتش گفته است که برايش

حج مستحبی بجا آورند، و پسر بزرگتر چون ديده خودش استطاعت بدنی و مالی دارد، و

فقط استطاعت طريقی  نداشته که آنهم با فوت پدر برايش حاصل شده به نيت خود حج

را انجام داده ، نه به نيابت از پدر، آيا حج او صحيح است يا نه ؟ چون استطاعت

طريقی نداشته مگر از طريق نيابت ؟

جواب - فرض مزبور نيابت نيست ، و حج خودش صحيح و مجزی است (1) .

1- آية الله مکارم : ولی به خاطر ترک وصيت پدر گناه کرده و بايد حج مستحبی  او

را انجام دهد و يا کسی را بفرستد تا بجا آورد.

آية الله خويي : فتوای ايشان در اين مورد در دست نيست .

آية الله سيستاني : وصيت پدر در حج نسبت به او نافذ است و پسر استطاعت طريقي

نداشته که بتواند برای خودش حج بجا آورد. (ملحق مناسک ، سؤال (10.

سؤال 72- مسلمين بعضی  از کشورهايی که حکومتشان کمونيستی است ، مانند حکومت

فعلی افغانستان ، اگر بخواهد حج بروند بايد مبلغ زيادی به آن حکومت کمک کنند و

قهرا اين پول برای تقويت چنين حکومتی مصرف مي شود، در صورتی که راه منحصر به

اين کار باشد آيا اولا حج بر چنين اشخاصی واجب است يا نه ؟ و ثانيا اگر اين

مقدار پول را بدهند و به حج بروند از حجة الاسلام کفايت مي کند يا نه ؟

جواب - آنچه ذکر شد موجب سقوط حج نمي شود (1) .

1- آية الله بهجت : اگر دفع دشمن از سر راه جز با پرداخت مال زياد ممکن نباشد،

پرداخت مال واجب نيست ، و وجوب حج ساقط خواهد شد.

آية الله خويي : اگر جزء مخارج حج در آن کشور باشد حج واجب است و اگر اتفاقا

اين مبلغ را از او مي گيرند اگر مستلزم ضرر مالی معتدبه مي باشد حج بر او واجب

نيست . (مستفاد از مساله 21 مناسک ) . البته اگر موجب فساد بر مسلمين باشد طبعا

جايز نيست .

آية الله گلپايگاني : اين گونه پرداخت ها منافات با استطاعت ندارد و در صورت

امکان بايد مبلغ را پرداخته و به حج برود و آن حج از حجة الاسلام کفايت مي کند.

آية الله صافي : اگر موجب تقويت کفر در برابر اسلام محسوب شود که عرفا آن بر

ضرر اسلام و خلاف مصلحت مسلمين شمرده شود استطاعت حاصل نيست ولی اگر پول را

پرداخت و استرداد آن ممکن نبود پس از پرداخت اگرچه معصيت گرده استطاعت حاصل

مي شود و بايد به حج برود.

آية الله سيستاني : هرگاه در راه حج دشمنی باشد که دفع او جز به پرداخت مال به

او ممکن نباشد، پس اگر پرداخت آن نسبت به حال شخص ضرر زيادی داشته باشد،

واجب نخواهد بود و وجوب ساقط مي شود، و الا واجب خواهد بود.

بلی پرداخت پول جهت جلب رضای او تا آنکه راه را باز کند واجب نيست . (مناسک ،

مساله 16) .

آية الله تبريزي : هرگاه در راه حج دشمنی باشد که دفع او جز به پرداخت مال زياد

ممکن نباشد، پرداخت مال واجب نيست و وجوب حج ساقط خواهد شد مگر اينکه بذل

مال امر متعارف باشد، مثل اينکه حکومت از کسانی که وارد کشور مي شوند مالی  را

اخذ مي کنند که در اين صورت بذل واجب است و از مؤونه حج حساب مي شود. (مناسک

مساله 16) .

آية الله مکارم : و حج او مجزی  است .

سؤال 73- زنی برای  حج ثبت نام کرده است ، ولی شوهرش که او هم استطاعت داشته

به عللی ثبت نام ننموده است ، آيا زن مي تواند شرعا نوبت خود را به شوهرش بدهد

به اين اميد که در آينده هر دو با هم ثبت نام نمايند يا نه ؟

جواب - اگر زن مستطيعه است نمي تواند نوبت خود را به شوهرش بدهد؟ ولی  اگر

نوبت را به او داد حج شوهر صحيح است (1) .

1- آية الله مکارم : ولی زن گناه کرده است .

سؤال 74- من با داشتن بيست هزار تومان قرض و گرفتن يک ماه حقوق قبل از

پرداخت آن ، موفق به سفر حج شدم ، با توجه به اينکه شخص طلبکار از اين سفر حج

کاملا راضی و به پولش احتياج ندارد، آيا اين حج واجب محسوب مي شود يا نه ؟

جواب - اگر استطاعت مالی از برای شما محقق بوده ، در فرض مزبور حج شما صحيح و

حج واجب محسوب است ، به شرط آنکه امکان ادای بدهی بعدا به سهولت برای  شما

فراهم باشد (1) . ولی اگر با قرض برای حج استطاعت مالی پيدا کرده ايد مستطيع

نشده ايد و از حجة الاسلام محسوب نمي شود (2) .

1- آية الله غروي : اين شرط با فرض اينکه طلبکار احتياج به پولش ندارد و کاملا

از حج مديون راضی است محل حاجت نيست .

2- آية الله مکارم : مگر اينکه مالی که معادل آن باشد و بتواند دين را با آن اداء

کند داشته باشد.

سؤال 75- اگر کسی مستطيع شد، آيا مي تواند مال خود را به پدر يا مادر ببخشد و خرج

سفر حج ايشان نمايد، و اگر چنين کرده است ، تکليفش چيست ؟

جواب - اگر شخصا مستطيع است بايد حج بجا آورد، و با بخشش پول به والدين ،

تکليف از او ساقط نمي شود، و در صورتی که با بخشش پول به والدين نتواند حج

واجب بر خود را بجا آورد بخشش جايز نيست ، اگرچه صحيح است .

سؤال 76- اشخاصی  که در وقت اسم نويسی برای حج ، استطاعت مالی دارند و از طرف

دولت برای پنج سال يا بيشتر اسم مي نويسند، آيا برای اين گونه اشخاص اسم نويسي

واجب است يا نه ؟ و بر فرض وجوب اگر مسامحه کردند و ننوشتند و بعد از مدت

پنج سال مردند يا از استطاعت مالی افتادند، فقط ترک واجب کرده اند يا اينکه حج

هم بر آنان مستقر است ؟

جواب - اگر احتمال دهند که قرعه در همان سال اول به نامشان بيرون مي آيد لازم است

شرکت کنند (1) ، و اگر شرکت نکردند بايد به حج بروند، و حکم کسی را دارند که حج

بر او مستقر است (2) .

1- آية الله غروي : و هکذا اگر احتمال دهند در سال دوم يا سوم قرعه بنامشان

دربيايد بايد شرکت کنند وگرنه حکم کسی را پيدا مي کنند که حج بر او در سال دوم

يا سوم مستقر شده است .

آية الله خويي : بايد در قرعه کشی شرکت کنند. (مستفاد از مناسک ، صفحه 16،

والمسائل الشرعيه ، ج 1، صفحه 297، س 1) .

2- آية الله مکارم : اسم نويسی برای اين اشخاص واجب است و اگر يقين به اصابت

قرعه داشته باشند حج بر آنها مستقر مي شود ولی احتمال کافی  نيست .

آية الله تبريزي : اگر اطمينان داشته باشد که در سال اول نامش بيرون مي آيد لازم

است در قرعه کشی شرکت کند.

آية الله گلپايگاني : در مورد سؤال نام نويسی واجب است و چنانچه مسامحه کرد و

بعد از پنج سال فوت نمود چون علي الظاهر در طول پنج سال متمکن از رفتن به حج

بوده است حج بر او مستقر شده ، و بايد برای او استيجار نمايند.

آية الله صافي : در مورد سؤال وجوب نام نويسی محل تامل است و چنانچه با ترک آن

بعد از پنج سال فوت کرد استقرار حج بر او معلوم نيست اگرچه احتياط آنستکه براي

او با بقاء استطاعت تا سال پنجم استيجار حج نمايند.

سؤال 77- اينجانب با شرايط زير طبق قرعه کشی سازمان حج و زيارت ان شاء الله

درسال 1366 عازم بيت الله الحرام هستم :

1- هزينه کامل زيارت خود و همسرم از پول مخمس تهيه شده است .

2- معلم آموزش و پرورش بوده و حقوق مستمر در حد معمول زندگی با قناعت را

دريافت مي دارم .

3- فاقد مسکن و اتومبيل شخصی بوده و در هر شهری که شاغل باشم ، مستاجر هستم .

4- وسائل زندگی را در حد معمول دارا مي باشم .

با توجه به شرايط فوق و شبهاتی که نسبت به وجوب حج و عدم آن از اطراف القاء

مي شود آيا حج اينجانب و همسرم از حج واجب کفايت مي کند يا خير (1) ؟

جواب - در فرض مرقوم چنانچه همسر شما به مقدار رفتن و برگشتن برای حج پول دارند

و مي توانند بروند، مستطيع هستند، و شما در صورتی استطاعت داريد که لوازم زندگي

خود و عائله را به مقدار شانتان دارا باشيد (2) ، و بعد از برگشتن بتوانيد با

درآمد کسب خودتان زندگی خود و عائله را اداره کنيد.

1- آية الله مکارم : در يک جمله حج بر شما و همسرتان واجب است .

2- آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني ، بهجت : اگر از جهت صرف هزينه حج در

ناراحتی و مشقت نشوند واجب است حج بروند.

سؤال 78- اگر شخصی  مستطيع بوده و در رفتن به حج مسامحه کرد تا نوبت او از دست

رفت ، حال که اسم نمي نويسند آيا با واسطه و سفارش در ايران يا خارج از ايران و

با صرف مبالغی  زياد، جايز است به حج مشرف شود يا خير؟ زيرا در غير اين صورت

سالها فريضه او تاخير مي افتد و خوف اين را دارد که خدای ناکرده از تارکين حج به

حساب آيد؟

جواب - بايد به هر نحو (1) هست و برخلاف مقررات جمهوری اسلامی نيست (2) به حج

مشرف شود.

1- آية الله تبريزي : بايد به هر نحو ممکن مادامی که حرج نبوده و مستلزم ارتکاب

حرام نباشد، به حج مشرف شود.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در صورت تمکن اگرچه با صرف مبلغ زيادتر

لازم است به حج برود (آداب و احکام حج ، مساله 147) .

آية الله خويي : اگر حرجی نباشد بايد به هر نحو ... .

2- آية الله غروي : در صورت تمکن از حج ولو با مخالفت قوانين حکومت حج ساقط

نمي شود و در صورتيکه اسباب حرج يا ضرر فوق العاده نبوده باشد.

سؤال 79- شخصی  قبلا حج بر او مستقر نشده ، اما در موقع ثبت نام جهت حج تمتع

مستطيع بوده و ثبت نام نموده ، ولی بعدا از نظر مالی محتاج شده و احتياج به پول

سپرده شده در بانک را دارد، بفرمائيد مي تواند پول را پس بگيرد يا خير؟ و

چنانچه در سال اول يا سالهای بعد قرعه به نام او اصابت کند، فرق دارد يا نه ؟

جواب - با فرضی که ذکر شده مستطيع نيست و مي تواند (1) پول را بگيرد، و فرق

ندارد.

1- آية الله تبريزي : اگر در سال اول قرعه بنام او اصابت کند، نمي تواند پول را

بگيرد مگر آنکه در حرج بيفتد.

آية الله سيستاني : اگر پول را برای نفقات لازم نياز داشته و غير از آن پولي

نداشته است .

آية الله غروي : استطاعت مالی خود را نمي تواند از بين ببرد گرچه در سال اول قرعه

به اسمش اصابت نکند و در سال دوم يا سوم اصابت کند.

سؤال -80 پدرم در سال 1360برای زيارت خانه خدا مستطيع شد و در سال 1362 جهت

زيارت خانه خدا به مکه مشرف شد، ولی بعد از احرام بستن ، بين راه سکته و فوت

کرد و هيچ گونه عملی را انجام نداد، آيا حج به گردنش مي باشد يا خير؟

جواب - اگر بعد از دخول حرم مرده (1) ، حج از او ساقط شده است ، و اگر قبل از

دخول حرم فوت کرده ، در صورتی حج واجب نيست که سال اول استطاعت او باشد (2) .

1- آية الله مکارم : اگر بعد از احرام فوت کند حج از او ساقط است . خواه در حرم

فوت کرده باشد و يا در خارج حرم .

2- آية الله خويي : بلکه در اين فرض که حج بر ذمه اش مستقر نبوده ولی قبل از

احرام يا دخول حرم بميرد ظاهرا قضا از او واجب شود.

سؤال 81- شخصی دارايی  او قريب هفتصد و پنجاه هزار تومان از اصل ملک و خانه که

ارث از پدرش به او رسيده مي باشد به اضافه اينکه يک باب منزل مسکونی هم دارد،

اکنون که نامبرده در اثر سانحه ای از دنيا رفته است دارای يک همسر و دو بچه

صغير مي باشد که معاش آنان از درآمد همين املاک مذکور تامين مي شود، آيا شخص

متوفی مستطيع بوده يا خير؟ و در صورت وجوب حج آيا حج بلدی گرفته شود يا ميقاتي

کفايت مي کند؟ و آيا مي شود مخارج حج از کل ترکه پرداخت گردد؟

جواب - چنانچه شخص متوفی در حال حيات خرج رفت و برگشت خود و عيالاتش را

داشته و در برگشتش هم درآمد لايق به حال خود و خانواده را داشته و مي توانسته به

مکه برود (1) و تاخير انداخته ، مستطيع بوده ، و چنانچه وصيت نکرده حج ميقاتی  از

اصل ترکه خارج مي گردد (2) .

1- آية الله سيستاني : بلکه اگر دارا و ثروتمند بوده و توانايی مباشرت اعمال حج

را نداشته يا دشوار و با مشقت بوده و در نايب گرفتن تاخير کرده حج بر ذمه اش

مي باشد (مناسک ، مساله 63) .

آية الله خويي : بلکه اگر دارا و ثروتمند بوده و توانايی مباشرت اعمال حج را

نداشته يا دشوار و با مشقت بوده و در نايب گرفتن تاخير کرده حج بر ذمه اش

مي باشد مگر اينکه احتمال داده شود در حال حيات در مورد استطاعت خود غافل قاصر

بوده که در اين صورت لازم نيست برای او حج بجا آورند. (مناسک ، مساله 63 و

تعليقه عروه ، ج 2، ص (240.

2- آية الله تبريزي : و همچنين بنابر احتياط اگر ثروتمند بوده و توانايی  مباشرت

اعمالی حج را نداشته يا دشوار بوده و در نايب گرفتن تاخير کرده ، حج بر ذمه اش

مي باشد.

سؤال 82- شخصی که حج بجا آورده ، لکن چون امرار معاش او از وجوه و امثال آن بوده

و آن زمان نيز متذکر مساله مربوط به عدم استطاعت چنين شخصی نشده و گمان کرده که

حج واجب خود را انجام داده است ، پس از آن و در حال استطاعت قطعی نيابتا حج

بجا آورده است ، آيا حج نيابتی وی صحيح است يا بايد پس از انجام حج واجب

مستقر خودش ، نيابت را تکرار کند (1) ؟

جواب - چنانچه در وقت انجام حج اولی مستطيع نبوده ، با فرض حصول استطاعت در

زمان حج ثاني ، حج نيابتی باطل است (2) و حج خود را بايد انجام دهد، و حج نيابتي

را اگر وقت آن موسع بوده بعد از حج خودش انجام دهد، و در غير اين صورت به

صاحب پول مراجعه کند.

1- آية الله فاضل : در فرض مذکور مستطيع بوده و حج انجام شده حج واجب مي باشد و

حج نيابی هم محکوم به صحت است .

2- آية الله مکارم : حج اول صحيح بوده و حج نيابتی او نيز صحيح است .

آية الله غروي : به حسب گفته ما که از وجوه شرعيه يعنی سهم مبارک امام انسان

مستطيع مي شود حج نيابتی در فرض سؤال صحيح است .

سؤال 83- کسی که واجب الحج بوده از پاکستان عازم حج شد و در مدينه منوره بيمار

گرديد و در حال بيماری  به طرف مکه رهسپار شد و در بيمارستان مکه قبل از حج

وفات نمود، تمام دارائيش در وقت فوت ، مقداری پول و قطعه زمينی در پاکستان

بوده است ، با توجه به اينکه پول موجودش برای نيابت حج او کفايت نمي کند، آيا

ورثه اش بايد زمين را بفروشند و برايش نايب بگيرند، و يا اينکه با فوت او حج

ساقط مي شود؟ اجرکم علی  الله .

جواب - اگر با احرام عمره تمتع داخل مکه شده (1) و پيش از انجام يا اکمال اعمال

عمره يا بعد از انجام آن فوت نمود، همان مقدار عمل او مجزی و حج از او ساقط

است ، ولی اگر بدون احرام عمره وارد مکه شد و در آنجا فوت نمود در صورتی  که

حج بر او قبلا مستقر بوده ، بايد از اصل ترکه او برای او نايب بگيرند. و حج

ميقاتی کفايت مي کند.

1- آية الله مکارم : اگر بعد از احرام فوت شده حج از او ساقط است . خواه بعد از

دخول حرم و يا قبل از دخول حرم باشد.

سؤال 84- اينجانب در موقع ازدواج يک سفر حج به زوجه ام وعده داده ام ، آيا ادائش

چگونه مي باشد؟

جواب - اگر مجرد وعده بوده است ، لازم نيست ادای (1) آن . و اگر مهر قرار داده

شده (2) بايد به آن عمل کند (3) .

1- آية الله مکارم : ولی بدون شک عمل به آن مستحب مؤکد است .

2- آية الله مکارم : يا شرط ضمن العقد بوده است .

3- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : اگر شرط ضمن العقد باشد، وفاء واجب است و

در غير آن ، تخلف از وعده کراهت شديده دارد.

آية الله بهجت : تنها وعده سفر موجب استطاعت نمي شود ولی بر مرد لازم است که به

وعده خود وفا کند.

سؤال 85- اينجانب که به علت کهولت سن و بالا بودن قند خون و امراض ديگر قادر

به انجام فريضه حج نمي باشم ، آيا مي توانم نيابتا از طرف خود کسی را حج بفرستم يا

خير؟

جواب - اگر قبلا از جميع جهات مستطيع بوده ايد، وليکن اقدام بر انجام حج نکرده ايد

و در نتيجه حج بر شما مستقر شده و فعلا در اثر پيری يا بيماری که اميد خوب شدن

نباشد تمکن از سفر حج نداريد واجب است کسی را نايب بگيريد تا برای شما حج بجا

آورد (1) .

1- آية الله بهجت : بر چنين شخصی واجب نيست به حج برود ولی نايب گرفتن بر او

واجب است علي الاظهر.

سؤال 86- شخصی  پدرش وصيت کرده است که فرزندش از جانب او حج بجا آورد، بعد

از مرگ پدر، فرزند مستطيع مي شود. آيا لازم است حج خود را بر حج پدر مقدم بدارد،

و اگر حج خود را مقدم بدارد آيا صحيح است يا نه ؟

جواب - اگر قبل از آنکه پسر مستطيع شود، پدر او را اجير کرده که بعد از فوت او

در سال اول حج برای  پدر انجام دهد يا نسبت به مدت ، مطلق بوده که منصرف به سال

اول است و پسر قبل از استطاعت خود اجاره را قبول کرده (1) ، لازم است سال اول

بعد از فوت پدر حج نيابتی برای پدر انجام دهد (2) . و در غير اين صورت بايد

برای خودش حج کند (3) . و در صورت اول اگر برای خودش حج بجا آورد صحيح است ،

گرچه در مخالفت اجاره معصيت کرده است . ولی در صورت دوم اگر حج نيابی  بجا

آورد صحيح نيست (4) ، و نه برای خودش واقع مي شود و نه برای پدرش ، و حج بر خودش

مستقر مي شود که بايد به هر نحو شده در سال بعد اتيان کند و اگر بجا نياورد در

سالهای بعد با مراعات فورا ففورا انجام دهد. و بايد معلوم باشد که مجرد وصيت

(5) به حج بدون استيجار فرزند، نيابت را بر او واجب نمي کند هرچند وصيت را

قبول کرده باشد. بنابراين در فرض استطاعت فرزند بعد از فوت پدر بايد براي

خودش حج بجا آورد و نيابت صحيح نيست (6) .

1- آيات عظام گلپايگاني ، خويي ، تبريزي ، صافي : در صورتی که استطاعت او توقف بر

قبول استيجار داشته باشد لازم است اول برای پدر حج انجام دهد و الا استطاعت بعد

کاشف از بطلان اجاره است .

آية الله فاضل : هر کدام از دو حج را سال اول انجام دهد، محکوم بصحت است هرچند

در بعضی از صور عصيان کرده است .

2- آية الله اراکي : در صورتی که استطاعت از مال الاجاره پيدا شده باشد، و الا حج

خود را مقدم بدارد.

آية الله سيستاني : اگر با پول نيابت مستطيع شده باشد. ولی اگر با پول ديگري

مانند ارث مستطيع شده باشد، پس اگر مطمئن باشد که سال بعد مي تواند حج خود را

انجام دهد، اجاره صحيح است و بايد در سال اول ، حج پدر را انجام دهد و اگر مطمئن

نباشد اجاره باطل است و بايد حج خود را انجام دهد.

3- آية الله سيستاني : مگر اينکه مطمئن باشد که سال بعد مي تواند حج خود را انجام

دهد.

4- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : حج نيابی او صحيح است و برای پدرش واقع

مي شود، ولی نايب اجرة المثل را طلبکار است . نه اجرة المسمی  را.

آية الله مکارم : صحيح است ولی بخاطر تاخير حج خودش معصيت کرده است .

5- آية الله اراکي ، آية الله نوري : اگر در وصيت قيد مباشرت شده و فرزند وصيت

را قبول کرده ، نيابت واجب مي شود، و استيجار لازم نيست .

آية الله مکارم : اگر وصيت کرده خود فرزند بجا آورد و او قبول کرده لازم است عمل

کند. بنابراين استطاعت برای او حاصل نمي شود.

آية الله سيستاني : اگر اجرت را معين کرده و او در حيات پدر قبول کرده اجاره

است ، و بايد انجام دهد. (منهاج الصالحين ، ج 2، ص 1449) .

آية الله صانعي : اگر در وصيت قيد مباشرت شده و فرزند وصيت را قبول کرده

نيابت واجب مي شوند هرچند استيجار هم محقق نشده باشد.

6- در مناسک آية الله بهجت متعرض وصيت فرزند نشده اند.

سؤال 87- خانم خانه داری  که حج بر او واجب شده است و شوهرش اجازه مسافرت به

تنهايی را نمي دهد و مي گويد چون برای حج اسم مرا ننوشته ای من اجازه نمي دهم ،

وظيفه اش چيست ؟ و آيا بدون اجازه شوهر مي تواند به حج برود يا نه ؟

جواب - در سفر حج واجب ، برای زن اجازه شوهر شرط نيست و زن بايد حج واجب خود

را بجا آورد ولو اينکه شوهر او راضی به مسافرت او برای حج نباشد (1) .

1- آية الله مکارم : ولی بهتر جلب رضايت اوست .

سؤال 88- شخصی  طبق وصيت پدر که پول به حساب سازمان حج واريز کرده است به

نيابت او به مکه آمده در حالی که خود فرزند نيز استطاعت مالی داشته است آيا

به نيابت پدر حج بجا آورد، يا حج خود را انجام دهد؟

جواب - اگر راه برای پسر باز نبوده و از جهت نوبت پدر و نيابت از او راه براي

او باز شده است بايد برای پدرش حج کند (1) ، مگر آنکه تبرعا و بدون اجاره به

نيابت پدر آمده باشد، که در اين صورت مستطيع شده و بايد برای خودش حج بجا

آورد (2) ، و گذشت که به مجرد وصيت (3) و قبول فرزند، نيابت واجب نمي شود مگر

آنکه قبل از استطاعت اجير شود.

1- آيات عظام تبريزي ، گلپايگاني ، صافي : بايد برای خود حج بجا آورد و برای  پدر

نايب بگيرد.

2- آية الله سيستاني : در اين صورت نيز بايد برای پدرش حج کند.

آية الله خويي : در صورتيکه وصيت پدر اين بوده که او خودش حج نيابی را بجا آورد

فتوای ايشان معلوم نيست .

3- آية الله اراکي ، آية الله نوري : اگر در وصيت قيد مباشرت شده و فرزند وصيت

را قبول کرده نيابت واجب مي شود و استيجار لازم نيست .

آية الله مکارم : اگر وصيت را قبول کرده واجب العمل است .

آية الله سيستاني : و گذشت که اگر اجرت معين شده باشد و او در حيات پدر وصيت

را قبول کرده باشد، اجاره است و بايد انجام دهد.

سؤال 89- شخصی بجز برای هدي ، استطاعت حج را دارا است ، آيا حج برای او واجب

است ؟

جواب - بلی مستطيع است و پول هدي ، جزء استطاعت نيست (1) .

1- آية الله خويي ، آية الله فاضل : چنين شخصی مستطيع نيست مگر با تمکن از جميع

مصارف حج و از جمله ثمن هدي . (معتمد، ج 1، ص 183) .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : مستطيع نمي شود و پول هدی جزء استطاعت است .

(مجمع المسائل ، ج 1، ص 437، مساله 38) .

آية الله سيستاني : استطاعت حاصل است و به جای هدی روزه مي گيرد.

آية الله مکارم : زيرا بجای آن روزه مي گيرد و چنين کسی عرفا استطاعت برای  حج

دارد.

آية الله تبريزي : در صورتی که بتواند بدون حرج و مشقت بدل هدی روزه بگيرد.

آية الله غروي : حسب استظهار ما از ادله ، ثمن هدی جزء استطاعت مي باشد.

لازم بتذکر است که در مساله 36 گذشت که اگر باذل پول قربانی را بذل نکند حج

واجب نمي شود و لذا بين اين دو مساله به نحوی تنافی ديده مي شود و بايد بررسی  شود.

سؤال -90 اينجانب سال گذشته به حج مشرف شده ام و با توجه به فتوای حضرت عالي

که فرموده ايد طلابی که به شهريه حوزه نياز دارند مستطيع نيستند و در صورتی  مستطيع

مي شوند که از وجوه شرعيه مستغنی باشند، لذا اينجانب مقدار پولی با افراد ذيحق

(پدر و همسايه ) مبادله و دستگردان کردم و به عنوان اينکه نسبت به بنده ذيحق

هستند به آنان بخشيدم و ايشان آن را جهت مخارج حج به من برگرداندند، من هم در

تمام اعمال و مناسک حج نيت حجة الاسلام کردم ، آيا اين حج برای اينجانب کفايت از

حجة الاسلام مي کند يا نه ؟ ضمنا لازم به تذکر است که در ثبت نام عمومی سال 1360 پول

به حساب ريختم و آن موقع فتوای فوق را نديده بودم و پولی که دستگردان شده بود

جايگزين آن پولی که در حساب واريز کرده بودم قرار گرفت ، بفرمائيد آيا عين پول

مبذول بايد هزينه باشد يا بذل آن کافی  است ؟

جواب - در فرض سئوال احوط آن است (1) که بعدا اگر استطاعت پيدا کرديد حج را

اعاده نمائيد (2) .

1- آية الله غروي : ظاهر اينست که اعاده لزومی ندارد مگر از بابت استحباب .

آية الله مکارم : سابقا گفته شد اينگونه افراد از طلاب و غيرطلاب مستطيع هستند و

حجشان صحيح و مجزی  است .

2- آية الله صانعي : هرچند واجب نيست .

سؤال 91- شخصی  قدرت مسافرت حج را ندارد و از قادر شدن بعد هم مايوس است و

استطاعت مالی هم ندارد، اگر به او بذل نفقه حج نمايند آيا بايد قبول کند و

نايب بگيرد يا اينکه قبول واجب نيست ، و نيز اگر او را مهمان کنند حج واجب

مي شود تا استنابه کند يا خير؟

جواب - در فرض مرقوم حج واجب نيست (1) .

1- آية الله خويي : اگر مالی را به او اباحه کنند که با آن نايب برای حج بگيرد

نايب گرفتن بر او واجب مي شود (مستفاد از مبانی ايشان در بحث استطاعت ) .

سؤال 92- اگر در ميقات مستطيع شد و حجة الاسلام بجا آورد، مجزی است يا نه ؟ و

آيا در فرض مساله رجوع به کفايت ، شرط است يا نه ؟

جواب - اگر مستطيع شده ، مجزی است ، ولی رجوع به کفايت شرط است (1) .

1- آية الله مکارم : اگر چنانچه انجام حج در اين شرايط تاثير چندانی در وضع و حال

او نداشته باشد حج او صحيح است و رجوع به کفايت شرط نيست .

آية الله تبريزي : مگر برای کسی که اگر آنچه دارد در راه حج خرج کند به حرج

نمي افتد.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : مگر برای کسی که اگر آنچه دارد در راه حج

خرج کند زندگی او قبل و بعد از حج تفاوتی  ندارد.

آية الله خويي : حکم رجوع به کفايت گذشت .

سؤال 93- شخصی که استطاعت رفتن به حج را پيدا کرده ، آيا مي تواند پول حج را به

مصرف لازمی در غير مؤونه خود و افراد واجب النفقه اش خرج کند و خود را از

استطاعت بيندازد؟ مثلا آيا مي تواند در شرايط کنونی کشور خرج جبهه کند؟

جواب - مستطيع بايد به حج برود (1) ، و دادن پول در مصارف مذکور کافی از حج

واجب نيست ، واگر خرج کند و از استطاعت بيفتد، بايد به هر نحو هست به حج برود.

1- آية الله بهجت : هرگاه انسان مالی داشته باشد که کفاف هزينه حج را بدهد

مي تواند قبل از حرکت قافله آن را در مصارف خود خرج کند، هرچند ديگر نتواند به

حج برود. ولی در صورتی  که آن مال را نسيه تا زمان بعد از حج بفروشد و منظور فرار

از استطاعت باشد، احتياط اين است که اقدام به اين عمل نکند. (مناسک ، ص 16،

مساله 36) .

سؤال 94- در مواردی  که نهاد يا ارگانی فردی را به حج مي فرستد، بدون اينکه ملزم

باشد کاری انجام دهد، آيا از موارد حج بذلی است يا خير؟ و قبول آن واجب است ؟

جواب - با فرض مشروعيت آن بدون تعهد به هيچ کاري ، حکم حج بذلی دارد (1) .

1- آية الله خويي : در صورتيکه ولايت شرعيه بر بذل داشته باشند.

سؤال 95- مقداری پول دارم که برای رفت و آمد به سفر مکه کافی است ، ولی هنوز از

طرف دولت جمهوری اسلامی  وقتی برای ثبت نام اعلام نشده است ، آيا نگهداری آن پول

لازم است ، و من مستطيع هستم ؟

جواب - اگر ساير شرايط را داريد و در همين سال هم ثبت نام مي شود، بايد ثبت نام

کنيد. و در غير اين صورت مستطيع نيستيد (1) و نگهداری پول لازم نيست .

1- آية الله تبريزي : در صورتی که فقط از طريق ثبت نام مي توانيد به حج برويد،

چنانچه در اين سال ثبت نام مي شود و اطمينان داريد با ثبت نام مي توانيد در همين

سال به حج برويد، بايد ثبت نام کنيد و به حج برويد، و همچنين اگر توانايی  رفتن

به حج از طريق آزاد را داريد، مستطيع هستيد و بايد به حج برويد، و در غير اين

دو صورت مستطيع نيستيد و نگهداری پول لازم نيست .

آية الله صافي : اگر اصل اعلام وقت و اجازه از طرف دولت معلوم نباشد نگهداری  آن

لازم نيست و اگر ثبت نام برای حج در امسال معلوم باشد هرچند تاريخ آن هنوز معين

نشده باشد جواز صرف آن در راه ديگر محل تامل است . 155 حاشيه آداب و احکام حج .

آية الله غروي : اگر بتواند از راه ديگری بمکه رود مثل سفر به کشورهای ديگر و از

آنجا به حج مي توان رفت مستطيع بوده و نگهداری پول لازم است ولو برای سال ديگر.

سؤال 96- همسر شهيدی  که دارای دو بچه چهار ساله مي باشد و عملا سرپرستی  اين

دو بچه را دارد و به عنوان خانواده شهيد قرعه حج هم به نام او درآمده است آيا

مشاراليها مي تواند مخارج را از مال اين دو صغير بردارد و مناسک حج را انجام دهد

يا خير؟

جواب - نمي تواند مصارف حج را از اموال صغير بردارد.

سؤال 97- کسی  که چهار پسر دارد و زن برای همه شان گرفته است (1) ، و خرج سالانه

خود را هم دارد و قرض هم ندارد، و با پسرانش درآمدشان يکجا است الان خرج دو

نفر را دارند که به حج بروند، آيا حج واجب است يا نه ، و اگر واجب شده است

آيا تنها بر پدر واجب شده يا بر پسر هم واجب شده است ، و اگر بر پسر هم واجب

شده است کدامشان حق اولويت را دارند؟

جواب - کسی که از مال خودش به مقدار حج دارد و مي تواند به مکه برود و بعد از

برگشت زندگانی  لايق شانش را داشته باشد مستطيع است و بايد حج برود (2) .

1- آية الله غروي : در فرض سؤال به دو نفر آنها حج واجب است و اولويتی در بين

نيست و هر کدام را بفرستند حجش صحيح است با ملاحظه رجوع به کفاف .

2- آية الله مکارم : يعنی  اگر فرضا مال مزبور را تقسيم کنند و حق هر کدام را

بدهند، هر کدام مستطيع است بايد حج برود و اگر هيچکدام مستطيع نمي شوند بعضي

مي توانند حق خود را به ديگری واگذار کنند تا مستطيع شود.

سؤال 98- کسی که واجد شرايط حج باشد و نوه ای دارد که شرعا و عرفا به زن احتياج

دارد که اگر زن نگيرد به حرام مي افتد، آيا کدام مقدم است و وظيفه پدربزرگ

چيست ، ازدواج برای نوه اش يا حج ؟

جواب - حج خودش مقدم است (1) مگر اينکه ازدواج نوه از مخارج عرفی او محسوب

شود و نتواند هم برای او ازدواج کند و هم به مکه برود (2) .

1- آية الله غروي : مگر در صورتی که ترک ازدواج نوه اش برايش حرجی  باشد.

2- آية الله گلپايگاني : مخارج ازدواج نوه از نفقات واجبه بر پدربزرگ نيست و

اگر مستطيع است بايد به حج برود.

آية الله صافي : اگر عرفا مخارج ازدواج نوه به عهده پدربزرگ باشد که ترک اداء آن

حرجی باشد عدم حصول استطاعت بعيد نيست .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : و ترک آن بر پدربزرگ مستلزم وقوع در حرج باشد.

آية الله سيستاني : اگر صرف مال در حج و ترک تزويج نوه برای او حرجی باشد، حج

واجب نيست وگرنه واجب است . (ملحق مناسک ، س 12) .

سؤال 99- اينجانب با داشتن استطاعت مالی و هفتاد و دو سال سن ، چون معتاد به

خوردن ترياک هستم طبق مقررات کشوري ، اداره بهداشت از رفتن به حج جلوگيري

مي کند، از نظر شرع تکليف حج چيست ؟

جواب - اگر قبلا مستطيع بوده ايد و با امکان ، حج نرفته ايد حج بر شما مستقر شده

است (1) ، و اگر قبلا استطاعت نداشته ايد در فرض مذکور مستطيع نيستيد (2) ، مگر

آنکه بتوانيد، ولو با ترک ترياک ، تحصيل اجازه کنيد و به مکه برويد.

1- آية الله مکارم : و اگر مايوس از ترک اعتياد هستيد بايد نايب بگيريد.

آية الله تبريزي : محل تعليقه آخر عبارت است : و اگر نتوانيد بنابر احتياط بايد

نايب بگيريد.

2- آية الله غروي : بلکه در فرض سئوال مستطيع مي شود اگر بتواند به خارج از کشور

مسافرت و از آنجا به حج برود.

سؤال -100 آيا از منافع خمس و زکات ، کسی مستطيع مي شود يا نه ، و آيا خمس و

زکات جزء ترکه ميت است يا نه ؟

جواب - چنانچه به عنوان مصرف از طرف ولی امر به او داده شده ، مالک شده و جزء

ترکه او محسوب است ، و از منافع آنهم با وجود ساير شرايط مستطيع مي شود (1) .

1- آية الله تبريزي : کسی که در زمان اخذ زکات و سهم سادات مستحق آن باشد، آن

را مالک مي شود و جزء ترکه او حساب مي شود. و اگر با آن کسب کند و از راه کسب

يا نماء منافعی داشته باشد، با وجود سائر شرايط مستطيع مي شود و در سهم امام

عليه السلام چنانچه عين آن باقی باشد، ملک گيرنده نيست و جزء ترکه او حساب

نمي شود، و اگر با آن چيزی  را خريده و با سهم امام عليه السلام ثمن آن را اداء کرده ،

آنچه را که خريده مالک مي شود و احکام ملک بر آن باز مي شود.

آية الله سيستاني : در مورد سهم امام عليه السلام اگر فقط مجاز در تصرف باشد مالک

نمي شود و جزء ترکه نيست و موجب استطاعت نمي باشد و اگر از سوی حاکم شرع تمليک

شده باشد جزء ترکه است و موجب استطاعت و اما سهم سادات و زکات اگر مستحق

بوده مالک است و جزء ترکه است و موجب استطاعت .

سؤال 101- هرگاه کسی سرمايه يا ابزار کار دارد که اگر مقداری از آن را بفروشد

مي تواند با آن زندگی کند بدون زحمت ، و با تفاوت آن قادر بر حج است آيا اين

شخص مستطيع است ؟

جواب - با وجود ساير شرايط، مستطيع است (1) .

1- آية الله مکارم : در صورتی که فروختن آن مخالف شئون او نباشد.

سؤال 102- شخصی باغی  دارد که چند سال است درآمدی نداشته ، اما از نظر قيمت براي

سفر حج کافی بوده ، صاحب باغ عرفا اطمينان دارد وقتی باغ ثمر بدهد او هم از کار

افتاده خواهد شد و بايد از درآمد باغ امرار معاش نمايد، آيا اين شخص مستطيع

است ؟

جواب - اگر تمکن از امرار معاش بغير از درآمد آن باغ نداشته باشد مستطيع نيست

(1) .

1- آية الله مکارم : اگر در حال حاضر و پس از بازگشت زندگی او از طريق ديگر

تامين مي شود حج بر او واجب است .

سؤال 103- شخصی که بعد از عمره تمتع ديوانه شده ، آيا لازم است که او را برای  حج

محرم کنند و وظيفه چيست ؟

جواب - لازم نيست و بر ديوانه تکليفی  نيست .

سؤال 104- اگر دختر بچه سه ساله را مادرش در سفر مکه معظمه همراه ببرد، و در

ميقات نيت احرام و تلبيه را از جانب دخترش انجام بدهد، و در طواف عمره و

سعی بين صفا و مروه و طواف زيارت و طواف نساء و وقوف عرفات و مشعر و مني ،

مادر از طرف دختر نيت نموده و خود دختر را طواف و سعی و توقف بدهد و آنچه از

اعمال حج که دختر قادر نيست مادرش از جانب او انجام دهد، آيا آن دختر بعد از

بلوغ و رشد مي تواند شوهر نمايد يا خير؟

جواب - با فرض اينکه تمام اعمال را مطابق وظيفه انجام داده اند از احرام خارج

شده (1) و مي تواند شوهر کند.

1- آية الله خويي : در هر صورت از احرام خارج شده بلی اگر تنها طواف نساء را

درست انجام نداده فتوای ايشان در اين مورد در دست نيست .

سؤال 105- اگر اطفال غير مميز -پسر يا دختر- را پدر و مادر در سفر مکه معظمه

همراه ببرند آيا واجب است که پدر يا مادر در صورت تمکن اطفال ، خود اطفال را

وادار به انجام اعمال حج و عمره و طواف نساء نمايند و يا خود پدر و مادر و يا

نايب ايشان اعمال عمره و حج و طواف نساء را از جانب اطفال بجا آورند، و اگر

هيچکدام کارهای مذکور فوق را پدر و مادر و اطفال عملی نکنند آيا اين اطفال بعد

از بلوغ و رشد مي توانند ازدواج کنند و يا بايد به مکه بروند و عمره و حج و طواف

نساء را انجام دهند و بعد ازدواج نمايند، و يا تنها طواف نساء بر گردن آنان

است ؟

جواب - بر ولی طفل واجب نيست او را محرم کند يا از طرف او حج انجام دهد، ولي

اگر او را محرم کرد بايد وظائف و اعمال را مطابق وظيفه ای که در مناسک و در

رساله ذکر شده است انجام دهند (1) ، وگرنه در بعض صور طفل در احرام باقی  مي ماند

و تا تدارک نکند نمي تواند ازدواج نمايد.

1- آية الله مکارم : همان وظيفه ای که در مساله بالا گفته شد.

سؤال 106- اولا با وجود دين چه مقدار پول برای استطاعت کافی است ؟ و ثانيا در

صورتی که پول باشد ليکن به علت بيماری قلب ، مقامات پزشکی سازمان حج و زيارت

تشرف را خالی از خطر ندانسته و تجويز ننمايند، آيا بايستی يک نفر برای  انجام

حج اعزام گردد؟

جواب - شما اگر قبل از آنکه استطاعت پيدا کنيد مريض شده ايد که قدرت رفتن به

مکه را از جهت مرض نداشته ايد، مستطيع نشده ايد (1) و نايب گرفتن لازم نيست ، و

نيز استطاعت مالی  در صورتی موجود است که پول به مقدار رفتن و برگشتن داشته

باشيد و پس از برگشت ، امکان پرداخت دين به سهولت برای شما باشد.

1- آية الله تبريزي : بنابر احتياط نايب گرفتن لازم است .