وقوف به مشعر الحرام

مسئله 978- بعد از آنکه از وقوف به عرفات در مغرب شب دهم فراغت حاصل شد،

بايد کوچ کند به مشعرالحرام که محل معروفی است و حدود معينی  دارد.

مسئله 979- احتياط واجب (1) آن است که شب دهم را تا طلوع صبح در مشعر الحرام

بسر ببرد (2) و نيت کند اطاعت خدا را در اين بسر بردن شب (3) .

1- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : احتياط اين است که شب عيد را در مزدلفه

بيتوته کند، هر چند وجوب بيتوته ثابت نشده است .

آية الله بهجت : احتياط اين است که شب عيد را در مزدلفه بيتوته کند.

آية الله سيستاني : واجب است بر کسی که مشغول انجام مناسک حج است پس از حرکت

از عرفات مقداری  از شب عيد را تا صبح در مشعر الحرام بماند، و احتياطا تا طلوع

آفتاب بماند گر چه کوچ کردن به طرف وادی محسر قبل از طلوع به اندکی جايز است

و جايز نيست از آن تجاوز کند. (مناسک ، مسأله 372) .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي ، واجب است بيتوته در مشعر و احتياط آنست که

در مشعر ذکر خدا را ترک نکند هر چند مختصر و کم باشد (مناسک فارسي ، مسأله 156) .

آية الله صانعي : واجب است شب را تا بعد از طلوع فجر در مشعر وقوف نمايد و

ماندن بيش از آن تا طلوع آفتاب مبنی بر احتياط است .

2- آية الله مکارم : و مقداری ذکر خدا بگويد.

3- آية الله صانعي : تا بعد از طلوع فجر.

مسئله -980 چون صبح طلوع کرد (1) نيت وقوف به مشعر الحرام کند تا طلوع آفتاب

(2) ، و چون اين وقوف ، عبادت خداوند است بايد با نيت خالص از رياء و

خودنمايی وقوف کند (3) والا حج او در صورت رياءکردن با عمد و علم باطل خواهد شد

(4) .

1- آية الله صانعي : لازم نيست اين نيت هنگام طلوع صبح باشد بلکه از قبل هم اگر

نيت کند مانعی  ندارد و ناگفته نماند که اگر کسی در وقت ورود به مشعرالحرام

نيت کند برای اطاعت خدا و رضای او تا طلوع آفتاب در مشعر مي مانم کفايت مي کند

و دو نيت لازم نيست کما اينکه اگر بعد از آن نيت هنگام طلوع صبح هم باز نيت

کند درست است بلکه احوط مي باشد چون رعايت مقارنت نيت با عمل شده بر فرض

اينکه وقوف بين الطلوعين خود واجب مستقل باشد نه وقوف از شب تا بعد از طلوع

فجر يا تا طلوع آفتاب و اگر هر دو نيت را هنگام ورود وقوف بنمايد هم مجزي

است .

2- آية الله سيستاني : وقوف اختياری مشعر مقداری از شب است وقوف بين الطلوعين .

3- آية الله بهجت : از اينجا تا آخر مسأله ، از مناسک ايشان استفاده نمي شود.

آية الله خامنه اي : نظر ايشان در اين فرض مسأله بدست نيامد.

4- آية الله مکارم : ترک عمدی وقوف در مشعر ما بين الطلوعين به تنهايی  موجب

بطلان حج نمي شود ولی گناه کرده و يک گوسفند بايد کفاره بدهد.

مسئله 981- اقوی  جواز کوچ کردن (1) بلکه استحباب آن است (2) کمی قبل از طلوع

آفتاب به نحوی  که قبل از طلوع آفتاب از وادی (محسر) تجاوز نکند و اگر تجاوز

کرد گناهکار است ولی  کفاره بر (3) او نيست و احتياط آن است که وقتی حرکت کند

که قبل از طلوع آفتاب وارد وادی محسر نشود.

1- آية الله خويي : ماندن تا طلوع آفتاب واجب است و در صورت کوچ قبل از طلوع

آفتاب گناه کرده و کفاره ندارد.(مناسک عربي ، مسأله 373) .

2- آية الله مکارم : ماندن تا طلوع آفتاب در سرزمين مشعر واجب است و اگر قبل از

آن عمدا کوچ کند حج او باطل نيست ولی گناه کرده و يک گوسفند بايد کفاره بدهد.

3- آية الله گلپايگاني : احوط دادن يک گوسفند است ولی اقوی واجب نبودن آن است .

(مناسک ، ص 273) .

آية الله اراکي : احوط کفاره يک گوسفند است .

آية الله سيستاني : اگر چه از روی عمد باشد کفاره واجب نيست اگر چه گناه

کاراست (مناسک ، ص 273) .

مسئله 982- واجب است از طلوع صبح تا کمی قبل (1) از طلوع آفتاب (بطوری که در

مسأله پيش گفته شد) در مشعر بمانند، لکن تمام آن رکن نيست بلکه رکن وقوف کمي

از بين الطلوعين است (2) اگر چه بقدر يک دقيقه باشد، پس اگر کسی وقوف بين

الطلوعين را يکسره ترک کند به تفصيلی که مي آيد (3) حج او باطل خواهد شد.

1- آيات عظام گلپايگاني ، خويي ، مکارم ، تبريزي ، صافي : وقوف در مزدلفه واجب

است از طلوع فجر تا طلوع آفتاب روز عيد قربان .

آية الله اراکي :احوط و اشهر وجوب ماندن تا طلوع آفتاب است در مشعر.

آية الله بهجت : بنابر احتياط ماندن تا طلوع آفتاب روز عيد واجب است .

آية الله سيستاني : بلکه واجب قسمتی از شب است تا طلوع آفتاب و رکن وقوف في

الجمله از آن است پس اگر مقداری از شب را درک کند و قبل از طلوع فجر با علم

و عمد کوچ کند حجش صحيح است ولی گوسفندی را بايد کفاره بدهد و اگر جاهل باشد

کفاره ندارد و اگر فقط بخشی از بين الطلوعين بماند و کوچ کند - هر چند عمدا باز

هم حجش صحيح است و کفاره ندارد اگر چه گناه کرده است .

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : به مقداری که عرفا بگويند در آنجا توقف

کرده است .

3- نظر آيات عظام هم در آنجا خواهد آمد.

آية الله مکارم : اگر شب را در مشعر باشد حج او صحيح است .

مسئله 983- جايز است برای کسانی که عذری دارند قدری که شب در مشعر توقف کردند

کوچ کنند به منی مثل زنها و بچه ها و بيماران و پيرمردان و اشخاص ضعيف و اشخاصي

که برای پرستاری يا راهنمايی آنها لازم است همراه باشند (1) ، و احتياط (2) واجب

آن است که پيش از نصف شب حرکت نکنند، بنابراين برای اين اشخاص وقوف بين

الطلوعين لازم نيست ، و احتياط مستحب آن است که اگر توقف مشکل نباشد تخلف

نکنند.

1- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : کسانی که ناچارند همراه معذورين باشند اگر

بتوانند ولو يک لحظه قبل از طلوع آفتاب به مشعر برگردند بايد برگردند و در

فرض عجز اگر بتوانند قبل از ظهر روز عيد به آنجا برگردند بايد برگردند.

2- آية الله مکارم : اين احتياط مستحب است .

آية الله صانعي : احتياط مستحب آن است .

آية الله سيستاني : جايز است به توقف شب عيد در آنجا و حرکت کردن قبل از طلوع

فجر به طرف منی اکتفا کنند (مناسک ، ص 274) .

آية الله خامنه اي : اين احتياط را متعرض نشده اند.

ساير آيات عظام نطرشان اين است : همين مقداری که از شب را در مشعر ماندند

مي توانند تا قبل از طلوع فجر از آنجا بروند.

مسئله 984- کسی  که شب يا بعض آن را در مشعر بوده است اگر قبل از طلوع صبح

عمدا و بدون عذر از مشعر بيرون رود و تا طلوع آفتاب برنگردد در صورتی که وقوف

عرفه از او فوت نشده است بنابر مشهور (1) حج او صحيح است ، و بايد يک گوسفند

کفاره بدهد، لکن احتياط (2) بر خلاف آن است ، يعنی بعد از اتمام حج لازم است در

سال ديگر حجش را اعاده کند و اين احتياط (3) ترک نشود.

1- آية الله صانعي : که منصور است .

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اين احتياط لازم نيست .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : حجش باطل است و تبديل به عمره مفرده مي شود، بلي

اگر جاهل به حکم بوده و پس از علم ممکن نباشد ولو تا قبل از ظهر روز عيد به

مشعر برگردد حجش صحيح است و مي بايست يک گوسفند قربانی کند. (مناسک ،فرض

هفتم ، ص 242)

آية الله سيستاني : بنابر اظهر حجش صحيح مي باشد، و بايد در صورتی که با آگاهی  از

حکم شرعی اين کار را کرده باشد يک گوسفند کفاره بدهد. (مناسک ، مسأله 373) .

آية الله مکارم : کسی  که شب را در مشعر مانده و بين الطلوعين را عمدا ترک کرده

حج او صحيح است هر چند گناه کرده و يک گوسفند کفاره دارد.

ظاهر فرمايش آية الله بهجت اين است که : حج چنين شخصی باطل است و منقلب به

عمره مفرده مي شود.

3- آية الله صانعي : مستحب .

مسئله 985- کسی که درک نکند وقوف بين الطلوعين را يا وقوف شب را در صورتی  که

صاحب عذر باشد اگر مقداری از طلوع آفتاب تاظهر در مشعر توقف کند اگر چه حکم

باشد حج او صحيح است (1) .

1- آيات عظام گلپايگاني ، صافي ، مکارم : حج او صحيح نيست مگر اينکه وقوف

اختياری يا لااقل اضطراری عرفات را نيز درک کرده باشد که حج او صحيح است .

آية الله سيستاني : قسمتی از شب تا طلوع آفتاب .

مسئله 986- از آنچه گذشت معلوم شد که برای وقوف به مشعر سه وقت است :

اول - شب عيد برای کسانی که عذری  دارند.

دوم - بين طلوع صبح و طلوع آفتاب (1) .

سوم - از طلوع آفتاب تا ظهر روز دهم که اضطراری مشعر است ، چنانچه قسم اول نيز

اضطراری  است .

1- آية الله فاضل : برای  افراد عادی يعنی افرادی که عذری برای ترک وقوفين ندارند.

مسئله 987 - چون معلوم شد (1) که وقوف به عرفات و مشعر اختياری و اضطراري

دارند و از برای وقوف به مشعر دو قسم اضطراری است ، پس به ملاحظه ادراک هر دو

موقف يا يکی از آنها در وقت اختياری يا اضطراری مفردا و مرکبا و به ملاحظه ترک

عمدی يا جهلی يا نسيانی  اقسام زيادی دارد که در اينجا آنچه مورد ابتلاء ممکن است

بشود ذکر مي شود:

اول (2) - آنکه مکلف ، درک هردو موقف کند در وقت اختياري ، يعنی از ظهر روز

عرفه ، عرفات را و بين الطلوعين صبح دهم ، مشعر را درک کند. پس اشکالی در صحت

حج او نيست .

دوم - آنکه هيچيک از دو موقف را درک نکند نه اختياری آنها را و نه اضطراری  را،

پس اشکالی نيست در بطلان حج او (3) و بايد به همان احرام حج عمره مفرده که

عبارت است از طواف و نماز آن و سعی و تقصير و طواف نساء (4) و نماز آن را

بجا آورد و از احرام محل شود، و اگر گوسفند (5) همراه داشته باشد احتياطا ذبح

کند، و بايد سال ديگر (6) حج بجا آورد اگر شرايط استطاعت را دارا باشد، در

صورتی که درک نکردن موقف بواسطه عذر باشد.

1- آية الله سيستاني : در بيان صور هشتگانه وقوفين تفاوتهايی با متن وجود دارد.

2- آية الله غروي : ما تفصيل اين صور را به نحو وضوح در مناسک ذکر کرده ايم طالبين

آن به مناسک مراجعه کنند.

3- آية الله سيستاني : چون اختياری مشعر بخشی از شب است تا طلوع آفتاب ، اگر بين

الطلوعين را عمدا هم ترک کند حجش صحيح است ولی در صورت علم يک گوسفند کفاره

واجب است .

4- آية الله بهجت : بنابر احتياط لازم است با همان احرام حج با نيت عدول ، عمره

مفرده بجا آورد. (مناسک ، ص 133) .

آية الله فاضل : و بهتر است قصد عدول به عمره مفرده بنمايد.

5- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : گوسفند را قربانی  کند.

6- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر حج بر او مستقر بوده به حج برود چه

مستطيع باشد يا نباشد.

مسئله 988- اگر درک نکردن دو موقف که ذکر شد از روی تقصير بوده حج بر او مستقر

مي شود و بايد سال ديگر چه شرايط باشد يا نباشد حج برود (1) .

1- نظر آيات عظام خويي ، سيتساني ، بهجت : اين است واجب است در صورتی  که

استطاعتش تا سال بعد باقی بماند و يا حج از سالهای پيش بر ذمه اش مستقر شده

باشد، سال بعد به حج برود.

مسئله 989- احتياط مستحب (1) آن است که اين شخص که حج او باطل شد و بايد عمره

بجا آورد نيت عدول به عمره مفرده بکند.

سوم - آنکه درک کند اختياری عرفه را با اضطراری مشعر در روز، يعنی  اضطراري

نهاری مشعر را، پس اگر اختيار مشعر را عمدا ترک کرده باشد حج او باطل است و

الا صحيح است .

چهارم - آنکه درک کرده باشد اختياری مشعر را با اضطراری عرفه ، پس اگر اختياري

عرفه را عمدا ترک کرده حج او باطل است و الا صحيح است .

پنجم : آنکه درک کرده باشد اختياری عرفه را با اضطراری شب مشعر يعنی قبل از

طلوع صبح ، پس اگر اختياری مشعر را با عذر ترک کرده است چنانچه گفته شد حج او

صحيح است ،والا باطل است بنابر احتياط واجب (2) .

ششم - آنکه درک کرده باشد اضطراری ليلی مشعر و اضطراری عرفه را پس اگر صاحب

عذر باشد و اختياری  (3) عرفه را عمدا ترک نکرده باشد ظاهرا حج او صحيح است ، و

غير صاحب عذر اگر اختياری يکی را عمدا ترک کرده باشد حجش باطل است بنابر

اقوی (4) در يکی  (5) و بنابر احتياط (6) در ديگری که اختياری (7) مشعر باشد، و

اگر بغير عمد (8) باشد احتياط واجب (9) در بطلان است .

هفتم - آنکه درک کرده باشد اضطراری عرفه و اضطراری يومی مشعر را، پس اگر ترک

يکی از دو اختياری  را عمدا کرده باشد حج او باطل و الا صحت بعيد نيست گر چه

احتياط ((10 اعاده است در سال بعد با حاصل بودن شرايط وجوب .

هشتم - آنکه درک کند اختياری عرفه را فقط، احتياط واجب در اين صورت اتمام و

اعاده (11) است اگر اختياری مشعر را عمدا ترک نکرده باشد (12) ، و الا حج او

باطل است .

نهم - آنکه درک کند اضطراری عرفه را فقط، در اين صورت حج او باطل است (13) .

دهم - آنکه درک کند اختياری مشعر را (14) در اين صورت حج او صحيح است اگر

وقوف عرفه را عمدا ترک نکرده باشد، و الا حج او باطل است .

يازدهم : آنکه درک کند اضطراری روز مشعر را فقط، در اين صورت حج او باطل است

(15) .

دوازدهم : آنکه درک کند اضطراری ليلی مشعر را فقط، در اين صورت اگر وقوف

عرفات را عمدا ترک نکرده باشد و از صاحبان عذر باشد ظاهرا (16) حج او صحيح است

و الا باطل است .

1- آية الله بهجت : بنابر احتياط لازم است با همان احرام حج با نيت عدول عمره

مفرده بجا آورد. (مناسک ، ص 133)

آية الله مکارم : بنابراحتياط واجب .

2- نظر آيات عظام در اين فرض در مسأله 984 گذشت .

آية الله بهجت : تغيير بنا بر احتياط را ندارد.

3- آية الله بهجت : اگر ترک اختياری هر يک عمدی  نباشد.

4- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي ، اگر عمدا اختياری عرفه را ترک کرده باشد

حجش باطل است ولکن نسبت به ترک اختياری مشعر، اگر بدون عذر پيش از اذان صبح

از مشعر بيرون برود حجش صحيح است به شرط آنکه وقوف به عرفات را انحام داده

باشد و شب در مشعر بقصد وقوف مانده باشد ولکن بر آن يک گوسفند کفاره واجب

است . (مناسک فارسي ، ص 125، قسم پنجم و مسأله 162 و ص 122 مسأله 159) .

آية الله بهجت : از اينجا تا آخر فرع ششم در مناسک ايشان نيست ، ولی  اضافه

فرمودند: گر چه احوط در صورتی که شرايط وجوب حج باقی يا حج که قبلا بر ذمه اش

مستقر شده باشد سال بعد اعاده نمايد.

5- آية الله فاضل : که اختياری عرفه باشد.

6- آية الله صانعي : هر چند اقوی صحت حج است .

7- آية الله مکارم : اگر اختياری مشعر را عمدا ترک کرده باشد حج او صحيح است و

يک گوسفند کفاره دارد.

آية الله سيستاني : اختياری مشعر از شب است تاطلوع آفتاب و حج او دراين صورت

صحيح است ، همچنانکه گذشت .

8- آية الله اراکي : و اگر از روی جهل تقصيری  باشد.

آية الله تبريزي : لکن اگر ترک اختياری مشعر به اينصورت باشد که شب وقوف در

مزدلفه کرده و از روی  جهل به مسأله قبل از فجر از آنجا کوچ کرد و تا ظهر روز عيد

هم نتوانست به مشعر برگردد حج او صحيح است و بايد يک گوسفند کفاره دهد.

آية الله مکارم : اگر از روی جهل باشد.

9- آية الله صانعي : بلکه مستحب .

-10 آية الله مکارم : اين احتياط مستحب است .

آية الله صانعي : بلکه اقوی  است .

11- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : اظهر در اين صورت اين است که حج او باطل و

به عمره مفرده منقلب مي شود.

آية الله سيستاني : حج او باطل است و به عمره مفرده منقلب مي شود بجز يک صورت و

آن اينکه هنگام عبور از عرفات به منی در مشعر در وقت اختياری (از شب تا طلوع

آفتاب ) گذشته باشد و ذکر خدا گفته باشد که در اين صورت حجش صحيح است هر چند

قصد وقوف نکرده باشد.

آية الله گلپايگاني : اقوی و اشهر صحيح بوده حج است . (آراء المراجع ، ص 346)

آية الله بهجت : آنکه فقط وقوف اختياری عرفات را درک نمايد که اظهر در اين

صورت صحت حج است مگر آنکه اختياری مشعر را عمدا ترک کرده باشد.(مناسک ، ص

(134)

آية الله مکارم : حج او صحيح است و احتياج به اعاده ندارد.

آية الله صافي : احتياط در آن ترک نشود به اينکه اعمال را به قصد ما فی الذمه از

عمره و حج بجا آورد و در سال بعد نيز در صورتيکه حج براو مستقر بوده يا

استطاعتش باقی باشد حج بجا آورد. (مناسک فارسي ، ص 158) .

12- آية الله صانعي : و در مشعر در روز عيد توقف ولو بقدر دو رکعت نماز يا دعاي

مختصری توقف ننموده باشند.

13- آية الله سيستاني ، آية الله مکارم : و بايد عمره مفرده بجا آورد تا از احرام

خارج شود.

14- آية الله فاضل : فقط.

15- آيات عظام خويي ، تبريزي ، صافي : آنکه فقط وقوف اضطراری مزدلفه را درک کند،

که در اين صورت بعيد نيست حجش صحيح باشد. ولی احتياط اين است باقی اعمال را

بقصد فراغ ذمه از آنچه به او تعلق گرفته چه عمره مفرده و چه حج بجا آورده و در

سال بعد حج را اعاده نمايد.

آية الله فاضل : اگر اختياری عرفه را عمدا ترک نکرده باشد ظاهرا حج او صحيح است .

آية الله سيستاني : حج او باطل است و بدل به عمره مفرده مي شود.

16-آية الله گلپايگاني : در اين صورت بعيد نيست حجش صحيح باشد اگر چه احوط

اعاده است . (مناسک فارسي ، ص 125، ششم و مسأله 162) .

آية الله اراکي : صحت حج معلوم نيست ، و احوط معامله بطلان است .

آية الله مکارم : خالی از اشکال نيست .

آية الله فاضل : در اين صورت اگر وقوف به عرفات را عمدا ترک کرده باشد حج او