مسأله 773- واجب است بعد از تمام شدن طواف عمره دو رکعت نماز بخواند مثل

نماز صبح .

مسأله 774- می تواند نماز طواف را با هر سوره ای که خواست بخواند مگر سوره هاي

سجده ، و مستحب است در رکعت اول بعد از(حمد) سوره (قل هو الله احد) را بخواند،

و در رکعت دوم سوره (قل يا ايها الکافرون ) را بخواند.

مسأله 775- جايز است نماز طواف را بلند را بخواند مثل نماز صبح يا آهسته مثل

نماز ظهر.

مسأله 776- شک در رکعات نماز طواف موجب بطلان نماز است ، و بايد اعاده کند، و

بعيد نيست اعتبار ظن در(1) رکعات ، و در ظن در افعال (2) احتياط کند. و در

احکام ، اين نماز با نماز يوميه مساوی  است .

1- آية الله مکارم : احتياط واجب اعاده است .

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله فاضل : ظن در افعال معتبر است .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : ظن در افعال حکم شک را دارد.

مسأله 777- احوط آن (1) است که بعد از طواف مبادرت به نماز کند و زود بجا

آورد.

1- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : بايستی بعد از طواف مبادرت به نماز کند،

که در عرف نگويند بين آنها فاصله شده . آية الله خويی اضافه نموده اند که فصل

بين طواف و نماز طواف مبطل است و اگر تدارک نشود حج باطل می  شود.

(استفتائات ، ص 246،س (730.

آية الله فاضل : اقوی مبادرت به نماز است .

آية الله سيستاني : به اين معنی که به نظر عرف بين آن دو فاصله ای  نباشد.

مسأله 778- واجب است که اين نماز (1) نزد مقام ابراهيم واقع شود. و احتياط (2)

واجب (3) آن است که پشت مقام بجا آورد که سنگی که مقام است بين او و خانه

کعبه واقع شود، و بهتر آن است که هر چه ممکن باشد نزديکتر بايستد، لکن نه به

طوری که مزاحمت با سايرين کند.

1- آية الله گلپايگاني : بنا بر احتياط واجب نزد مقام واقع شود. (مناسک ،

مسأله (110.

2- آية الله تبريزي : احوط بلکه اظهر آن است ... .

آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : اظهر آن است ... .

آية الله خويي : بلکه مبادرت واجب است .

آية الله خامنه اي ، آية الله مکارم : واجب است نماز طواف را در صورت امکان

پشت مقام ابراهيم (ع ) بجا آورد.

3- آية الله صانعي : بلکه اقوي .

مسأله 779- اگر به واسطه زيادی جمعيت نتوانست پشت مقام بايستد به طوری  که

گفته شود نزد مقام نماز می کند بواسطه دوری زياد(1) ، در يکی از دو جانب بجا(2)

آورد در جايی که گفته شود نزد مقام نماز می  خواند(3) .

1- آية الله خامنه اي : کافی است از هر نقطه ای که خلف صدق کند گر چه از مقام

دور باشد، بلکه در اينصورت صحت نماز در هر جای مسجدالحرام بعيد نيست .

آية الله صانعي : بايد هر کجا از پشت مقام که می تواند بجا آورد، با رعايت

الاقرب فالاقرب علی  الاحوط و مجزی می باشد و نمی توان به خواندن يکی از دو جانب

هر چند نزد باشد اکتفاء نمود و از اينجا حکم مسأله بعد هم روشن می  شود.

آية الله نوري : در هر نقطه ای از مسجدالحرام که ممکن شود می تواند نماز طواف را

بخواند و مستحب است که نسبت به مقام حضرت ابراهيم الاقرب فالاقرب (هر چه

نزديکتر باشد بهتر است ) را مراعات کند.

2- آية الله خويي : در صورت عدم تمکن از نماز نزديک مقام می تواند با رعايت

الاقرت فالاقرب دورتر نماز بخواند ولی به هر حال بايد پشت مقام باشد.(المسائل

الشريعه ، ج 1، ص 325) .

آية الله تبريزي : نماز بايد پشت مقام باشد و در نزديکی آن و در صورت عدم تمکن

از نزديکی  مقام ، با مراعات الاقرب فالاقرب به مقام بنا بر احتياط، پشت مقام

می تواند بجا آورد.

آية الله بهجت : در صورت عدم تمکن و بعد مفرط در يکی از دو جانب آن بجا آورد.

آية الله سيستاني : و اگر نتواند پشت مقام و نزديک به آن بجا آورد، احتياط

واجب آن است که هم آن را در نزديکيش چه در سمت راست باشد و يا چپ ، و هم

دور از آن ولی پشت مقام بجا آورد. و اگر نتواند آن دو را بجا آورد هر کدام که

ممکن است انجام دهد، و اگر نتواند هيچکدام را انجام دهد، در هر جای مسجد که شده

انجام دهد و بنابر احتياط مستحب رعايت کند هر چه به مقام نزديکتر باشد، و اگر

پس از آن تا زمانی  که وقت سعی تنگ شود توانست نزديک به مقام و پشت آن نماز

را اعاده کند احتياط مستحب اعاده آن است .(مناسک ،ص 245) .

3- آية الله صانعي : و هم پشت مقام .

مسأله -780 اگرممکن نشد در دو جانب نزد مقام نماز را بجا آورد بايد(1) ملاحظه

نزديکتر را بکند از ميان دو جانب و پشت (2) مقام ، و اگر سه طرف مساوی  باشند،

در پشت نماز بخواند، و در دو طرف کافی نيست ، و اگر دو طرف نزديکتر از پشت

باشند به مقام و لکن هيچ کدام نزد مقام نباشد بعيد نيست جايز بودن اکتفاء به

پشت لکن احتياط آن است که يک نماز در پشت مقام بخواند و يک نماز در يک

طرف با ملاحظه نزديکتري ، و احوط (3) اعاده نماز است در صورت امکان در پشت

مقام تا وقتی که وقت (4) تنگ نشده برای سعی  (5) .

1- آية الله صانعي : پشت مقام بياورد و احتياط مستحب در جمع بين خلف و بين

اقرب از جهات می  باشد.

2- آية الله فاضل : احوط نماز خلف مقام است .

آية الله خامنه اي : نماز خواندن در دو طرف راست يا چپ مقام در صورت تمکن از

خلف گرچه دور باشد کافی  نيست .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : حکم آن در مسأله قبل گذشت .

3- آية الله فاضل : اولی اعاده نماز است .

آية الله گلپايگاني : بهتر آن است که هر وقت توانست نماز را دوباره پشت مقام

رجاء بخواند.

آية الله بهجت : و اگر هم ممکن نباشد با مراعات الاقرب فالاقرب به سوی  خلف

مقام و دو جانب آن را با رعايت احتياط در صورت دوران امر بين بعض مراتب

خلف ، و احد جانبين به جمع در نماز بلکه به اعاده پس از تمکن از نماز در پشت

سر اگرچه در آخر وقت امکان باشد. و نماز طواف مستحب در هر جای مسجد باشد جايز

است . (مناسک ، ص 118) .

4- آية الله صانعي : يعنی احتياط در مبادرت نماز طواف بعد از طواف از بين

نرفته که در مسأله 777 بيان شد.

5- آية الله مکارم : اين دقتها لزومی  ندارد.

آية الله خويي : اعاده لازم نيست . (المسائل الشريعه ، ج 1، ص 352) .

مسأله 781- جايز است نماز طواف مستحب را در هر جای مسجدالحرام که بخواهد بجا

آورد اگرچه در حال اختيار، بلکه گفته اند که آن را می تواند عمدا ترک (1) کند.

1- آية الله مکارم : ترک آن مشکل است .

آية الله سيستاني : ظاهر آن است که نماز طواف مستحب ، مستحب است .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : سزاوار نيست ترک کنند.

مسأله 782- اگر کسی  نماز طواف واجب را فراموش کند بايد هر وقت که يادش آمد

در مقام ابراهيم بجا آورد و به همان دستوری که در مسأله 6 به بعد ذکر شده عمل

نمايد.

مسأله 783- اگر نماز طواف را فراموش کند و در بين سعی بين صفا و مروه يادش

بيايد از همانجا سعی  را رها کند و برگردد دو رکعت نماز را بخواند بعد از آن سعي

را از همانجا (1) تمام کند.

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در صورت تجاوز از نصف بقيه سعی را، و

در کمتر از نصف همه آن را مجددا بجا آورد. (آداب و احکام حج ، مسأله 641) .

آية الله بهجت : سعی را اعاده نمايد. (مناسک مسأله 333) .

مسأله 774- شخصی نماز را فراموش کرده و ساير اعمال را که بعد از نماز بايد عمل

کند عمل کرده اعاده آنها ظاهرا لازم نباشد اگرچه احتياط استحبابی در اعاده است .

مسأله 785- اگر برگشتن به مسجدالحرام مشکل باشد از برای شخصی که نماز را فراموش

کرده بايد هر جا(1) يادش آمد نماز را بجا آورد اگرچه در شهر ديگر باشد (2) و

برگشتن به حرم لازم (3) نيست اگرچه آسان باشد.

1- آية الله فاضل : اگر در منی باشد مخير است بين خواندن نماز و استنابه و اگر

در منی نباشد نماز بخواند گرچه جواز گرفتن نايب هم بعيد نيست .

آية الله سيستاني : اگر بعد از بيرون رفتن از مکه يادش بيايد، احتياط واجب آن

است که برگردد و نزد مقام نماز بجای آورد و اگر برگشتن برای او مشقت دارد نماز

را در همان موضعی که يادش آمده انجام دهد و لازم نيست برای انجام نماز به حرم

برگردد، گرچه ميسور باشد.

آية الله بهجت : و چنانچه بعد از بيرون رفتن از مکه يادش بيايد که نماز را

نخوانده بايستی به مکه برگشته و نماز را در جاهايی که گفته شد بجا آورد و در

صورتی که نتواند يا دشوار باشد به مکه برگردد هر جا يادش آمده بجای آورد و بعضي

در صورت تعذر برگشتن به مقام استنابه را لازم دانسته اند بنابراين احوط جمع ميان

قضاء آنها در هر جا که متذکر شود و گرفتن نايب که آنها را در مقام بجای  آورد.

(مناسک ، مسأله 333) .

2- آية الله خامنه اي : از اينجا تا آخر اين مسأله را معترض نشده اند.

3- آيات عظام خويي ، فاضل ، تبريزي : احوط و اولی اين است برگشته و نماز را در

حرم بجا آورد.

آية الله مکارم : منظور برگشتن به حرم خارج از مسجد است .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : بهتر است نايب هم بگيرد تا خلف مقام براي

او بجا آورد، ( مناسک فارسي ، مسأله 114) .

آية الله غروي : در صورت عدم مشقت و الا لازم است مراجعت کرده در پشت مقام

بخواند و در صورت مشقت هر کجا توانست بجا می آورد و اولی اين است که شخصی  را

نايب بگيرد در پشت مقام بجا بياورد.

مسأله 786- اگر کسی اين نماز را بجا نياورد و بميرد واجب است بر پسر بزرگ (1)

او که آن را قضا کند به نحوی که در کتاب (صلوة ) تفصيل داده شده است .

1- آية الله بهجت : بر ولی او لازم است آن را قضا کند.

آية الله مکارم : و اگر ديگری نيز بجا آورد کفايت می  کند.

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب پسر بزرگترش آن را از طرف پدر قضا کند.

(مناسک ، مسأله (330.

مسأله 787- جاهل به مسأله در احکامی که برای ناسی ذکر شده شريک است با او.

مسأله 788- واجب است بر هر مکلفی که نماز خود را ياد بگيرد و قرائت و ذکرهاي

واجب را پيش کسی  درست کند که تکليف الهی را بطور صحيح بجا آورد، خصوصا کسي

که می خواهد به حج برود بايد نماز را تصحيح کند، چون بعضی گفته اند(1) اگر نماز

او درست نباشد عمره او باطل است ، و همچنين حج نيز باطل است ، پس علاوه بر آنکه

به اين قول از حجة الاسلام برائت ذمه پيدا نمی کند ممکن (2) است چيزهايی که در

احرام بر او حرام شده بود مثل زن و چيزهايی که گذشت بر او حلال نشود(3) .

1- آية الله خويي : اگر در زمانی که نماز خواند می توانست صبر کند و قرائتش را

تصحيح نمايد و مع ذلک با قرائت ملحون نماز بخواند نمازش باطل است مگر جاهل

قاصر باشد و در فرض تعمد حجش باطل می  شود.

2- آية الله بهجت : از اينجا تا آخر مسأله را معترض نشده اند.

3- آية الله مکارم : البته دقت های علمای تجويد شرط نيست همين اندازه که عربي

صحيح صدق کند کافی  است .

مسأله 789- اگر شخصی  نتوانست قرائت يا ذکرهای واجب را ياد بگيرد بايد نماز را

به هر ترتيبی که می  تواند خودش بجا آورد و کافی است ، و اگر ممکن است ، کسی  را

بگمارد که نماز را تلقين او کند، و احتياط آن است که در مقام ابراهيم به شخص

عادلی اقتدا کند، لکن (1) اکتفا به نماز جماعت نکند چنانچه نايب گرفتن نيز کافي

نيست (2) .

1- آية الله بهجت : از اينجا تا آخر مسأله تصريح نشده است .

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر ياد گرفتن قرائت و احکام واجبه نماز

طواف را به جماعت بخواند ولی اکتفا به آن اشکال دارد و واجب است بطور فرادي

نيز بخواند و اگر نايب هم بگيرد جهت نماز بهتر و مطابق با احتياط است .(مناشک

فارسي ، ص 81، مسأله 113) .

آية الله اراکي : احتياط آن است در صورت امکان به جماعت هم انجام دهد و نايب

بگيرد، ولی به آنها اکتفا نکند، و خودش به هر ترتيبی که می تواند بجا آورد.

آية الله سيستاني : اگر در قرائت نمازگزار غلطی باشد پس اگر نتواند قرائت خود

را تصحيح نمايد، ولی  مقدار زيادی از آن را بتواند صحيح بخواند، خواندن نماز با

اين کيفيت از قرائت برای او کفايت می کند، ولی اگر مقدار زيادی از آن را هم

بطور صحيح بخواند، احتياط اين است که همان را که می تواند بخواند و هم مقدار

ديگری از آيات قرآن که بطور صحيح می تواند آنها رابخواند قرائت کند، و اگر

چيزی از باقی قرآن هم بطور صحيح نتواند بخواند در اين صورت تسبيح بگويد. و اگر

وقت تنگ باشد و نتواند همه قرائت را بطور صحيح ياد بگيرد، پس اگر مقدار

زيادی از آن را ياد گرفت همان را بخواند، و اگر بعض آن را هم ياد نگرفت ، در

صورتی که از باقی آيات قرآن بتواند به طور صحيح بخواند، بايد به اندازه اي

بخواند که عرفا به آن قرائت قرآن گفته شود، و اگر اين را هم نتواند تسبيح را

بخواند کافی است . آنچه گفته شد در مورد خواندن سوره حمد است ، اما سوره پس از

آن ظاهر اين است که خواندن آن بر کسی که آن را ياد ندارد و توانايی ياد گرفتن

آن را ندارد واجب نيست ، و آنچه که گفته شد حکم کسی است که نمی تواند قرائت

صحيح بخواند گرچه از روی  مسامحه و بی مبالاتی ياد نگرفته ، تا آنکه وقت تنگ شود.

(مناسک ، مسأله 331) .

آية الله بهجت : کسی که واجبات نماز را از قرائت و غير آن نداند عمره او باطل

است و همچنين حج او، پس ذمه او بری نخواهد شد از حجة الاسلام لذا بر مکلف لازم

است جميع اوقات خصوصا در وقت اراده حج بيت الله الحرام نماز خود را تصحيح

نمايد. و اگر ممکن شود نماز طواف را در مقام به جماعت بخواند، تا از تشويش

قرائت حمد و سوره فارغ شود. و در صورت عدم امکان جماعت ، عمل به وظيفه يوميه

کافی  است .

آية الله مکارم : نماز جماعت و گرفتن نايب لزومی  ندارد.

مسأله -790 نماز طواف را در همه اوقات می شود خواند مگر آنکه مزاحمت کند با

وقت نماز واجب که اگر نماز طواف بخواند موجب فوت يوميه شود پس بايد اول

نماز يوميه را بخواند.

مسأله 791- اگر کسی از روی بی مبالاتی مسامحه کرد در ياد گرفتن قرائت و ذکر

واجب نماز تا وقت تنگ شد، نماز را به هر نحوی که می تواند بايد بخواند و صحيح

است ، لکن معصيت کار است ، و احتياط آن است که به دستور مسأله 789 عمل کند، و

اگر ممکن است کسی را وادرا کند که تلقين کند(1) .

1- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : بنابر احتياط واجب به هر نحوی که به خودش

می تواند بخواند و با جماعت هم بخواند و نايب هم بگيرد.

آية الله سيستاني : احتياط مستحب در صورت مقصر بودن اين است که هم نماز را به

کيفيتی که بيان آن گذشت بجا آورد و هم آن را به جماعت بخواند وهم نايب جهت

انجام آن از طرفش بگيرد.(مناسک ، مسأله 331) .

مسأله 792- نماز طواف استحبابی لازم نيست در نزد مقام ابراهيم باشد بلکه در هر

جای مسجدالحرام جايز است بخصوص در موقع ازدحام ، مناسب است مراعات ساير حجاج

را بنمايند.

استفتائات نماز طواف

سؤال 793- کسی  نماز طواف عمره را در داخل حجر اسماعيل بجا آورد و بعد از تقصير

متوجه شده است ، وظيفه او چيست ؟

جواب - بايد نماز را اعاده کند(1) .

1- آية الله مکارم : واعاده اعمال بعد لازم نيست .

سؤال 794- شخصی بعد از طواف وضوی او باطل شده و خجالت کشيده بگويد نمازش را

بی وضو خوانده است و بعد از آن سعی و تقصير را انجام داده و محل شده است ،

وظيفه او چيست ؟

جواب - بايد نماز و سعي (1) و تقصير را اعاده کند.

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در فرض سؤال (که بعد از عمره تمتع هنوز

محرم برای اعمال حج نشده است ) بايد نماز را اعاده کند و سعی و تقصير او صحيح

است . لکن احتياط مؤکد در اعاده سعی و تقصير نيز می باشد. (مناسک عربي ، ص 117

و مجمع المسائل 1/466) .

سؤال 795- زنی نماز طواف خود را در حجر اسماعيل خوانده است و چون به منزل آمده

ملتفت شده که حائض شده است و تا وقت وقوف به عرفات پاک نمی شود، وظيفه او

نسبت به نماز چيست ، و آيا عمل او صحيح است يا خير؟

جواب - عمره او صحيح است (1) و بايد برای حج تمتع محرم شود و وقتی خواست طواف

و نماز حج راانجام دهد قبل يا(2) بعد از آن ، نماز طواف عمره تمتع رابجا آورد(3) .

1- آية الله سيستاني : در فرض سؤال سعی و تقصير را انجام داده و نماز طوافش را

قبل از طواف حج قضا نمايد.

2- آية الله بهجت : از مسأله 294 مناسک استفاده می شود که قبل از طواف حج قضا

نمايد.

3- مراجعه شود به سؤال 722.

آية الله خويي : قضای نماز را بايد قبل از طواف حج بخواند.(مناسک عربي ، مسأله

292)

آية الله تبريزي : احتياط اين است که قبل از طواف حج ، نماز طواف عمره را قضا

کند.

آية الله مکارم : احتياط آنست که نماز سابق را قبل از طواف حج بجا آورد.

سؤال 796- کسی که هرچه سعی نمود که موارد غير صحيح قرائت خود را تصحيح کند

نتوانست و نيز شخصی  ديگر را جهت اقتدا کردن و يا تلقين نمودن قرائت صحيح پيدا

نکرد وظيفه اش چيست ؟

جواب - به هر نحو قدرت دارد بخواند، و به جماعت خواندن حتی در فرض امکان

واجب نيست (1) .

1- مراجعه شود به مسأله 789.

آية الله مکارم : مشروعيت جماعت در نماز طواف ثابت نيست .

آية الله صانعي : لکن اگر بخواهد احتياط کند علاوه بر خواندن خودش که مجزی  است

هم با جماعت بخواند هم نايب بگيرد.

سؤال 797- در موقعی  که شخص طواف می کرده جمعيت زياد بوده و بعد از آن در اثر

ازدحام ، نتوانسته است که نزديک مقام نماز بخواند و در آن وقت چاره ای بغير از

نماز خواندن دور از مقام نداشته ، آيا نماز او صحيح است ؟

جواب - اگر مکان نداشته با فرض اضطرار (1) مانع ندارد.

1- آية الله صانعي : با کيفيتی که در مسأله 779 گذشت .

سؤال 798- آيا در صورت ازدحام که نشود پشت مقام يا احد الجانبين آن نماز طواف

خواند تا حدود منبر، و نماز در قسمت راست يا چپ منبر خوانده شد، باز هم نماز

در مقام در صورت امکان همان روز يا روزهای ديگر لازم است ؟

جواب - در صورتی که تا بعد از فوت موالات عرفيه بين طواف و نماز آن عذر باقي

بوده اعاده واجب نيست (1) .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگرچه خوب است .

آية الله سيستاني : به حاشيه مسأله 780مراجعه شود.

آية الله صانعي : و با مرتفع شدن عذر احتياط در اعاده است و عذر در مسأله 780 از

مسأله نماز طواف بيان شد.

سؤال 799- در مسأله شش نماز طواف در تحرير الوسيله فرموده ايد: (والاحوط الاقتداء

بشخص عادل ) و در مسأله اول نماز جماعت همان کتاب فرموده ايد: (بل مشروعية

الجماعة فی صلاة الطواف و کذا صلاة الاحتياط محل اشکال ) بفرمائيد منظور چيست ؟

جواب - منظور از مشروعيت ، صحت است ، و احتياط مزبور استحبابی است و نبايد به

جماعت اکتفا شود(1) .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : خواندن نماز به جماعت لازم است ولی  نبايد

به آن اکتفا شود.

آية الله اراکي : احتياط وجوبی  است .

آية الله مکارم : بهتر ترک اين احتياط است .

آية الله سيستاني : به حاشيه مسأله 791 مراجعه شود.

آية الله غروي : با محل اشکال بودن صحت جماعت در صلوة طواف چگونه احوط اقتدا

بشخص عادل می  باشد.

سؤال -800 برای کسانی  که قرائتشان درست نيست و می خواهند نماز طوافشان را به

جماعت بخوانند، آيا می توانند نماز طواف حج را به نماز طواف نساء يا بالعکس

اقتدا کنند يا نه ؟

جواب - اکتفا به جماعت نبايد بکنند، واحتياط(1) در همه موارد سؤال حاصل مي شود.

1- آية الله اراکي : اين احتياط، وجوبی است ،(البته مقصود از طواف واجب و

مستحب ، طواف حج عمره واجب ، و حج و عمره مستحب است ) .

آية الله سيستاني : جماعت در نمازهای مستحب بالاصاله مشروع نيست .

آية الله تبريزي : برای رعايت احتياط بايد به نماز طواف واجب اقتدا کند.

آية الله خويي : جماعت در هيچ يک از نمازهای مستحبی بالاصله مشروع نيست . و

همچنين بنابر احتياط وجوبی نماز طواف را به نمازهای يوميه و بالعکس جايز نيست

اقتدا کند و نماز طواف به نماز طواف واجب مانعی ندارد(قسمت اول از منهاج

الصالحين ، مسأله 773 و 774 و قسمت آخر مستفاد از مجموع مسائل و مناسک فارسي ،

مسأله 336) .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : جماعت در نماز مستحبی مشروع نيست ، واگر

امکان داشت به نماز طواف واجب اقتدا کند و الا به نماز يوميه به رجاء مطلوب

واقع شدن .(مناسک عربي ،ص 118) .

آية الله مکارم : مانند مسأله سابق است .

سؤال 801- کسی  که قرائتش درست نيست (1) هرچند تبرعی باشد، مگر آنکه بتواند

قرائت خود را تصحيح کند و از ذوی الاعذار محسوب نباشد، که در اين صورت مي تواند

نيابت را قبول نمايد، ولی بايد قرائت خود را درست کند.

1- آية الله سيستاني ، آية الله مکارم : بنابر احتياط واجب .

آية الله گلپايگاني : نيابت چنين شخصی خلاف احتياط است .

آية الله صافي : به مسأله 107 مراجعه شود.

آية الله بهجت : اکتفاء به عملش مشکل است (مناسک ، مسأله (110.

سؤال 802- افرادی  با اينکه قرائتشان درست نيست و کلمات نماز را نمی  توانند

درست بگويند، در حج نايب می شوند و عمره را به نيت منوب عنه انجام می  دهند،

بعد متوجه می شوند که نمی توانند نايب شوند، آيا چگونه از احرام خارج می  شوند،

و برای حج چه وظيفه دارند؟

جواب - در صورت امکان بايد قرائت خود را درست کنند و عمل نيابی خود را تصحيح

نمايند تا از احرام خارج شوند، بلی اگر ممکن نيست و معذور هستند(1) احرام آنها

صحيح واقع نشده و از احرام خارج هستند(2) .

1- آية الله گلپايگاني : بنا بر احتياط به قصد منوب عنه اعمال را بجا آورد و لکن

صحت عمره مذکور برای منوب عنه محل اشکال است و نسبت به اجرت نيز با مستأجر

مصالحه نمايند.

2- آية الله خويي ، آية الله تبريزي :احتياط اين است که حج را به نيت نيابی  تمام

کند.

آية الله فاضل : هر چند سالهای بعد بکشد بايد قرائت خود را تصحيح کند تا از

احرام خارج شود، مگر اينکه از جهت عرفی بکلی امکان تصحيح قرائت در او وجود

نداشته ، احرامش باطل بوده و محرم نشده .

آية الله مکارم : ولی می تواند برای خودش حج بجا آورد، اگر وقت وسعت دارد حج

تمتع وگرنه حج افراد بجا نياورده حج واجب او محسوب می شود ولی پول نيابت را

بايد برگرداند.

آية الله سيستاني : در فرض سؤال بطلان نيابت احتياطی است نه فتوا، لذا نايب

بايد احتياطا حج خود را از طرف منوب عنه به اتمام رساند.

سؤال 803- کسی که مطمئن باشد قرائتش يا ذکری که در نماز می گويد درست است و

نماز طواف را اعم از طواف زيارت و نساء همان گونه بخواند، بعد معلوم شود که

اشتباه بوده است آيا بايد چه کند؟

جواب - اگر احتمال غلط بودن آن را نمی داده ، نمازش صحيح است (1) .

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : حج او صحيح است ولکن نماز طواف را قضاء

کند و در قضای نماز طواف عمره و حج و طواف نساء رعايت ترتيب شود.(مناسک

عربي ، ص 113) .

آية الله خويي : اگر جاهل قاصر باشد صحيح است .(مناسک ، مسأله 336) .

آية الله اراکي : باطل است و بايد آن را اعاده کند.

آية الله سيستاني : اگر در اشتباه خود معذور بوده نمازش صحيح است و اگر معذور

نبوده بايد اعاده نمايد.

سؤال 804- چند روزی  که اطراف کعبه به قدری شلوغ است که صف طواف تا پشت مقام

ابراهيم (ع ) می آيد، و نماز خواندن پشت مقام و نزديک آن ممکن نيست مگر اينکه

چند نفری اطراف انسان بايستد تا انسان نماز طوافش را بخواند، بفرمائيد آيا

حتما نماز بايد خلف مقام و نزديک آن باشد ولو به اين صورت ، يا دورتر تا هر جا

که می تواند به تنهائی نماز بخواند، کافی  است ؟

جواب - اگر امکان دارد(1) و محذوری در بين نيست ، بايد خلف و نزد مقام نماز

بخواند، و در مورد ضرورت (2) ، تأخير مانع ندارد با مراعات الاقرب فالاقرب (3) .

1- آية الله اراکي ، آية الله فاضل : ولو با کمک ديگران .

2- آية الله صانعي : مقداری دورتر مانع ندارد.

3- مراجعه شود به مسائل 778 تا .780

آية الله مکارم : يعنی دورتر بجا آورد و از اينکه چند نفر در اطراف او حلقه

بزنند اجتناب کند که موجب مزاحمت برای طواف کنندگان است و نماز خالی  از

اشکال نيست .

آية الله صانعي : به نحوی که گذشت .

سؤال 805- در نماز طواف که انسان مشغول ذکر بود او را حرکت دادند، ذکر را

تکرار کرد، دوباره تکان دادند و تکرار کرد، آيا مانعی  ندارد؟

جواب - اگر طوری حرکت کرده که استقرار او از بين رفته ، مانع ندارد، و غير اين

صورت تکرار نکند مگر بقصد احتياط، به شرط آنکه وسوسه نباشد.

سؤال 806- آيا محمول نجسی (1) که در طواف معفو نيست ، در نماز طواف مثل

نمازهای يوميه معفو است يا نه ؟

جواب - در نماز طواف حکم نمازهای يوميه را دارد(2) .

1- آية الله فاضل ، آية الله صانعي : و متنجسي .

2- آية الله اراکي ، آية الله فاضل : هر گاه متنجسی باشد که نمی تواند ستر عورت

کند معفو است . و اگر می تواند با آن ستر عورت کند و يا اعيان نجسه باشد محل

اشکال است .

آية الله سيستاني : محمول متنجس در طواف و نماز آن معفو است .

آية الله مکارم : لباسهايی که به تنهايی ستر عورت نمی کند در طواف و نماز

اشکالی ندارد و نيز محمول نجس و متنجس .

آية الله خويي : محمول متنجس در طواف نيز اشکال ندارد.(مناسک عربي ، مسأله 297) .

سؤال 807- بين طواف و نماز آن اگر نماز مستحبی يا عبادت مستحبی ديگر بجا آورد،

اشکال دارد يا نه ؟

جواب - احتياط در ترک آن و مبادرت به نماز طواف است (1) .

1- آية الله خامنه اي : واجب است ميان طواف و نماز طواف فاصله نيفتد و صدق

فاصله امر عرفی است و بعيد نيست به اندازه خواندن نماز يوميه يا نافله مختصر

اشکالی نداشته باشد.

سؤال 808- گاهی  در پشت مقام ابراهيم (ع ) جمعيت زياد است ، و چون زن ومرد کنار

هم قرار می گيرند احيانا مورد فشار ازدحام واقع می شوند، بدون اينکه ريبه و

فسادی در بين باشد، آيا به نماز طواف ضرر نمی  رساند؟

جواب - برای نماز ضرر ندارد(1) .

1- آية الله فاضل : بايد رعايت عدم تقدم زن از مرد و عدم محاذی بودن آنان بشود.

آية الله بهجت : مجرد تنه زدن مسقط تکليف نيست بلی در صورت تعذر به تفصيلی  که

در مناسک گفته شده عمل کنند.(پرسشهای جديد حج ، س 83) .

سؤال 809- احيانا انسان می داند که اگر نماز طواف را شروع کند، طواف کننده ها

می آيند و او را حرکت می دهند و جابه جا می کنند، در عين حال نماز را شروع

مي کند، آيا اگر اين نماز را تمام کند، صحيح است ؟

جواب - اگر صحيحا با نيت تمام کند(1) ، مانع ندارد(2) .

1- آية الله صانعي : با علم و اطمينان به مزاحمت و عدم استقرار، قصد رجاء محقق

نمی شود و صحيح نيست ولی با احتمال می تواند رجاء شروع به عمل کند و تمام کند.

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر به اميد اينکه بتواند نماز را صحيحا

انجام دهد شروع نمايد و صحيحا تمام کند مانعی  ندارد.

آية الله مکارم : اگر باميد اينکه بتواند آنرا کامل کند انجام داده است مانعي

ندارد.

آية الله اراکي : با علم و اطمينان به مزاحمت و عدم استقرار، قصد رجاء محقق

نمي شود و صحيح نيست ولی با احتمال می تواند رجاءا شروع به عمل و تمام کند.

سؤال -810 در مناسک فرموده ايد بر هرمکلفی واجب است قرائت نمازهای يوميه اش

را ياد بگيرد خصوصا برای حج ، حال اگر حاجی کوتاهی کرد و برای تعلم و يادگيري

قرائت نماز اقدام ننمود، آيا همين نماز باطل کفايت می کند و يا اينکه بايد

نايب بگيرد، و در صورتی  که نيابت را لازم نمی دانيد، آيا همين نماز کافی  است

يا خير؟

جواب - اگر وقت ضيق شود به طوری که اگر بعد از طواف بخواهد نماز را ياد بگيرد

موالات بين نماز و طواف فوت می شود، خودش هر طور می تواند بخواند(1) .

1- مراجعه شود به مسأله 791.

آية الله خويي ، تبريزي : ملاک در ضيق وقت آن است که با تاخير، اعمال فوت نشود.

آية الله مکارم : معيار در ضيق وقت آن است که نتواند، به اعمال حج برسد.

سؤال 811- زنی محرم به احرام عمره تمتع شده و پس از ورود به مکه و انجام طواف

قبل از اينکه نماز طواف بخواند حائض گرديده ، چه وظيفه دارد؟

جواب - اگر وقت وسعت دارد صبر کند تا پاک شود و نماز را بخواند و بقيه اعمال

را انجام دهد، و چنانچه وقت تنگ باشد سعی و تقصير عمره تمتع را انجام دهد و

محرم شود به حج تمتع ، و بعد از طواف حج يا قبل از آن (1) ، نماز را بخواند و سپس

بقيه اعمال را انجام دهد(2) .

1- آية الله تبريزي : احتياط اين است که قبل از طواف حج نماز طواف عمره را قضا

کند.

آية الله مکارم : احتياط آنست که نماز طواف گذشته را قبل از طواف حج بجا آورد.

3- تفصيل مسأله در سؤال 722 و 795 گذشت .

آية الله سيستاني : ذر صورت تنگی وقت ، سعی و قبل از طواف حج نماز را حج نماز

را قضا نمايد.

سؤال 812- کسی  که نمازش را غلط می خواند و وقت تصحيح آن را ندارد می  فرمائيد

نماز طواف را به همان کيفيت که می تواند خودش بخواند، آيا چنين کسی می  تواند

عمره مفرده مستحبی بجا بياورد؟

جواب - اشکال ندارد(1) .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : و بنابر احتياط برای نماز نايب هم بگيرد.

سؤال 813- شخصی طواف عمره را بجا آورده و بدون نماز و سعي ، تقصير کرده است ،

تکليف او چيست ؟

جواب - بايد نماز و سعی را بجا آورد، و با فرض جهل (1) يا نسيان اعاده تقصير لازم

نيست اگر چه احوط است (2) .

1- آية الله بهجت : فرض جهل را متعرض نشده اند.

2- آية الله گلپايگاني : و تقصير نمايد و با فرض جهل و نسيان کفاره ندارد.

(مستفاد از مجمع المسائل 1/466 و مناسک عربي ، ص 121 و مناسک فارسي ، ص 86

مسأله 122) .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : اعاده تقصير نيز لازم نيست .

آية الله سيستاني ، آية الله مکارم : و احتياطا تقصير را نيز اعاده نمايد.

مسأله 814- آيا مقصود از (نماز طواف نزد مقام ) پشت مقام است يا شامل دو طرف

مقام نيز می  شود؟

جواب - بايد خلف مقام باشد(1) .

آية الله مکارم : مگر اينکه نتواند پشت مقام انجام دهد.

سؤال 815- اگر کسی  نماز را در غير از مقام ابراهيم بخواند و با اعتقاد به صحت

آن بقيه اعمال را انجام دهد، وظيفه او چيست ؟

جواب - فقط نماز را بايد اعاده کند.

سؤال 816- اگر پشت مقام ابراهيم دو طبقه شود، آيا نماز در طبقه بالا يا زيرزمين

صحيح است ؟

جواب - در صورتی که احراز نشود خلف مقام نماز خوانده ، صحيح نيست .

سؤال 817- شخصی نماز طواف را به اعتقاد اينکه حجر اسماعيل مقام ابراهيم است در

حجر اسماعيل خوانده ، چه بايد بکند؟

جواب - بايد نماز را اعاده کند.

سؤال 818- آيا نماز طواف واجب را می توان با نماز جماعت يوميه بجا آورد؟

جواب - صحت آن محل اشکال است (1) .

1- آية الله خامنه اي ، آية الله مکارم : مشروعيت جماعت در نماز طواف مطلقا محل

اشکال است .

آية الله صانعي : گرچه خالی از وجه نيست .

سؤال 819- پشت مقام تا چه اندازه ای صادق است ، و آيا حد معينی نمی توان براي

آن فرض کرد؟

جواب - عرفی  است .

سؤال -820 آيا فاصله انداختن بين طواف و نماز به مقدار دو رکعت نماز اشکال

دارد، و اصولا چه مقدار فاصله مخل است ؟

جواب - مانع ندارد(1) ، و ميزان مبادرت عرفيه است . و در هر صورت با تاخير نماز،

اعاده طواف لازم نيست (2) .

1- آية الله گلپايگاني : احتياط در ترک و مبادرت به نماز طواف است .

آية الله سيستاني : فاصله انداختن به مقدار ده دقيقه برای استراحت يا تحصيل جاي

مناسبی برای نماز مخل به مبادرت نيست ولی به کارهای جدای از نماز طواف ، مثل

خواندن نماز قضا و مانند آن مشغول نشود و اگر عمدا اخلال به مبادرت نمود،

احتياطا طواف را هم اعاده کند.

2- آية الله تبريزي : با فوت موالات عرفی احتياطا نماز را بخواند و بعد طواف و

نماز را اعاده کند.

آية الله خويي : بايد اعاده نمايد.(استفتائات موجود نزد آقای موسوی مددي ، ص 246،

س (730.

سؤال 821- گاهی  طواف تا نزديک تالارهای مسجد می رسد(1) ، آيا در اين صورت مي شود

نماز طواف را پشت سر طواف کنندگان بجا آورد، و آيا صدق پشت مقام می  نمايد؟

جواب - صدق خلف به نظر عرف است (2) .

1- آية الله صانعي : به نحوی که نزد مقام بودن نماز صدق نمی کند آيا در اين صورت

می شود نماز طواف را پشت سر طواف کنندگان به جا آورد؟

2- آية الله خامنه اي ، آية الله مکارم : به هنگام ازدحام مانعی  ندارد.

آية الله سيستاني : اگر نتواند پشت مقام و نزديک آن نماز بخواند احتياطا هم در

يکی از دو طرف مقام و هم پشت مقام و دور از آن نماز بخواند.

آية الله صانعي : و اگر صدق احراز نشود با فرض تنگ بودن وقت که تاخير نماز

سبب فوت موالات عرفيه بين طواف و نماز گردد آوردن نماز پشت سر طواف کنندگان

در جهت خلف مقام و جايی که مقام پشت سرش نباشد با رعايت الاقرب فالاقرب

مطابق با احتياط و صحيح است .

سؤال 822- شخصی محرم به احرام عمره تمتع ، وارد مکه شده است و هفت روز مثلا در

مکه توقف دارد و نماز او غلطهای زيادی دارد، آيا واجب است که تا آخر وقت در

احرام بماند و نمازش را اصلاح کند و بعد شروع به طواف کند يا وظيفه ديگری  دارد؟

جواب - لازم نيست تا آن وقت صبر کند، و اگر بعد از طواف با قبل از فوات

موالات عرفيه بين طواف و نماز نتواند غلطهای خود را درست کند، به هر نحو

مي تواند نماز بخواند(1) .

1- آيات عظام خويي ، تبريزي ، صافي : اگر برای او امکان داشته باشد که قرائت را

تصحيح نمايد لازم است تا آخر وقت صبر کند.(مناسک عربي ، مسأله 331) .

آية الله فاضل : اگر می تواند قرائتش را تصحيح کند بايد تاخير بيندازد.

آية الله مکارم : لازم است صبر کند مگر آنکه عسر و حرج باشد.

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد تاخير بيندازد تا قرائتش را تصحيح

نمايد.

نظر ساير آيات عظام در مسأله 789 گذشت .

سؤال 823- اينجانب چند سال قبل به مکه معظمه مشرف شدم و در آنجا اولا نماز

طواف نساء و نماز طواف برای هر دو طواف واجب را که يکی عمره مفرده و ديگري

حج می باشد نخوانده ام و ثانيا در تعداد اشواط طواف دوم هم در شک می  باشم ،

لطفا مرا راهنمائی  کنيد.

جواب - اگر بعد از طواف و انصراف از آن ، شک در عدد اشواط کرده ايد به شک

اعتنا نکنيد و نمازهايی  را که خوانده ايد اگر نمی توانيد به مکه برويد در محل

خود بخوانيد و تا نخوانده ايد حرمت نساء باقی  است (1) .

1- آية الله مکارم : بنابر احتياط.

آية الله فاضل : البته اين حکم در موردی است که از روی نسيان يا جهل ، کيفيت

مذکور واقع شده باشد.

آية الله بهجت : و احوط جمع است ميان قضاء آنها در هر جا که متذکر شود و گرفتن