واجبات طواف دو قسم است :

قسم اول - چيزهايی که شرط طواف است و آن پنج امر است :

اول - نيت است يعنی بايد طواف را با قصد خالص برای خدا بجا آورد (1) .

1 - نظر آيات عظام در مسائل مربوط به کيفيت در بحث نيت در احرام گذشت .

آية الله مکارم : بری عمره تمتع يا حج و غير آن .

آية الله اراکي ، آية الله فاضل : و نيز نيت کند که هفت دور طواف کعبه انجام مي دهم

برای عمره تمتع از حجة الاسلام يا حج استحبابي .

مسئله 539 - نيت را لازم نيست به زبان بياورد و لازم نيست به قلب بگذراند،

بلکه همانکه بنا دارد اين عمل را بجا آورد و با اين بنا بجا آورد، کفايت مي کند

و به عبارت ديگر، نيت در عبادت و کارهای ديگر در اين جهت فرق ندارد، پس

همانطور که انسان با قصد آب مي خورد و راه مي رود عبادت را اگر همانطور بجا آورد

با نيت بجا آورده (1) .

1 - آية الله صانعي : لکن بايد منوی معين که طواف عمره است يا حج افراد است يا

تمتع ، هرچند بطور اجمالی باشد مثل اينکه نيت کند که طوافی که وظيفه ام

مي باشد انجام مي دهم .

مسئله 540- بايد عبادت را برای اطاعت خدا بجا آورد و در اين جهت با کارهاي

ديگر فرق پيدا مي کند. پس بايد طواف را برای اطاعت خداوند بجا آورد.

مسئله 541 - اگر در بجا آوردن طواف يا ساير اعمال عمره و حج که عبادی است رياء

کند يعنی برای نشان دادن و به رخ ديگری کشيدن و عمل را خوب جلوه دادن بجا آورد

طواف او و همينطور هرچه را اينطور بجا آورده باطل است ، و در اين عمل معصيت

خدا را هم کرده است .

مسئله 542 - رياء بعد از عمل و تمام کردن طواف يا ديگر اعمال باعث بطلان عمل

نمي شود.

مسئله 543 - کفايت مي کند در صحيح بودن عمل آنکه برای خدا بياورد يا برای  اطاعت

امر خدا يا (1) برای ترس از جهنم يا برای رسيدن به بهشت و ثواب .

1 - آية الله صانعي : هرچند اطاعت برای  ترس .

مسئله 544 - اگر در عملی که برای خدا بجا مي آورد رضای ديگران را هم شرکت دهد و

خالص برای خدا نباشد عمل باطل است .

دوم - آن است که طاهر باشد از حدث اکبر مثل جنابت و حيض و نفاس و از حدث

اصغر يعنی بايد با وضو باشد.

مسئله 545 - طهارت از حدث اکبر و اصغر در طواف واجب شرط است ، چه طواف عمره

باشد يا طواف حج يا طواف نساء، حتی در عمره و حج مستحب (1) که پس از احرام

بستن واجب است آن را تمام کند.

1 - آية الله مکارم : يعنی در طواف عمره و حج مستحب ، طهارت لازم است .

مسئله 546 - طهارت از حدث اکبر و اصغر در طواف مستحبی شرط نيست ، لکن کسی  که

جنب يا حائض است جايز نيست در مسجدالحرام وارد شود، ولی اگر غفلتا يا نسيانا

طواف مستحب کرد صحيح است (1) .

1 - آية الله فاضل : يا جهلا.

آية الله سيستاني : در طواف مستحب طهارت از حدث اصغر شرط نيست و بنابر مشهور

طهارت از حدث اکبر شرط نيست .

مسئله 547 - طواف - يعنی هفت دور اطراف خانه کعبه گرديدن - مستحب است و

بلکه هرچه شخص بتواند طواف کند خوب (1) است . و در اين طواف طهارت شرط

نيست .

1 - آية الله مکارم : بهتر است هنگام ازدحام جمعيت برای طواف واجب ، طواف

مستحب را ترک کنند.

مسئله 548 - اگر شخصی که حدث اکبر يا اصغر داشته طواف کند (1) باطل است ، چه

از روی  عمد باشد يا از روی غفلت يا نسيان يا ندانستن مسأله باشد.

1 - آيات عظام اراکي ، نوري ، فاضل : واجب .

مسئله 549 - اگر در اثنای طواف حدث (1) عارض شود پس اگر پس (2) از تمام

شدن دور چهارم است بايد طواف را قطع کند و طهارت تحصيل کند و از همانجا

که طواف را قطع کرده تمام کند (3) .

1 - آية الله فاضل : اصغر.

2 - آية الله صانعي : اگر بعد از تجاوز نصف بوده است ، قطع مي کند طواف را.

3 - آية الله اراکي : اگر بعد از تجاوز از نصف بوده طواف را قطع مي کند.

آية الله گلپايگاني : اگر بعد از گذشتن از 4 شوط محدث شود پس از تحصيل طهارت از

موضعی که محدث شده آن را ادامه دهد. و طوافش صحيح است .(آداب و احکام حج ،

مسأله 479) .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : اگر حدث بعد از تمامی دور چهارم و بدون اختيار

باشد، که در اين صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همانجا

که قطع نموده ادامه مي دهد. و اگر حدث بعد از نصف و پيش از تمامی دور چهارم

طواف ، يا بعد از تمامی دور چهارم و اختياری باشد، که احوط در اين دو صورت اين

است که طواف خود را پس از طهارت از جايی که قطع نموده تمام کرده سپس

اعاده اش نمايد. و بجای اين احتياط اگر اين کار را بکند کافی است که پس از قطع

طواف و طهارت ، يک طواف کامل بقصد اعم از تمام کردن طواف پيش و يک طواف

کامل جديد بجا آورد.

آية الله بهجت : آنکه حدث بعد از تجاوز از نصف از روی سهو و غفلت باشد، که در

اين صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همانجا که قطع نموده

ادامه مي دهد و در صورتی که بعد از تجاوز از نصف و از روی عمد باشد حکم به ادامه

طواف بعد از قطع آن مورد تأمل است بلکه بايد طواف را از سر بگيرد.(مناسک ،

مسأله 288) .

آية الله سيستاني : اگر بدون اختيار پس از تمام شدن شوط چهارم محدث شود، و در

اين صورت بايد طوافش را قطع نمايد و بعد از تحصيل طهارت از همانجا که قطع

کرده ادامه دهد و به اتمام برساند. و اگر از روی اختيار پس از تمام شدن شوط

چهارم باشد، و در اين صورت احتياط اين است که طوافش را قطع نمايد و بعد

از تحصيل طهارت از همانجا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند، و سپس

طواف را اعاده نمايد.(مناسک ، مسأله 285) .

مسئله 550- اگر در فرض سابق پيش از تمام شدن دور چهارم (1) ، حدث عارض شود

احتياط واجب (2) آن است که تمام کند طواف را و اعاده کند، و اين حکم در حدث

اصغر است (3) .

1 - آية الله اراکي ، آية الله بهجت : اگر پيش از تمام شدن نصف طواف حدث عارض

شود طواف را قطع کند، پس از تحصيل طهارت آن را اعاده کند.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : پس اگر به سه شوط و نيم نرسيده طواف او باطل

است و بايد بعد از وضو يا غسل يا بعد از رفع عذر طواف را از سر بگيرد. و اگر

از سه شوط ونيم گذشته و به 4 شوط نرسيده احتياط به اتمام و اعاده طواف يا

نمازهای آن ترک نشود.(ص 118) .

آية الله فاضل : اگر در فرض سابق پيش از تمام شدن دور چهارم حدث اصغر عارض شود،

چنانچه بعد از تمام شدن نصف طواف باشد، احتياط واجب آن است که طواف را تمام

کند و بعد هم آن را اعاده کند. و اگر قبل از تماميت نصف طواف باشد اقوی  بطلان

طواف است .

آية الله خامنه اي : اگر پيش از تمام شدن نصف دور چهارم حدث اصغر عارض شود

واجب است که قطع کند طواف را و بعد از طهارت آن را اعاده کند و در صورتی  که

بعد از نصف دور چهارم و قبل از پايان اين دور عارض شود باز هم بايد طواف را

قطع و بعد از طهارت اعاده کند لکن به نيت مافی  الذمه .

آية الله سيستاني : اينکه قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، در اين صورت طوافش

باطل است و بايد پس از تحصيل طهارت آن را دوباره انجام دهد، و بنابر اظهر

در صورتی که پس از گذشتن از نيمه شوط چهارم و قبل از اتمام آن محدث شود، باز

هم حکم ، همين است .(مناسک ، مسأله 285) .

آية الله صانعي : و بعد از گذشتن نصف .

2 - آية الله صانعي : احتياط مستحب .

آية الله مکارم : وظيفه او فقط اعاده است و اتمام طواف سابق لازم نيست .

3 - آية الله صانعي : و اگر قبل از تجاوز از نصف است بر اوست که طواف را اعاده

نمايد.

مسئله 551 - اگر در اثناء طواف حدث اکبر مثل جنابت (1) يا حيض (2) عارض شود

بايد فورا از مسجدالحرام بيرون رود، پس اگر پيش از تمامی دور چهارم (3) بود پس

از غسل طواف را اعاده کند (4) .

1 - نظر آيات عظام در دو مسأله قبل گذشت که فرقی بين حدث اصغر و جنابت

نگذاشته اند.

2 - آية الله خويي ، آيه الله تبريزي : احوط در هر دو صورت (قبل و بعد از شوط چهارم )

اين است که بعد از پاکی يک طواف کامل به نيت اعم از تمام و اتمام بجا آورد.

آية الله بهجت : نظر ايشان عينا مانند نظر آية الله خويی است با اين تفاوت که

ايشان فرموده اند: احوط در اين دو صورت قبل از نصف و يا بعد از آن ... (مناسک ،

مسأله 294) .

آية الله سيستاني : اگر زن در حال احرام حين انجام طواف عادت ماهانه ببيند، پس

اگر قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، طوافش باطل است پس اگر وقت داشته باشد

بايد صبر کند تا پاک شود و طواف و اعمال بعدی را انجام دهد و اگر وقت تنگ

باشد در اين صورت احوط اين است که به حج افراد عدول نمايد، هرچند ظاهر اين

است که مي تواند بر عمره تمتع خود باقی بماند، و اعمال آن را بجز طواف و نماز

آن انجام دهد، يعنی  اينکه سعی و تقصير نمايد، و بعد از آن احرام حج ببندد، و

پس از فارغ شدن از اعمال منی و بازگشتن به مکه ، قبل از اينکه طواف حج را انجام

دهد طواف عمره و نماز آن را انجام دهد. و اگر بعد از آن باشد، مقداری که انجام

داده صحيح است و باقی آن را بايد بعد از پايان روزهای عادت و انجام غسل بجا

آورد، و اگر وقت تنگ باشد، سعی و تقصير را انجام دهد و برای حج محرم شود و پس

از فارغ شدن از اعمال منی و بازگشتن به مکه ، قبل از طواف حج ، آنچه از طوافش

باقی  مانده و نماز آن را انجام دهد.(مناسک ، مسأله 290و 291) .

آية الله فاضل : اگر پيش از نصف طواف باشد بايد غسل ، طواف را اعاده کند ولی  اگر

بعد از طواف و قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد بايد بنابر احتياط بعد از غسل

طواف قبلی را کامل و بعد از نماز طواف ، طواف و نماز آن را اعاده کند هرچند

اکتفاء به اعاده خالی از قوت نيست .

آية الله صانعي : پيش از نصف دور چهارم .

3 - آية الله صانعي : و اگر بعد از نصف دور چهارم بوده بعد از غسل اتمام مي نمايد

و نيازی به اعاده نيست هرچند احوط مي باشد.

آية الله خامنه اي : اگر پيش از اتمام نصف دور چهارم بود پس از غسل طواف را

اعاده کند و اگر بعد از آن بود باز هم اعاده بعد از غسل لازم نيست لکن به نيت

مافي الذمه .

مسئله 552 - اگر عذر داشته باشد از وضو و غسل (1) ، واجب است

تيمم کند بدل از وضو يا بدل از غسل (2) .

1 - آيه الله مکارم : اگر عذر داشته باشد و نتواند صبر کند تا عذر برطرف شود.

2 - آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در غسل جنابت علاوه بر تيمم بدل از غسل در

صورت تمکن بايد وضو هم بگيرد، وگرنه بايد يک تيمم ديگر بجای وضو بجا آورد. و

جنب متيمم بنابر احتياط مستحب نايب هم بگيرد.(آداب و احکام حج ، مسأله 476) .

آية الله تبريزي : در صورت معذور بودن از غسل و مأيوس شدن از توانايی بر غسل ،

واجب است با تيمم طواف کند، و احوط اولی اين است که نايب نيز بگيرند.

آية الله اراکي ، آية الله فاضل : و وقت طواف تنگ شود...

مسئله 553 - اگر تيمم کرد بدل از غسل ، و حدث اگر عارض شد، برای حدث اکبر لازم

نيست تيمم کند، بلکه برای حدث اصغر بايد تيمم کند، و تا حدث اکبر برای  او

حاصل نشده و عذرش باقي است همان تيمم اول کافی است ، لکن احتياط مستحب آن است

که تيمم (1) بدل از غسل هم بکند (2) .

1 - آية الله غروي : اين احتياط ترک نشود.

2 - آية الله خويي : لازم است تيمم بدل از غسل بکند.(منهاج ، مسأله 381) .

آية الله تبريزي : اگر بدل از غسل جنابت تيمم کرد و بعد حدث اصغر عارض شد،

چنانچه عذرش باقی  است ، بايد بدل از غسل تيمم کند و احتياط مستحب آن است که

بين تيمم و وضو جمع کند، و اگر برای حدث اکبر ديگر غير از جنابت تيمم کرد و

بعد حدث اصغر عارض شد بايد بدل از غسل تيمم کند و بنابر احتياط وضو هم بگيرد، و

اگر متمکن از وضو هم نبود بايد تيمم ديگری بدل از وضو بنمايد.

مسئله 554 - احتياط واجب (1) آن است که اگر اميد دارد که عذرش از وضو يا غسل

مرتفع شود صبر کند تا وقتی که وقت تنگ شود يا اميدش قطع شود.

1 - آية الله غروي : بلکه بدار جايز است ولی در صورتی که تا آخر وقت عذرش مرتفع

بگردد بايد دوباره وضو يا غسل کند.

آية الله خويي : اگر احتمال بقاء عذر تا آخر وقت مي دهد مي تواند صبر نکند ولی  اگر

بعدا کشف خلاف شد بايد اعاده نمايد بلی اگر عذرش نبود آب باشد بايد فحص کند

به تفصيلی که در رساله عمليه مذکور است .

مسئله 555 - اگر با وضو بوده و شک کند که حدث عارض شده است يا نه ، بنابر وضو

داشتن بگذارد و لازم نيست وضو بگيرد، و همچنين اگر از حدث اکبر پاک شده و

شک کند که حدث عارض شده .

مسئله 556 - اگر محدث به حدث اصغر يا اکبر بوده و شک کند که وضو گرفته يا نه

يا غسل کرده يا نه بايد در فرض اول وضو بگيرد و در فرض دوم غسل کند.

مسئله 557 - اگر بعد از تمام شدن طواف شک کند که با وضو آن را بجا آورده يا نه

يا شک کند با غسل آن را بجا آورد (1) يا نه طواف او صحيح است ، لکن برای  اعمال

بعد بايد طهارت تحصيل کند.

1 - آية الله خويي : اگر بعد از حدث اصغر شک کند در اينکه قبل از طواف غسل کرده

يا نه بايد غسل کرده و طواف را اعاده کند و برای آتيه وضو بگيرد.(منهاج الصالحين ،

ج 1، مسأله 209) .

مسئله 558 - اگر در اثناء طواف شک کند که وضو (1) داشته يا نه پس اگر بعد از

تمامی دور چهارم است (2) طواف را رها کند و وضو بگيرد و از همانجا تتمه طواف

را بجا آورد (3) ، و اگر قبل از تمام شدن دور چهارم است احتياط واجب آن است که

طواف را تمام کند (4) و اعاده کند.

1 - آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در اين صورت بايد وضو بگيرد و بعد طواف

را از سر بگيرد، چه قبل از تمام شدن چهار دور باشد يا بعد از آن .(مناسک فارسي ،

ص 62، مسأله 93) .

آية الله اراکي : اگر بعد از نصف دور چهارم باشد طواف را رها و وضو بگيرد و از

همانجا تمام کند و اگر قبل از نصف دور چهارم باشد. اتمام لازم نيست ، بلکه اعاده

لازم است .

آيات عظام خويي ، خامنه اي ، تبريزي : اگر سابقه طهارت داشته به شک خود اعتنا

نکند والا واجب است طهارت گرفته و طواف را از سر بگيرد.

آية الله سيستاني : چنانچه قبل از تمام کردن شوط چهارم برای او پيدا شود، بايد پس

از تحصيل طهارت طواف را از نو شروع کند و بجا آورد.(مناسک ، مسأله 286) .

آية الله مکارم : و حالت سابقه خود را از وضو و حدث نداند.

آية الله فاضل : اگر شک بعد از اتمام شوط چهارم باشد، وضو بگيرد و بنابر احتياط

واجب آن طواف را تمام کرده ، سپس اعاده نمايد.

2 - آية الله صانعي : نصف دور چهارم .

3 - آية الله مکارم : و سپس اعاده کند.

4 - آية الله صانعي : اتمام لازم نيست بلکه اعاده کند.

مسئله 559 - در تمام صورتهايی که در شک گفته شد که بنابر طهارت بگذارد (1) يا

طوافش صحيح است بهتر است که تجديد وضو کند و رجاءا غسل بجا آورد، چون ممکن

است که بعد معلوم شود وضو يا غسل نداشته و اشکال پيدا مي شود.

1 - آية الله خامنه اي : اگر حالت سابقه طهارت دارد، بايد آن را استصحاب کند و

به شک خود اعتنا نکند، در غير اينصورت بايد تحصيل طهارت کرده و طواف را

اعاده نمايد.

مسئله 560- اگر در اثناء طواف شک کند که غسل کرده است از جنابت يا حيض يا

نفاس يا نه بايد فورا از مسجدالحرام بيرون برود (1) ، پس اگر شوط چهارم (2) را

تمام کرده بوده و شک کرده ، بعد از غسل برگردد و تتمه را بجا آورد، والا بعد از

غسل اعاده کند طواف را، و احتياط آن است که در صورت اول نيز اعاده کند (3) .

1 - آية الله خامنه اي : و پس از غسل برگردد و طواف را اعاده نمايد.

آية الله سيستاني : اگر مکان تيمم باشد و تيمم کردن کمتر از خارج شدن از مسجد وقت

مي گيرد بايد تيمم کند و سپس خارج شود و اگر بيشتر وقت مي گيرد بايد فورا خارج

شود.(و در بقيه مسأله نظر ايشان موافق متن است ) .

2 - آية الله صانعي : نصف شوط چهارم .

3 - مستفاد از کلمات آيات عظام خويي ، تبريزي ، و... اين است که صورت شک در

غسل از جنابت و حيض را ملحق به صورت علم به جنابت و حيض مي دانند. و نظرشان

در صورت علم در ذيل مسأله 549 و 550و 551 گذشت .

آية الله فاضل : احتياط واجب در اعاده است .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و پس از طهارت طواف را از سر بگيرد و چه

قبل از شوط چهارم باشد و يا بعد از آن .

مسئله 561 - اگر آب و چيزی که به آن جايزاست تيمم کند موجود نباشد (1) حکم آن

حکم غير متمکن از طواف است ، پس با مأيوس بودن از پيدا شدن يکی از آن دو،

بايد نايب بگيرد. و احتياط وجوبی (2) آن است که اگر جنب و حائض و نفساء (3)

نيست خودش نيز طواف کند و چون مستحاضه بدون بجا آوردن غسلهايی که بر او لازم

است مي تواند (4) وارد مسجدالحرام شود و طواف کند، بنابراين به احتياطی که در

غير جنب و حائض و نفساء گفته شد بايد عمل کند، گرچه دخول مسجدالحرام نيز براي

او خلاف احتياط استحبابی  است .

1 - آية الله مکارم : فرض فاقد الطهورين در مسجدالحرام وجود ندارد.

2 - آيات عظام خويي ، سيستاني ، تبريزي ، بهجت : و احتياط مستجب آن است .

3 - آية الله اراکي ، آية الله مکارم : و مستحاضه هم نمي تواند داخل مسجدالحرام شود.

4 - آية الله بهجت : مستحاضه متوسطه و کثيره بدون غسلهايی که بر آنها واجب است

نمي تواند وارد مسجدالحرام و مسجدالنبی صلي الله عليه وآله وسلم شوند(پرسشهای  جديد

حج ص 14، سؤال 57) .

آية الله مکارم : نمي تواند وارد مسجد شود.

سوم - طهارت بدن و لباس است از نجاست (1) .

1 - آية الله مکارم : نمي تواند وارد مسجد شود.

مسئله 562 - احتياط واجب (1) آن است که از نجاساتی که در نماز عفو شده - مثل

خون کمتر از درهم و جامه ای که با آن نتوان (2) نماز خواند مثل عرقچين و جوراب

حتی انگشتر (3) نجس - اجتناب کند.

1 - آية الله فاضل : ظاهر آن است که ...

آية الله مکارم : طواف در حالی که بدن يا لباس خون کمتر از درهم داشته باشد جايز

نيست .

آية الله صانعي : اين احتياط واجب نيست بلکه مستحب است .

آية الله خامنه اي : خونی  که در نماز معفو نيست ، در چيزهايی از قبيل جوراب و

عرقچين و نيز دستمال و انگشتر طهارت شرط نيست .

2 - آيات عظام خويي ، بهجت ، تبريزي : طواف در جامه ای که با آن نتوان خواند(يعني

ساتر نباشد مثالهای  مذکور در متن ) اگر نجس باشد مانع ندارد. و همچنين بودن چيز

نجس همراه انسان در طواف مانعی  ندارد.

آية الله مکارم : نجس بودن اين لباسهای کوچک ضرری ندارد ولی خون کمتر از درهم

معاف نيست .

آية الله سيستاني : همراه داشتن چيز نجس در طواف مانع ندارد.

3 - آية الله فاضل : در انگشتر و مانند آن که ثوب صدق نمي کند برای صحت طواف

طهارت آنها شرط نيست .

مسئله 563 - در خون قروح و جروح اگر تطهير آن مشقت داشته باشد لازم نيست تطهير

کند (1) .

1 - آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و احتياط آن است که هم خودش با آن حال

طواف کند و هم نايب بگيرد تا برای او طواف نمايد.

آية الله فاضل : لازم است تطهير کند يا جامه را عوض کند.

آيات عظام خويي ، بهجت ، تبريزي : متعرض اين فرع نشده اند.

مسئله 564 - در خون قروح و جروح تا آن اندازه ای که مي شود تطهير کرد و لباس را

عوض کرد احتياط واجب آن است که تطهير کند يا جامه را عوض کند.

مسئله 565 - احتياط آن است که اگر مي تواند تأخير بيندازد طواف را تا بشود

بي مشقت تطهير کرد، تأخير بيندازد بشرطی که وقت تنگ نشود.

مسئله 566 - اگر طواف کند و بعد از آنکه از طواف فارغ شد علم پيدا کند به

نجاست در حال طواف اظهر آن است که طوافش صحيح است .

مسئله 567 - اگر شک داشته باشد که لباسش يا بدنش نجس است مي تواند با آن

حال طواف کند، و صحيح است چه بداند که پيشتر از اين پاک بوده يا نداند، لکن

اگر بداند که پيشتر نجس بوده و نداند که تطهير شده است نمي تواند با آن حال

طواف کند بلکه بايد تطهير کند و طواف کند.

مسئله 568 - اگر در بين طواف نجاستی ببدن يا لباس او عارض شود اظهر آن است

که دست از طواف بردارد و جامه يا بدن را تطهير کند و طواف را از همانجا تمام

کند، و طواف او صحيح است (1) .

1 - آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر در بين طواف لباس يا بدنش نجس شود

يا بفهمد که از پيش نجس بوده و بدون رها کردن طواف شستن آن ممکن نباشد، طواف

را رها نمايد، و اگر چهار دور طواف کرده بعد از تطهير بدن يا لباس بقيه طواف

را تمام کند، و اگر به سه دور و نيم نرسيده طواف او باطل است و بايد بعد از

تطهير از سر بگيرد و اگر سه دور و نيم گذشته و چهار دور را تمام نکرده احتياط آن

است که بعد از تطهير از همانجا که رها کرده طواف را تمام کند و نماز طواف را

بخواند و دوباره طواف و نماز آن را بجا آورد.

آية الله اراکي : و احوط استيناف طواف است .

آية الله مکارم : خواه قبل از تکميل شوط چهارم باشد يا بعد از آن .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : هرگاه نجس بودن بدن يا لباس خود را نمي دانسته و

در اثنای طواف دانست يا آنکه پيش از فراغت از طواف ، بدن يا لباسش نجس شد،

اگر جامه پاکی داشته باشد همان جا جامه نجس را کنده و با جامه پاک طواف خود

را تمام نمايد، و چنانچه جامه پاک همراه نداشته باشد، و اگر اين حادثه بعد از

تمام شدن شوط چهارم بوده ، طواف را قطع نموده و پس از ازاله نجاست از بدن يا

لباس باقيمانده طواف را بجا آورد. چنانچه علم به نجاست يا حدوثش پيش از

تمام شدن شوط چهارم باشد، باز هم طواف را قطع و نجاست را ازاله نموده و بنابر

احتياط يک طواف کامل بقصد اعم از تمام يا اتمام بجا آورد.

آية الله بهجت : احوط استيناف است بعد از اتمام خصوصا با تخلل فعل کثير که

موجب قطع طواف بوده باشد قبل از اکمال چهار شوط و همچنين است حکم هرگاه

نجاست عارض ثوب يا بدن شود در حال طواف و کفايت اتمام در اينجا اظهر است .

(مناسک ، مسأله 303) .

آية الله خامنه اي : اگر بدون رها کردن طواف تطهير ممکن نباشد بايد دست از طواف

بردارد و جامه يا بدن را تطهير کند و فورا برگردد و طواف را از همانجا تمام کند

و طواف او صحيح است .

آية الله سيستاني : احتياط اين است که طواف را تمام کند و پس از آنکه نجاست را

از بين برده طواف را اعاده نمايد اگر علم به نجاست يا عروض آن قبل از پايان

شوط چهارم باشد اگرچه ظاهر اين است که لازم نيست طواف را دوباره انجام دهد حتي

صورت اخير.(مناسک ، مسأله (300.

مسئله 569 - اگر در بين طواف نجاستی در بدن يا لباس خود ببيند و احتمال بدهد

که در اين حال نجاست حاصل شده ظاهرا حکم مسأله هفتم دارد.

مسئله 570- اگر در بين طواف علم پيدا کند که نجاست به بدن يا لباس او از اول

بوده احتياط (1) آن است که طواف را رها کند و تطهير کند، و از همانجا بقيه

طواف را تمام کند و بعد از آن طواف را اعاده (2) کند خصوصا اگر تطهير زياد طول

بکشد، و در اين صورت بعد از اتمام ، نماز طواف را بخواند و پس از آن طواف را

اعاده کند و نماز طواف را نير اعاده کند، و در اين احتياط فرقی نيست بين آنکه

بعد از چهار دور علم پيدا کند يا قبل از آن ، گرچه در صورت دوم احتياط شديدتر

است (3) .

1 - آية الله فاضل : ظاهرا طوافش صحيح است اگرچه احتياط استحبابی آن است که ...

2 - آية الله مکارم : وظيفه همين است ، و اعاده ندارد.

آية الله صانعي : گرچه اکتفاء به اتمام خالی از قوت نيست .

3 - نظر ساير آيات عظام در حاشيه مسأله 568 گذشت .

مسئله 571 - اگر فراموش کند نجاست را و طواف کند، احتياط (1) واجب اعاده

است ، و همينطور است اگر در بين طواف يادش بيايد.

1 - آية الله گلپايگاني : اقوی اعاده طواف است .(آداب و احکام حج ، مسأله 484) .

آية الله اراکي : و احوط آن است که پس از تطهير بدن يا لباس از همانجا اتمام

کند، و نماز بخواند، و احتياطا اعاده کند طواف و نماز را.

آية الله مکارم : در فرض فراموشی اعاده ندارد.

آيات عظام خويي ، سيستاني ، تبريزي : بنابر اظهر طوافش صحيح است .

آية الله بهجت : صحت طواف خالی از وجه نيست . در فرضی که بعد از طواف يادش

بيايد و مسأله بياد آوردن بين نماز را متعرض نشده اند.(مناسک ، مسأله 302) .

آية الله صانعي : بلکه خالی از قوت نيست .

آية الله فاضل : ولی اگر بعد از نماز طواف يادش بيايد فقط نماز را اعاده کند و

اعاده طواف لازم نيست .

چهارم - ختنه کردن است در حق مردان و اين شرط در زنها نيست ، و احتياط (1)

واجب آن است که درباره بچه های نابالغ مراعات شود.

1 - آية الله گلپايگاني : واجب است .(آداب و احکام حج ، مسأله 485) .

آية الله خامنه اي : و در اين حکم فرقی بين بالغ و غير بالغ نيست .

آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني : احوط بلکه اظهر اين است که بچه مميز که خوب

و بد را تشخيص مي دهد، اگر شخصا محرم شود بايد ختنه کرده باشد، و اما اگر بچه

مميز نباشد يا احرامش را وليش ببندد، اعتبار ختان در او ظاهر نيست ،

اگرچه اعتبارش احوط است .

مسئله 572 - اگر بچه را که ختنه نشده وادار به احرام کنند يا او را محرم کنند

احرام او صحيح است ولی طواف او صحيح نيست (1) ، پس اگر محرم به احرام حج شود

چون طواف نساء او باطل است (2) بنابر احوط (3) حلال شدن زن بر او مشکل مي شود

مگر آن که او را ختنه کنند و طواف دهند يا خودش بعد از ختنه شدن طواف کند يا

آنکه نايب (4) برای او بگيرند تا طواف کند.

1 - آية الله سيستاني ، آية الله تبريزي : در مميزی که خودش محرم شده باشد.

آية الله خويي : بنابر احتياط طوافش باطل است .

آية الله فاضل : اما غير مميز باشد بنابر احتياط واجب طوافش صحيح نيست .

2 - آية الله مکارم : تمام طوافهای او اشکال دارد.

3 - آية الله سيستاني : محرمی که ختنه نشده چه بالغ باشد و چه بچه مميز اگر طواف

کند به آن طواف اکتفا نمي شود. و در بچه غير مميز که او را طواف مي دهند ختنه

بودن شرط نيست .

4 - آيات عظام گلپايگاني ، صافي ، مکارم : گرفتن نايب در اين صورت (قبل از ختنه )

مشکل است .

مسئله 573 - اگر بچه ختنه کرده به دنيا بيايد طواف او صحيح است .

پنجم - ستر عورت (1) است ، پس اگر بدون ساتر عورت طواف کند باطل است (2) ، و

معتبر است در آن اباحه (3) ، پس با ساتر غصبی طواف صحيح نيست بلکه با لباس

غصبی غير ساتر نيز بنابر احتياط (4) واجب ، و احتياط آن است که مراعات شرايط

لباس نمازگذار را بنمايند.

1 - آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني : بنابر احتياط واجب ستر عورت معتبر است .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط واجب ستر عورت در طواف شرط است .

آية الله بهجت : بنابر احتياط بلکه اقوي . (مناسک ، ص 108، شرط پنجم ) .

2 - آية الله مکارم : حتی اگر فقط ستر عورت کند و برهنه و عريان بر او صدق کند

طوافش باطل است .

3 - آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب .

4 - آية الله فاضل : اين احتياط واجب نيست .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر جامه احرام ، کفش و يا لباسهای ديگر شخص

طواف کننده غصبی باشد طواف باطل است .

مسئله 574 - احتياط واجب آن است که مراعات موالات عرفيه را در طواف بکند(1) ،

يعنی در بين دورهای طواف آنقدر طول ندهد که از صورت يک طواف خارج شود.

قسم دوم - چيزهايی  که گفته اند داخل در حقيقت طواف است ، اگرچه بعضی از آنها

نيز شرط است از برای طواف ، لکن در عمل فرقی نمي کند، و آن هفت چيز است :

اول - آنکه ابتداء کند به حجرالاسود.

1 - آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : مراعات موالات لازم است .

آية الله مکارم : در طواف واجب موالات لازم است ، و در مستحب شرط نيست .

آية الله خامنه اي : احتياط واجب آن است که در ميان اجزاء طواف : موالات عرفيه را

رعايت کند، مگر در مورد قطع طواف پس از گذشتن از نيمه آن بخاطر نماز و امثال

آن .

مسئله 575 - در ابتداء کردن به حجرالاسود لازم نيست (1) که تمام اجزاء بدن طواف

کننده به تمام اجزاء حجرالاسود عبور کند، بلکه واجب آن است که انسان از

حجرالاسود، هرجای آن باشد شروع کند و به همان جا ختم کند (2) .

1 - آيات عظام خويي ، بهجت ، تبريزي ، سيستاني : احوط و اولی اين است که تمام بدن

خود را بر تمام حجرالاسود بگذراند، و برای انجام اين احتياط مکی قبل از حجر

بايستد و نيت کند که طواف را از محاذات واقعی انجام مي دهم و زائد بر آن از

باب مقدمه علميه است .

آيات عظام گلپايگاني ، صافي ، اراکي : طواف را در هر دور واجب است از حجرالاسود

شروع کند و به آن ختم کند و چون تحقق اين معنا بر وجه حقيقت متعسر و بلکه متعذر

است ، در تحقق آن اکتفاء مي شود به اينکه پيش از رسيدن به حجرالاسود نيت کند که

ابتدای طواف در هر دور از محاذی اولين جزء حجر باشد و انتهای آن همان موضعی  که

واقعا انتهای دور است باشد و زائد از باب مقدمه علميه باشد. و اين نيت را در

ذهن باقی بدارد تا وقتی  که محاذی حجر شود، و اين کافی خواهد بود و با همين نيت

هفت دور طواف کند.

آية الله مکارم : دقت در محاذی بودن اجزای بدن يا اجزای حجرالاسود لازم نيست همين

اندازه که عرفا محاذات صدق کند کافی  است .

آية الله فاضل : آنچه که برای صحت طواف لازم است ، آن است که شروع و ختم طواف

نزد عرف از حجر و محاذی  حجر باشد و مي تواند برای يقين به حصول اين معنا از باب

مقدمه علميه کمی قبل از حجر نيت کند و در پايان کمی پس از حجر ختم کند.

2 - آية الله خامنه اي : و مانعی ندارد که مقداری هم اضافه کند از باب احتياط تا

يقين کند که از حجراالاسود شروع کرده و به نقطه ابتداء ختم نموده است .

مسئله 576 - آنچه واجب است آن است که در عرف گفته شود از حجرالاسود، هرجاي

آن باشد شروع به طواف کرد و ختم کرد به حجرالاسود، چه از ابتداء آن شروع کند چه

از وسطش چه از آخرش .

مسئله 577 - از هرجای  حجرالاسود که شروع کرد بايد در دور هفتم به همان جا ختم

کند، پس اگر از اولش شروع کرد بايد به اولش ختم شود. و همچنين اگر از وسط يا

آخر شروع کرد بايد به همان جا ختم شود (1) .

1 - آية الله مکارم : اين دقتها لازم نيست و محاذات عرفيه با حجرالاسود کافی  است .

نظر ساير آيات عظام در مسأله 575 گذشت .

آية الله بهجت : هر شوط و دوری ختم شود به حجرالاسود بلکه محاذات معظم بدن يا

تمام بدن با بعضی  از حجر با رعايت وصول به موضع ابتداء موافق احتياط است .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : ولی اقوی به طواف است از جزء اول حجر.

مسئله 578 - در طواف بايد به همان طوری که همه مسلمين طواف مي کنند، از محاذات

حجرالاسود بدون دقتهای صاحبان وسوسه ، شروع کنند، و در دورهای ديگر بدون توقف دور

بزنند (1) تا هفت دور تمام شود.

1 - آية الله مکارم : يعنی توقف لازم نيست .

مسئله 579 - گاهی ديده مي شود که اشخاص نادان در هر دوری که مي زنند مي ايستند و

عقب و جلو مي دوند که محاذات را درست کنند، و اين موجب اشکال است و گاهي

حرام است .

دوم - ختم نمودن هر دوری  است به حجرالاسود و اين حاصل مي شود به اينکه بدون توقف ،

هفت دور را ختم کند و در دور هفتم به همان جا که شروع کرده ختم (1) شود، و لازم

نيست در هر دوری بايستد و باز شروع کند، و کارهای جهال را نبايد بکنند.

1 - آيات عظام خويي ، تبريزي : بهجت : و در شوط آخر احتياطا قدری از حجر بگذرد و

زيادی را مقدمه علميه محسوب دارد.

آية الله اراکي : آنچه نسبت به شروع از حجرالاسود بيان شد در پايان آنهم جاری  است

، و در اينجا طواف کننده برای تحصيل علم به اتمام دور بايد نيت کند که انتهاي

هر دوری همانجايی باشد که شروع کرده ، و در دور آخر قدری زيادتر برود، تا علم به

اتمام هفت دور حاصل شود.

مسئله 580- لازم نيست در تمام حالات طواف خانه را حقيقتا بشانه چپ قرار دهد،

بلکه اگر در موقع دور زدن به حجراسماعيل (ع ) خانه از طرف چپ قدری خارج شود

مانع ندارد، حتی  اگر خانه متمائل به پشت شود لکن دور زدن بنحو متعارف باشد

اشکال ندارد (1) .

1 - آيات عظام اراکي ، خويي ، تبريزي ، سيستاني : خانه خدا در جميع احوال طواف

بايد در طرف چپ قرار گيرد، پس اگر مقداری اين چنين نبود آن مقدار از طواف

شمرده نمي شود. آية الله تبريزی در ادامه مي فرمايند: و ميزان در قرار دادن کعبه در

طرف چپ صدق عرفی  است ، و بهتر اين است که دقت شود بخصوص در دو دهانه حجر

اسماعيل و در نبشهای  خانه خدا که در اين جاها بايد مواظب بود که به چپ يا

راست منحرف نگردد.

آية الله مکارم : بهتر است بجای اينگونه کارهای غيرمتعارف مانند همه مسلمين

طواف کند و حضور قلب داشته باشد و با خداوند رازونياز کند.

مسئله 581 - اگر در موقع رسيدن به گوشه های خانه شانه از محاذات کعبه خارج شود

هيچ اشکالی ندارد اگر بطور متعارف دور زند، حتی اگر خانه متمائل به پشت شود (1)

.

1 - نظر آيات عظام در اين مسأله ، در مسأله قبل گذشت .

مسئله 582 - گاهی  ديده مي شود که بعضی از نادانان برای احتياط، ديگری را وادار

مي کنند که او را طواف دهد و خود طواف کننده اختيار را از خود سلب مي کند، و به

دست ديگری مي دهد و تکيه به دست او مي دهد و او را آن شخص ديگر با فشار دور

مي دهد، اين طواف باطل است (1) ، و اگر طواف نساء را اينطور بجا آورد زنها يا

مردها بر او حرام خواهند بود.

1 - آية الله مکارم : اين طواف باطل نيست . و در بسياری از مواقع ازدحام طواف

ظاهرا اختيار سلب مي شود و چون از اول مختارا اين راه را انتخاب مي کند منافات

با اختيار ندارد، اما کارهای افراد نادان بسيار بدور زننده است .

مسئله 583 - احتياط به اينکه خانه در تمام حالات طواف حقيقتا به طرف چپ باشد

گرچه خيلی ضعيف است و قابل اعتناء نيست و بايد اشخاص جاهل و اهل وسوسه از آن

احتراز کنند و به همان ترتيب که ساير مسلمين دور مي زنند بزنند، لکن اگر شخص

عاقل عالمی بخواهد احتياط کند و قدری شانه را چپ کند در موقع رسيدن به حجر

اسماعيل يا ارکان کعبه بطوری که خلاف متعارف (1) و موجب انگشت نمايی نشود مانع

ندارد (2) .

1 - آية الله فاضل : و خلاف تقيه نباشد و موجب ...

2 - آية الله فاضل : احتياط در ترک آن است .

مسئله 584 - اگر بواسطه مزاحمت طواف کنندگان مقداری از دور زدن بخلاف متعارف

شد مثل آنکه روی طواف کننده به کعبه واقع شد يا پشتش واقع شد و يا عقب طواف

کرد بايد آن مقدار را جبران کند و از سر بگيرد.

مسئله 585 - اگر بواسطه کثرت جمعيت ، انسان را بدون اختيار خود بردند و دور

دادند کفايت نمي کند (1) و بايد آن دور را از سر بگيرد، اگرچه خانه هم طرف چپ

او بوده .

1 - آية الله مکارم : هرگاه با توجه به اين امر و با اختيار خود وارد طواف شود و

او را ببرند ضرری  ندارد.

آية الله تبريزي : مجرد بودن جمعيت موجب بطلان نمي شود مادامی که ساير شرايط موجود

باشد.

مسئله 586- در طواف کردن هر طور برود مانع ندارد، مي تواند آهسته برود و مي تواند

تند برود و مي تواند بدود و مي تواند سواره طواف کند يا با دوچرخه طواف کند. لکن

بهتر آن است که بطور ميانه روی  برود.

چهارم - داخل کردن حجر اسماعيل عليه السلام است در طواف ، و حجر اسماعيل محلي

است که متصل به خانه کعبه است ، و بايد طواف کننده دور حجر اسماعيل نيز بگردد.

مسئله 587- اگر دور حجر اسماعيل نگردد و از داخل آن طواف کرد طوافش باطل است ،

و بايد اعاده کند.

مسئله 588- اگر عمدا اين کار را بکند حکم ابطال عمدی طواف را دارد که گذشت .

مسئله 589- اگر سهوا اين کار را بکند حکم ابطال سهوی را دارد.

مسئله -590 اگر در بعضی  از دورها حجر اسماعيل را داخل در دور زدن نکرد احتياط (1)

واجب آن است که آن دور را از سر بگيرد، و اعاده کند طواف را اگرچه ظاهر آن

است که اعاده طواف لازم نيست .

1- آيات عظام اراکي ، گلپايگاني ، صافي : بايد آن دور را اعاده نمايد، و احوط

اعاده کل طواف است بعد از اتمام آن .

آية الله خامنه اي : واجب است که آن دور را از سر بگيرد و اگر بدون اعاده اين

دور به طواف ادامه داد طواف او باطل است و واجب است آن را از سر بگيرد.

آية الله فاضل : اظهر اين است که آن شوط را اعاده نمايد، و اعاده کند طواف را

بنابر احتياط.

آيات عظام خويي ، بهجت ، تبريزي ، سيستاني : بايد آن دور اعاده شود.

آية الله مکارم : فقط آن دور باطل مي شود و چون برگشتن غالبا مشکل است مي تواند

همراه جمعيت برود و نزد حجرالاسود نيت کند و ادامه بدهد.

مسئله 591- اگر کسی در بعضی از دورها از روی ديوار حجر اسماعيل عليه السلام برود

احتياط آن است که بدستور مسأله چهارم عمل کند، و در اين فرض نيز به احتياط

واجب کفايت (1) نمي کند (2) تمام کردن دور را از آنجايی که از روی ديوار رفته

است .

پنجم - بودن طواف است (3) بين خانه کعبه و مقام حضرت ابراهيم عليه السلام از همه

اطراف (4) .

1- آية الله اراکي : کفايت مي کند، و اعاده شوط از اول لازم نيست .

آية الله مکارم : اگر همان مقدار را اعاده کند کافی  است .

آية الله بهجت : در حکم رفتن در حجر است ، بالا رفتن بر ديوار حجر، پس اگر کسي

از روی ديوار حجر طواف کند، مانند در حجر رفتن است .

آية الله تبريزي : در حکم رفتن در حجر است ، بالا رفتن بر ديوار حجر، بنابر احتياط.

2- آية الله صانعي : اين احتياط واجب نيست بلکه مستحب است .

3- آية الله مکارم : رعايت اين شرط لازم نيست ولی بهتر است .

4- آية الله صانعي : بنابر احتياط مستحب هرچند کفايت طواف در خارج از مقام با

اتصال صفوف طواف کنندگان خالی از قوت نيست و حکم مسائل بعدی تا شرط ششم از

اينجا روشن مي شود.

مسئله 592- مراد از اينکه طواف بين کعبه و مقام باشد آن است که ملاحظه شود

مسافتی را که ميان خانه و مقام ابراهيم عليه السلام است و در همه اطراف خانه

کعبه طواف کننده از آن مقدار دورتر نباشد از خانه کعبه (و مابين مقام و خانه

چنانچه گفته اند تقريبا بيست و شش ذراع و نصف است ) پس در همه اطراف بايد

همينقدر بيشتر دور نباشد (1) .

1- آية الله خويي : ولکن ظاهر اين است که طواف در دورتر از اين مسافت بيست و

شش ذراع و نيم نيز کافی  باشد، خصوصا برای کسانی که در اين مسافت نتوانند طواف

کنند يا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتياط با قدرت و تمکن

بهتر است ، و از اين مساله حکم چهار مساله بعد هم معلوم مي شود. (مناسک ، مساله

306) .

آية الله تبريزي : در صورت امکان بنابر احتياط طواف بايد در محدوده فاصله بين

کعبه و مقام ابراهيم عليه السلام باشد ولی در موارد ازدحام طواف در خارج اين

محدوده هم کافی  است .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : تا جايی که جمعيت طواف کننده متصل به

يکديگر مشغول طوافند، طواف در آن حد صحيح و مجزی است ، و مع ذلک اولی  رعايت

حد است با امکان ، و از اينجا حکم پنج مساله بعد روشن مي شود. ( آراء المراجع ،

ص (320.

آية الله سيستاني : ولی بعيد نيست که در بيش از مقدار ذکر شده هم - هرچند که

کراهت دارد - طواف جايز باشد، خصوصا برای کسی که در فاصله ذکر شده توانايي

طواف را ندارد يا موجب حرج و مشقت زياد برای او مي شود، و در صورت توانايي

رعايت احتياط اولی است . (مناسک ، مساله 306) .

آية الله خامنه اي : اقوی عدم وجوب است ، و برای مطاف حدی وجود ندارد و تا هر

جای مسجدالحرام که طواف در آن طواف کعبه صدق کند طواف مجزی است ، بلی  مستحب

است که اگر اضطرار و ازدحام نباشد فيمابين کعبه و مقام ابراهيم انجام دهد. و از

اين مساله حکم مسائل بعد نيز روشن مي شود.

آية الله بهجت : لکن ظاهر اين است که طواف در دورتر از اين مسافت - بيست و

شش ذراع و نيم - نيز کافی باشد برای کسانی که در اين مسافت نتوانند طواف

کنند يا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتياط با قدرت و تمکن

بهتر و اولی است و با تحری اوقات خلوت نسبی و عدم تمکن از طواف در حد لازم ،

اقرب جواز طواف از اقرب به حد است با رعايت اختلاف اطراف در مانع . (مناسک ،

مساله 306) .

آية الله مکارم : رعايت اين امر خوب است ولی لازم نيست ، و در همين جا حکم 5

مساله بعد روشن مي شود.

مسئله 593- اگر شخص از پشت مقام ابراهيم طواف کند که مقام ابراهيم هم داخل در

طوافش شود طوافش باطل است و بايد اعاده کند (1) .

1- آية الله خويي ، آية الله مکارم : صحيح است و باطل نيست و مانند همين حکم

است مساله 594 و 595.

آية الله تبريزي : اگر ازدحام بوده و طواف در فاصله بين کعبه و مقام ابراهيم

عليه السلام ميسور نبود، طوافی که انجام داده صحيح است و اعاده ندارد، و از اينجا

حکم سه مساله بعد هم معلوم مي شود.

آية الله غروي : مگر با ضيق و حرجی بودن طواف از پيش مقام .

آية الله بهجت : هرگاه طواف کننده بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات

عرفيه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده اش لازم است بنابر احتياط و چنانچه

موالات فوت نشود واجب است اتمام آن (مناسک ، مساله (310.

مسئله 594- اگر بعضی از دورها را از پشت مقام طواف کند بايد آن دور را با

اعاده همان جزء تمام کند (1) و احوط آن است که طواف را هم اعاده کند اگرچه

ظاهرا اعاده لازم نباشد، بلکه بعيد نيست کفايت اعاده همان جزء.

1- آية الله مکارم : مانند سابق است .

مسئله 595- چون در طرف حجر اسماعيل عليه السلام محل طواف تنگ مي شود (1) زيرا که

مقدار حجر از آن کاسته مي شود و چنانچه گفته اند تقريبا شش ذراع و نيم برای  محل

طواف باقی مي ماند بايد در طواف از آن جانب بيشتر از شش ذراع و نيم دور نشود

(2) .

1- آية الله فاضل : ظاهر آن است که در طرف حجر اسماعيل عليه السلام مقدار محل

طواف ضيق نمي شود و از حجر به مقدار بيست و شش ذراع و نيم عنوان مطاف را دارد

لکن رعايت احتياط يعنی طواف در مقدار شش ذراع و نيم نيکو است . (مناسک ،

مساله 416) .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در طرف حجر فاصله از ديوار حجر محاسبه

مي شود.

مسئله 596- اگر از جانب حجر اسماعيل عليه السلام بيشتر از شش ذراع و نيم (1) در

دور زدن دور شد اظهر آن است که آن جزء را اعاده کند و از مطاف دور بزند (2) .

ششم - خروج طواف کننده است از خانه و آنچه از آن محسوب است .

1- آية الله اراکي : بنابر احتياط و احوط آن است که آن جزء را اعاده کند و از

مطاف دور بزند.

2- آية الله فاضل : ظاهر آن است که طوافش صحيح است . (مناسک ، مساله 417) .

آية الله بهجت : حکم آن در بيان مساله 593 گذشت .

مسئله 597- در اطراف ديوار خانه يک پيش آمدگی است که آن را "شاذروان " گويند،

و آن جزء خانه کعبه است ، و طواف کننده بايد آن را هم (1) داخل قرار دهد.

1- آية الله بهجت : بنابر احتياط.

مسئله 598- اگر کسی در بعضی از احوال بواسطه کثرت جمعيت يا غير آن بالاي

شاذروان برود و دور بزند آن مقدار که دور زده باطل است (1) ، و بايد اعاده کند.

1- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : و احتياط اين است که آن مقدار را تدارک

نموده و طواف خود را تمام ، سپس طواف را اعاده نمايد.

آية الله مکارم : امروز شاذروان طوری ساخته شده که عملا طواف روی آن ممکن نيست .

آية الله صافي : حکم راه رفتن روی ديوار حجر را دارد که حکم آن گذشت .

مسئله 599- دست به ديوار خانه کعبه گذاشتن در آنجايی که شاذروان است جايز است ،

و به طواف ضرر نمي رساند گرچه احتياط مستحب (1) در ترک است .

1- آيات عظام اراکي ، نوري ، بهجت ، فاضل ، گلپايگاني ، صافي : بنابر احتياط واجب

جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده کند.

آية الله خامنه اي : اين احتياط را متعرض نشده اند.

مسئله -600 در حال طواف دست گذاشتن روی ديوار حجر اسماعيل عليه السلام جايز است

(1) ، و بطواف ضرر نمي رساند گرچه احتياط مستحب (2) در ترک است .

هفتم : آنکه هفت شوط يعنی هفت دفعه دور بزند نه کمتر و نه زيادتر.

1- آيات عظام اراکي ، فاضل ، نوري : بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد همان

قسمت را اعاده کند.

آية الله بهجت : بنابر احوط در حال طواف دست بر ديوار حجر هم نگذارد. (مناسک ،

مساله 309) .

2- نظر آيات عظام از آية الله سيستانی و آية الله تبريزی و آية الله مکارم که

موافق متن هستند در اين مساله مثل مساله قبل است .

آية الله خامنه اي : اين احتياط را متعرض نشده اند.

مسئله 601- اگر از روی عمد، طواف کننده از اول قصد کند کمتر از هفت دور بجا

آورد و يا بيشتر بجا آورد طوافش باطل (1) است اگرچه به هفت دور تمام کند، و

احتياط واجب آن است که اگر از روی ندانستن حکم بلکه از روی سهو و غفلت باشد

طواف را اعاده کند (2) .

1- آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط در هر حال طوافش باطل است . (مناسک عربي ،

ص 112) .

آية الله خويي : با فرض تحقق قصد قربت طواف او صحيح است .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط اصل طواف باطل است .

2- آية الله تبريزي : در صورت ندانستن مساله و در صورت سهو و غفلت ، چنانچه به

هفت دور تمام کند اعاده طواف لازم نيست گرچه احتياط مستحب اعاده آن است .

آية الله صانعي : مگر آنکه جاهل قاصر باشد که عدم وجوب اعاده خالی از وجه نيست

هرچند احتياط در اعاده است .

ساير آيات عظام متعرض اين مساله نشده اند.

مسئله 602- اگر در اثناء طواف از قصد هفت دور آوردن برگردد بقصد زيادتر آوردن

يا کمتر آوردن ، از آنجا که اين قصد را کرده و هرچه به اين عمل کرده (1) باطل

است و بايد اعاده کند، و اگر با اين قصد زيادتر آورد اصل طواف باطل مي شود (2) .

1- آيات عظام اراکي ، نوري ، فاضل : بنابر احتياط اصل طواف باطل مي شود.

آية الله تبريزي : بنابر احتياط اصل طواف باطل مي شود اگر از روی علم و عمد قصد

زيادتر آوردن يا کمتر آوردن را کرده باشد.

آية الله خويي : اگر قصد قربت مختل شود اصل طواف اشکال پيدا مي کند.

آية الله مکارم : احتياط آن است که طواف را به نيت صحيح تمام کرده و بعد اعاده

کند.

2- نظر آية الله گلپايگاني ، در مساله قبل گذشت .

مسئله 603- اگر از اول قصد کند که هشت دور بجا آورد لکن قصدش آن باشد که هفت

دور آن طواف واجب باشد و يک دور قدم زدن دور خانه برای تبرک يا مقصد ديگر

باشد طواف او صحيح است .

مسئله 604- اگر گمان کند که يک دور نيز مستحب است همانطور که هفت دور مستحب

(1) است و قصد کند که هفت دور واجب را بياورد و يک دور مستحب هم دنبال آن

بياورد طواف او صحيح است .

1- آية الله فاضل : هفت دور واجب است .

مسئله 605- اگر بعد از طواف واجب که هفت دور است بخيال آنکه يک دور نيز

مستحبی جداگانه است هشت دور بجا آورد طوافش صحيح است .

مسئله 606- اگر کم کند از طواف واجب چه يک دور يا کمتر يا بيشتر (1) از يک

دور از روی عمد واجب است آن را اتمام کند (2) ، و اگر نکند حکمش حکم کسی  است

که طواف را عمدا ترک کرده - که در مسائل فصل چهارم گذشت - به احتياط واجب

(3) ، و حکم جاهل (4) به مساله حکم عالم است .

1- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : هرگاه طواف کننده پيش از تجاور از نصف

طواف بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات عرفيه از او فوت شود طوافش باطل

و اعاده اش لازم است و چنانچه موالات فوت نشود يا خروجش بعد از تجاور نصف

باشد، احتياط اين است که آن طواف را تمام نموده سپس اعاده کند.

آية الله بهجت : هرگاه طواف کننده بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات

عرفيه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده اش لازم است ، بنابر احتياط و چنانچه

موالات فوت نشود واجب است اتمام آن . (مناسک ، مساله (310.

آية الله سيستاني : اگر طواف کننده در طواف واجب بي دليل طواف خود را قطع کند،

پس اگر قبل از تمام نموده شوط چهارم باشد، طواف باطل است و بايد آن را دوباره

انجام دهد، و اگر بعد از آن باشد، احتياط اين است که آن را تمام کند و دوباره

انجام دهد. (مناسک ، مساله 308) .

2- آية الله مکارم : اگر قبل از فوت موالات اتمام کند صحيح است .

3- آية الله خويي : بلکه بنابر اظهر. (مناسک ، مساله 315) .

4- آية الله بهجت : حکم جاهل را متعرض نشده اند.

مسئله 607- اگر بعد از کم کردن طواف کارهای بسياری کند (1) . که موالات فوت شود

حکمش حکم قطع طواف است که مي آيد.

1- آية الله مکارم : يا فاصله زيادی  بدهد.

مسئله 608- اگر سهوا (1) از طواف کم کند پس اگر تجاور از نصف کرده (2) باشد

اقوی آن است که از همانجا تمام کند طواف را در صورتی که فعل کثير نکرده باشد

(3) ، و الا احتياط (4) واجب اتمام و اعاده است .

1- آية الله خويي : هرگاه مقداری از طواف را سهوا کم کند اگر پيش از فوت

موالات يادش آمد و از مطاف بيرون نرفته باشد کمبود را بجا آورد و طوافش صحيح

خواهد بود، و چنانچه پس از فوت موالات يا بيرون رفتن از مطاف يادش بيايد و

مقدار فراموش شده يک شوط باشد يک شوط را بجا آورد و طوافش صحيح است و

چنانچه شخصا نتواند کمبود را انجام دهد، بايد ديگری را نايب بگيرد که آن شوط را

بجا آورد و چنانچه مقدار فراموش شده بيش از يک و کمتر از چهار شوط باشد

بايستی برگشته و کمبود را شخصا بجا آورد و بهتر اين است که پس از بجا آوردن

کمبود طواف را اعاده نمايد و اگر مقدار فراموش شده چهار يا بيش از چهار شوط

باشد احوط اتمام سپس اعاده است . (مناسک ، مساله 316) .

نظر آية الله تبريزی عينا نظر آية الله خويی در حکم فوق است ، الا اينکه معظم له

در مقدار فراموش شده که اگر بيش از يک و کمتر از چهار باشد بجای  عبارت :

بايستی برگشته مي فرمايند: بنابر احتياط بايستی برگشته و کمبود را شخصا بجا آورد

و پس از بجا آورده کمبود طواف را اعاده نمايد و همچنين اگر مقدار فراموش شده

چهار يا بيش از چهار شوط باشد احوط اتمام سپس اعاده است .

آية الله سيستاني : در صورتی که از روی اشتباه يا فراموشی بعضی از شوطهای  طواف

يا قسمتی از يک شوط را انجام داده باشد، پس اگر پيش از اينکه صدق عرفی  پي درپي

بودن آن منتفی شود به يادش آمد، باقيمانده آن را بجا آورد و طواف صحيح است و

اگر پس از آن باشد، در صورتی که مقدار فراموش شده ، يک يا دو يا سه شوط باشد،

آن را بجا آورد و طواف باز هم صحيح است ... و در صورتی که مقدار فراموش شده

بيش از سه شوط باشد، بنابر احوط باقيمانده را بجا آورد و دوباره آن را انجام

دهد. (مناسک ، مساله 313) .

آية الله بهجت : هرگاه مقداری از طواف را سهوا کم کند، اگر پيش از فوت موالات

يادش آمد و از مطاف بيرون نرفته باشد کمبود را بجا آورد و طوافش صحيح خواهد

بود، و چنانچه پس از فوت موالات يا بيرون رفتن از مطاف يادش بيايد و مقدار

فراموش شده يک شوط باشد يک شوط را بجا آورد طوافش صحيح است و الا طوافش را

از سر بگيرد و اگر بعد از شوط چهارم باشد و چنانچه شخصا نتواند کمبود را انجام

دهد هرچند به جهت اين باشد که پس از بازگشت بوطن يادش بيايد بايد ديگری  را

نايب بگيرد که آن شوط را بجا آورد، و چنانچه مقدار فراموش شده بيش از يک و

کمتر از چهار شوط باشد، بايستی برگشته و کمبود را شخصا بجا آورد، و اگر مقدار

فراموش شده چهار يا بيش از چهار شوط باشد بايد از سر بگيرد. (مناسک ، مساله

316) .

آية الله مکارم : يعنی چهار دور کامل انجام داده باشد.

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر چهار دور تمام شده باشد لازم است

طواف را تمام کند و اگر کمتر از نصف باشد اعاده نمايد و در فاصله بين 5/3 تا

چهار دور احتياط در تکميل اشواط و اعاده است .

3- آية الله مکارم : اين شرط زائد است .

4- آية الله اراکي : چه فعل کثير انجام داده باشد يا نه گرچه احتياط اتمام و

اعاده مستحب است .

آية الله فاضل : اولی و احوط اين است .

آية الله مکارم : و اتمام لازم نيست بايد اعاده کند.

مسئله 609- اگر سهوا کم کرده و تجاوز از نصف نکرده ، طواف را اعاده نمايد،

لکن سزاوار نيست ترک احتياط در همه موارد سهو، به تمام کردن طواف ناقص

اعاده کردن (1) .

1- آية الله اراکي : در صورتی که فعل کثير انجام نداده طواف را تمام کند و الا

اعاده کند.

مسئله -610 اگر متذکر نشود که ناقص کرده است طواف را مگر بعد از مراجعت به

وطن خود احتياط (1) آن است که خودش برگردد و اگر نتوانست يا مشکل بود مراجعت ،

نايب بگيرد.

1- آيات عظام گلپايگاني ، فاضل ، صافي ، خامنه اي : بايد برگردد.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و بنابر احتياط واجب هدی بفرستد و احوط

آنستکه شتر باشد (مناسک فارسي ، مساله 104) .

آية الله سيستاني : اگرنتواند باقيمانده را خود بجا آورد، اگرچه به اين علت باشد

که پس از رجوع به وطن يادش آمده ديگری را نايب خود قرار دهد.

آية الله مکارم : و احتياط آن است يک گوسفند در مکه قربانی کند و اگر نتوانست

در شهر خودش قربانی  کند.

مسئله 611- در طواف واجب ، قران جايز نيست (1) يعنی جايز نيست طواف واجب را

با طواف ديگر دنبال هم آورد بدون آنکه بين دو طواف ، نماز طواف فاصله شود، و

در طواف مستحب (2) مکروه است .

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : بنابر احتياط واجب سبب بطلان طواف

مي شود.

2- آية الله بهجت : حکم قران در طواف مستحب را متعرض نشده اند.

مسئله 612- اگر زياد کند دوری را يا کمتر يا بيشتر از دور بر طواف و قصدش آن

باشد که زياده را جزء طواف ديگر قرار دهد، داخل در قران ميان دو طواف است که

حرام است (1) .

1- آية الله مکارم : ولی طواف اول باطل نيست .

آية الله خويي : اگر طواف دوم کمتر از هفت شوط باشد داخل در قران نيست ، بلي

اگر از ابتدا قصد هفت شوط دارد و مي داند قران مبطل است ديگر قصد قربت در

طواف اول از او متمشی نمي شود. (مناسک ، قبل از مساله 318) .

آية الله تبريزي : اگر قصد جزئيت زيادی را برای طواف ديگر بنمايد و اتفاقا

نتواند طواف ديگر را به آخر برساند، در اين صورت نه زيادی است و نه قران ولي

گاهی طواف در اين صورت بجهت عدم تحقق قصد قربت باطل مي شود و آن در صورتي

است که مکلف هنگام شروع به طواف يا در اثنای آن با اينکه مي داند قران حرام و

مبطل طواف است آن را قصد نمايد که قصد قربت با قصد حرام جمع نمي شود، هرچند از

باب اتفاق آن حرام انجام نشود. (مناسک ، مساله 317) .

آية الله بهجت : اگر طواف ديگر را به آخر نرساند نه زيادی در طواف است و نه

قران (مناسک ، مساله 317) .

مسئله 613- در فرض سابق اگر از اول قصد داشته يا (1) در اثناء طواف قصد زياد

کرده باشد احتياط واجب آن است که طواف اول را اعاده کند، و اگر (2) بعد از

تمام شدن ، قصد بجا آوردن طواف ديگر برای او حادث شد و به دنبال طواف اول ،

زياده را آورد اقوی صحت طواف اول است ، و احوط اعاده است (3) .

1- آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط واجب سبب بطلان طواف مي شود، چه از اول

اين قصد را داشته باشد و يا در بين آن و يا آخر آن .

2- آية الله بهجت : کلام ايشان مطلق است و تفاوتی بين اينکه از ابتدا قصد اضافه

کردن را داشته باشد يا در اثناء نگذاشته اند. (مناسک ، ص 114) .

3- آية الله اراکي : اين احتياط ترک نشود.

آية الله سيستاني : ممکن است طواف او باطل باشد از جهت اينکه دو طواف را پشت

سر هم انجام داده بدون فاصله انداختن به نماز، و اين عمل بين دو طواف واجب يا

واجب و مستحب جايز نيست .

آية الله خويي : بلکه اظهر بطلان طواف اول است مطلقا. (مناسک ، قبل از مساله 318)

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : احتياط آنستکه نماز طواف را بخواند و بعد

اصل طواف و نماز آن را اعاده کند.

مسئله 614- اگر سهوا زياد کند بر هفت دور پس اگر کمتر از يک دور است قطع کند

آن را و طوافش صحيح است ، و اگر يک دور يا زيادتر است احوط (1) آن است که

هفت دور ديگر را تمام کند بقصد قربت بدون تعيين مستحب يا واجب (2) و دو

رکعت نماز قبل از سعی و دو رکعت بعد از سعی بخواند، و دو رکعت اول را براي

فريضه قرار دهد بدون آنکه تعيين کند برای طواف اول يا طواف دوم است (3) .

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اين احتياط مستحب است . (مناسک ، ص ,70

مساله 103) .

2- از اينجا تا آخر مساله در مناسک آية الله خويی مذکور نيست .

3- آية الله فاضل : و احتياط واجب آن است که دو رکعت نماز بعد از سعی  براي

غير فريضه انجام دهد.

آية الله بهجت : احتياط در اين است که دو رکعت فريضه قبل از سعی بجای آورد و

دو رکعت نافله را مي تواند بعد از سعی بجای آورد. (مناسک ، مساله 318) .

آية الله سيستاني : اگر از روی اشتباه چيزی بر شوطهای طواف خود بيافزايد، پس

اگر بعد از رسيدن به رکن عراقی يادش آمد، مقدار افزوده را تا يک طواف کامل به

اتمام برساند، و احتياط اين است که طواف دوم را در اين هنگام بقصد قربت بدون

اينکه واجب يا مستحب بودن آن را قصد کند به اتمام برساند، و پس از آن چهار

رکعت نماز بخواند، و افضل بلکه احوط اين است که بين آنها فاصله ای بيندازد، به

اين معنا که دو رکعت قبل از سعی جهت طواف واجب بجا آورد و دو رکعت پس از

سعی جهت طواف مستحبی  بجا آورد و همچنين است بنابر احوط اگر پيش از رسيدن به

رکن عراقی يادش بيايد. (مناسک ، مساله 314) .

مسئله 615- جايز است قطع طواف نافله را بدون عذر و اقوی کراهت قطع طواف

واجب است (1) بدون عذر و بمجرد خواهش نفس ، و احوط (2) قطع نکردن آن است ، به

اين معنی که قطع نکند بطوری که ترک بقيه را کند تا موالات عرفيه بهم بخورد.

1- آية الله مکارم : بنابر احتياط واجب قطع نکند.

آية الله سيستاني : قطع طواف واجب برای کاری ضروری بلکه بنابر اظهر قطع آن

مطلقا گرچه برای کاری يا ضرورتی نباشد جايز است (مناسک ، مساله 307) .

آية الله فاضل : و اقوی جواز قطع ...

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : طواف واجب را نبايد بدون عذر قطع کند (

آداب و احکام حج ، مساله 589) .

2- آية الله خامنه اي : قطع طواف مانع ندارد اگرچه احتياط مستحب قطع نکردن طواف

واجب است به نحوی که موالات عرفيه بهم بخورد.

آية الله فاضل : احوط و اولی اين است .

آية الله تبريزي : موافق متن هستند.

ساير آيات عظام متعرض اين حکم نشده اند.

مسئله 616- اگر بدون عذر طواف را قطع کرد احوط (1) آن است که اگر چهار دور بجا

آورده باشد طواف را تمام کند و بعد اعاده کند، و اين در صورتی است که منافي

بجا آورده باشد حتی مثل زياد فاصله دادن که موالات عرفيه بهم بخورد.

1- آية الله گلپايگاني : اقوی آن است که در اين صورت اگر چهار دور بجا آورده

باشد طواف را تمام کند و بعد احتياطا اعاده کند. (احکام عمره ، ص 62 و 63) .

آية الله اراکي : اگر از نصف شوط چهارم گذشته ، طواف را تمام و بعد اعاده کند.

آية الله تبريزي : هرگاه طواف کننده پيش از تجاوز از نصف طواف ، بدون عذر از

مطاف خارج شود، اگر موالات عرفيه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده اش لازم

است ، و چنانچه موالات فوت نشود يا خروجش بعد از تجاوز نصف باشد، احتياط اين

است که آن طواف را تمام نموده سپس اعاده کند. (مناسک ، مساله (310.

مسئله 617- اگر طواف را قطع کند و منافی بجا نياورده باشد اگر برگردد و تمام

کند طواف صحيح است .

مسئله 618- اگر در بين طواف عذری برای اتمام آن پيدا شد مثل مرض يا حيض يا

حدث بي اختيار (1) پس اگر بعد از تمام شدن چهار دور (2) بوده بعد از رفع عذر

برگردد و از همانجا تمام کند و اگر قبل از آن بوده (3) طواف را اعاده کند، و

احتياط مستحب در فرض اول در غير حيض (4) آن است که اتمام کند و اعاده نمايد

(5) .

1- آية الله خامنه اي : (در مورد حدث اصغر) اگر در اثناء طواف حدثی از او سر زند

در صورتی که پيش از رسيدن به نيمه شوط چهارم (يعنی نرسيده به محاذی رکن سوم

کعبه ) باشد طواف را رها کند و پس از وضو گرفتن طواف را از اول اعاده نمايد و

اگر فيمابين نيمه شوط چهارم و آخر شوط چهارم باشد طواف را رها کند و پس از وضو

گرفتن يک طواف کامل به قصد مافي الذمه انجام دهد، و اگر پس از اتمام شوط چهارم

باشد طواف را رها کند و پس از وضو سه شوط ديگر انجام دهد و حکم حدث اکبر ذيل

مساله 551 بيان شد.

2- آية الله صانعي : نصف شوط چهارم .

3- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : پس اگر به نصف نرسيده اعاده کند و اگر

در فاصله بين 5/3 و چهار بوده احتياط به اتمام و اعاده طواف است .

4- آية الله صانعي : و حدث .

5- نظر آيات عظام در بحث اصغر و جنابت در مساله 549 و 550و راجع به حيض در

مساله 551 گذشت .

و اما در مورد مرض :

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : در اين فرض اگر ناچار به قطع طواف شد و از

مطاف خارج گرديد چنانچه قبل از تمامی شوط چهارم باشد، طوافش باطل و اعاده اش

لازم است و چنانچه بعد از آن بوده احتياط اين است که برای باقيمانده نايب

بگيرد و شخصا بعد از زوال عذر احتياطا باقيمانده را بجا آورده و طواف را اعاده

نمايد.

آية الله سيستاني : نظر ايشان مطابق با متن است ولی اضافه فرموده اند: اين در

طواف واجب بود و اما در طواف مستحبی از هرجا که قطع کند مي تواند برگردد و

تمام نمايد.

آية الله اراکي : اگر بعد از تمام شدن نصف شوط چهارم بود... .

آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب ... .

آية الله بهجت : هرگاه طواف کننده به علت سر درد و مانند آن ناچار طواف خود

را قطع نمود و از مطاف بيرون رفت ، چنانچه قبل از تمامی شوط چهارم باشد طوافش

باطل و اعاده اش لازم است ، و چنانچه بعد از آن بوده اگر قادر بر اتمام نباشد

احوط آن است که صبر کند تا وقت آن طواف تنگ شود اگر قادر نشد او را دوش

مي گيرند و طواف مي دهند و اگر ممکن نباشد نايب از برای او مي گيرند در اتمام .

(مناسک ، مساله 312) .

مسئله 619- اگر شخصی  که با عذر (1) طواف را قطع کرده نتوانست بجا آورد تا آنکه

وقت تنگ شد اگر ممکن است او را حمل کنند و طواف دهند، و اگر ممکن نيست

نايب (2) برای او بگيرند.

1- آية الله صانعي : مثل مرض نه حدث .

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و چون بعيد نيست گفته شود که طواف حکم

نماز را دارد و تبعيض در اشواط آن در نيابت محتاج به دليل است نايب همه

طواف را انجام دهد. (آراء المراجع ، ص 249) .

آية الله اراکي : اگر به خاطر مرض طواف را ترک کرده .

آية الله سيستاني : اگر قبل از تمام کردن شوط چهارم عاجز شود و نتوانند او را

طواف دهند بايد نايب بگيرد که طواف را از اول به نيابت او انجام دهد و اگر

بعد از تمام کردن شوط چهارم باشد، نايب از مقدار باقيمانده نيابت مي کند.

(مستفاد از ملحق مناسک ، س 234) .

نظر ساير آيات عظام در مورد نيابت در مساله قبل گذشت .

مسئله -620 اگر مشغول طواف است و وقت نماز واجب تنگ شود واجب است طواف

را رها کند و نماز بخواند، پس اگر بعد از چهار دور (1) رها کرد از همانجا طواف

را تمام کند (2) ، و الا (3) اعاده کند (4) .

1- آية الله صانعي : بعد از نصف شوط چهارم .

2- آية الله صانعي : لکن اگر تمام نکرد و از سر گرفت ظاهرا مجزی است و طوافش

صحيح مي باشد.

3- آية الله بهجت : اگر موالات عرفيه بهم بخورد (مستفاد از مناسک ، ص 161 مساله

12 مسائل متفرقه ) .

4- آيات عظام فاضل ، گلپايگاني ، صافي : ولی اگر از نصف گذشته و چهار شوط هم تمام

نشده ، احتياطا طواف را تمام کند و بعد اعاده کند.

آية الله اراکي : و الا بنابر احتياط بعد از اتمام اعاده کند.

آية الله تبريزي : اعاده لازم نيست ، گرچه احتياط مستحب آن است که طواف را بعد

از طواف اول و نماز آن اعاده کند.

آية الله مکارم : و بنابر احتياط واجب آن را اعاده کند.

آية الله صانعي : و الا بنابر احتياط بعد از اتمام اعاده کند.

و ساير آيات عظام متذکر اين فرع نشده اند.

مسئله 621- جايز است بلکه مستحب است قطع کند طواف را برای رسيدن به نماز

جماعت (1) يا رسيدن به وقت فضيلت نماز واجب ، و از هر جا قطع کرد از همانجا

بعد از نماز اتمام کند (2) ، و احتياط آن است که بدستور مساله قبل عمل کند، و

سزاوار نيست اين احتياط ترک شود (3) .

1- آية الله صانعي : هرچند جماعت عامه و غيرشيعه باشد که در صحيحه عبدالله بن

سنان هم آمده .

2- آية الله بهجت : اگر موالات عرفيه بهم بخورد. (مستفاد از مناسک ، ص 161،

مساله 12) .

3- آية الله تبريزي : بنابر احتياط مستحب طواف را بعد از طواف اول و نماز آن

اعاده کند.

آية الله مکارم : اين احتياط واجب نيست .

مسئله 622- اگر بعد از تمام شدن طواف و انصراف از آن شک کند که آيا طواف را

زيادتر از هفت دور بجا آورده يا نه يا شک کند کمتر بجا آورده يا نه اعتناء

نکند و طوافش صحيح است ، لکن در صورت دوم خالی از اشکال نيست (1) و احتياط

ترک نشود (2) .

1- آية الله فاضل : و اگر داخل در نماز طواف نشده اکتفاء به طواف محل اشکال

است .

2- آية الله بهجت : هرگاه بعد از تمامی طواف و تجاوز از محل شک نمايد که آيا

طواف هفت شوط يا کمتر يا بيشتر بوده ، اعتنا به شک ننمايد، مانند کسی که بعد

از شروع به نماز طواف چنين شکی  بکند.

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : در صورت دوم طواف باطل است مگر اينکه بعد از

دخول در نماز طواف شک بکند که به شکش اعتنا نمي کند. (مناسک ، مساله 319) .

آية الله اراکي : اين احتياط واجب نيست .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : احتياط واجب نيست .

آية الله سيستاني : اگر در عدد شوطها يا در صحت آنها بعد از تمامی طواف يا بعد

از تجاوز از محل شک کند نبايد به شک اعتنا نمايد مثلا پس از فوت موالات يا

بعد از شروع در نماز طواف شک نمايد. (مناسک ، مساله 315) .

مسئله 623- اگر بعد از طواف شک کند که صحيح بجا آورده آن را يا نه ، مثلا احتمال

بدهد که از طرف راست طواف کرده يا محدث بوده يا از داخل حجر اسماعيل

عليه السلام طواف کرده اعتنا نکند، و طوافش صحيح است اگرچه باز در محل طواف

باشد و از آنجا منصرف نشده يا مشغول کارهای ديگر نشده باشد، در صورتی که هفت

دور بودن معلوم باشد بي زياده و نقيصه .

مسئله 624- اگر در آخر دور که به حجرالاسود ختم شد شک کند (1) که هفت دور زده

يا هشت دور يا زيادتر، اعتناء به شک نکند و طوافش صحيح است .

1- آية الله بهجت : حکم شک بعد از تمام شدن طواف در مساله 622 گذشت .

مسئله 625- اگر قبل از رسيدن به حجرالاسود و تمام شدن دور شک کند که آنچه را دور

مي زند دور هفتم است يا هشتم طوافش باطل است (1) .

1- آية الله اراکي : احوط بطلان طواف است .

آية الله مکارم : آن دور را تمام کند و طوافش صحيح است .

آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني : ظاهر اين است که طوافش باطل است و احتياطا

بقصد رجاء تمام و اعاده طواف نمايد.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : لکن احوط اتيان نماز طواف و اعاده طواف و

نماز است .

مسئله 626- اگر در آخر دور يا اثناء آن شک کند ميان شش و هفت و هرچه پاي

نقيصه در کار است ، طواف او باطل است (1) .

1- آية الله اراکي : و بنابر احتياط طواف را تمام کند و بعد از آن اعاده نمايد،

و اين احتياط، مستحب است .

آية الله بهجت : بنابر احتياط طواف او باطل و بايد اعاده کند و احوط از آن

بنابر اقل بگذارد و اتمام و بعد از آن اعاده طواف نمايد (مناسک ، مساله 321) .

آية الله سيستاني : اگر شک در نقيصه در غير 6 و 7 باشد، طوافش باطل است . و اگر

شک در پايان شوط بين 6 و 7 باشد، بنابر احتياط طواف را اعاده کند. و اگر شک

در زياده و نقصان باشد مثل اينکه شک کند بين 6 و 7 و 8 و يا شک بين 6 و 8

طوافش باطل است (مناسک ، مساله 314) .

آية الله مکارم : بنابر احتياط واجب .

مسئله 627- اگر در طواف مستحب شک کند در عدد دورها، بنابر اقل گذارد، و

طوافش صحيح است .

مسئله 628- شخص کثيرالشک در عدد دورها اعتناء به شکش نکند (1) و احتياط آن

است که کسی را وادار کند که عدد را حفظ کند.

1- آية الله مکارم : و بنا را بر آنچه به نفع اوست بگذارد.

آية الله خويي : کثيرالشک در طواف تا به حد وسواس نرسد بايد به شکش اعتناء

کند. (المسائل الشرعيه ، ج 1، ص 343) .

آية الله بهجت : کثيرالشک در طواف مثل کثيرالشک در نماز است و همان وظيفه را

دارد. (پرسشهای جديد حج ، ص 15، سؤال 64) .

آية الله سيستاني : کثيرالشک در طواف نبايد به شکش اعتنا کند چنانچه در نماز

نبايد اعتنا کند. (ملحق مناسک ، س 212) .

مسئله 629- گمان در عدد دورها اعتبار ندارد و حکم شک را دارد.

مسئله -630 اگر مشغول سعی بين صفا و مروه شد و يادش آمد که طواف بجا نياورده

بايد رها کند و طواف کند و پس از آن سعی را اعاده کند.

مسئله 631- اگر در حال سعی يادش آمد که طواف را ناقص بجا آورده بايد برگردد و

طواف را از همانجا که ناقص کرده تکميل کند و برگردد تتمه سعی را بجا آورد و

طواف و سعيش صحيح است . لکن احتياط (1) آن است که اگر کمتر از چهار دور بجا

آورده طواف را تمام کند و اعاده نمايد، و همچنين اگر سعی را کمتر از چهار بار

انجام داده تمام کند و اعاده کند.

1 - آيات عظام اراکي ، مکارم ، فاضل : اين احتياط ترک نشود.

آية الله تبريزي : اين احتياط در اتمام و اعاده طواف ترک نشود، و همچنين است

نسبت به سعي . ولی اگر فراموش شده يک شوط باشد، اعاده لازم نيست .

مسئله 632- اگر سهوا يا غفلتا يا جهلا طواف را بي وضو بجا آورد طوافش باطل است ،

و همينطور اگر با حال جنابت يا حيض و نفاس بجا آورد.

مسئله 633- اگر کسی مريض يا طفلی را حمل کند و طواف دهد و خودش نيز قصد طواف

کند طواف هر دو صحيح است .

مسئله 634- در حال طواف تکلم کردن و خنده نمودن و شعر خواندن اشکال ندارد لکن

کراهت دارد و مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذکر خدا و تلاوت قرآن باشد.

مسئله 635- واجب نيست در حال طواف روی طواف کنند طرف جلو باشد بلکه جايز

است به يمين و يسار نگاه کند و صفحه صورت را برگرداند بلکه به عقب نگاه کند

(1) ، و مي تواند طواف را رها کند و خانه را ببوسد و برگردد از همانجا اتمام کند.

1 - آية الله سيستاني : احتياط واجب آن است که به حدی رو نگرداند که بتواند پشت

سر را نگاه کند.(ملحق جديد مناسک ، ص 33) .

مسئله 636- جايز است در بين طواف برای رفع خستگی و استراحت بنشيند يا دراز

بکشد و بعد از همانجا اتمام کند، ولی نبايد آنقدر طول دهد که موالات عرفيه بهم

بخورد، و اگر آن قدر نشست احتياط آن (1) است که اتمام کند و اعاده نمايد (2) .

1 - آيات عظام خويي ، بهجت ، سيستاني ، تبريزي : در اين صورت طوافش باطل است ، و

لازم است از نو شروع کند.

آية الله فاضل : که موالات عرفيه بهم خورد.

آية الله مکارم : احتياط به اتمام لازم نيست .

2 - آية الله صانعي : ولی اگر بعد از نصف دور چهارم باشد مي توان به اتمام همان