نيابت در حج

مسئله 107- در نايب اموری شرط است :

1- بلوغ ، بنابر احتياط واجب (1) .

2- عقل .

3- ايمان .

4- وثوق و اطمينان (2) به انجام دادن او (3) ، و اما بعد از اجراء عمل نايب ، لازم

نيست اطمينان به صحت آن و در صورت شک در صحت (4) ، حکم به صحت مي شود و

استنابه صحيح است هرچند قبل از عمل شک داشته باشد (5) .

5- معرفت نايب به افعال و احکام حج ولو با ارشاد کسی در حال عمل .

6- ذمه نايب ، مشغول به حج واجبی (6) در آن سال نباشد.

7- معذور (7) در ترک بعض افعال حج نباشد.

1- آية الله تبريزي : نايب بايد بالغ باشد، پس حج نابالغ به جای ديگری  کفايت

نمي کند، البته در حجة الاسلام و حجهای واجب ديگر، هرچند آن بچه مميز باشد که خوب

و بد را تشخيص دهد. بلی بعيد نيست که نيابت وی در حج مستحبی با اذن ولی  صحيح

باشد.

آية الله سيستاني : بلوغ شرط است و بنابر احتياط بچه مميز نمي تواند نايب شود،

مگر در حج مندوب به اذن ولي .

آية الله خويي : در حج واجب بلوغ نايب شرط است ولی در حج مستحبی بعيد نيست که

نيابت غيربالغ با اذن ولی صحيح باشد. (مناسک ، مساله 103) .

آية الله بهجت : بلوغ شرط است و اگر بچه مميز باشد و قائل به مشروعيت عبادت

صبی مميز باشيم ، خالی از رجحان نيست که نيابت وی صحيح باشد. (مناسک ، مساله

(100.

آية الله مکارم : بلکه بنابر اقوی در حج واجب .

2- آية الله فاضل : اين شرط در استنابه معتبر است نه در اصل نيابت .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : و اگر نايب ثقه باشد اخبار او کافيست .

3- آية الله خامنه اي : از اينجا تا آخر اين فرع را متعرض نشده اند.

4- آية الله بهجت : وقتی ذمه منوب عنه فارغ و بري ء مي شود که يقين حاصل شود که

نايب عمل را بطور صحيح بجا آورده يا آنکه اماره معتبره باشد بر بجا آوردن .

(مناسک ، مساله 101) .

آية الله سيستاني : اگر خبر داد که از طرف او انجام داده و از خبرش وثوق و

اطمينان حاصل نشد در اين صورت اکتفا به خبر دادن او اشکال دارد (مناسک ، مساله

104) .

5- آية الله مکارم : احتياط واجب عدم استنابه در اين دو مورد است .

6- آية الله سيستاني ، آية الله بهجت : (با اختلاف تعابير) : مگر در صورتی که جاهل

به وجوب باشد يعنی  نداند که حج بر خودش واجب است يا مي دانسته ولی غافل است

و فراموش کرده ، که در اين دو صورت نيابت وی عيبی ندارد. و اين شرط شرط صحت

اجاره است نه شرط صحت حج نايب . آية الله بهجت : اضافه مي فرمايد: پس هرگاه در

حاليکه حج بر خودش واجب بوده و از قبل ديگر و به نيابت او حج نمايد اظهر آن

است که حج او صحيح است و ذمه منوب عنه بري ء شده است ولی نايب اجرتی را که

قرار داده شده مستحق نخواهد شد بلکه مستحق اجرة المثل خواهد بود (اجرة المثل

يعنی نرخ متعارف ) ،(مناسک ، ص 37، مساله (100.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در صحت حج غافل و جاهل اشکال است و احوط

عدم اکتفاء به حج آن دو است . (مناسک عربي ، ص 49، مساله 1) .

آية الله خويي : ذمه نايب مشغول به حج واجب منجز نباشد و اين شرط صحت اجاره

است .

آية الله تبريزي : ذمه نايب مشغول به حج واجب نباشد و اين شرط صحت اجاره است ،

پس اگر غافل از استطاعت بود اجاره او صحيح است .

آية الله فاضل : اين شرط معتبر نيست .

آية الله مکارم : اگر ذمه او مشغول باشد نيابت او صحيح است هرچند گناه کرده

است .

7- آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط نيابت معذور صحيح نيست . (مناسک عربي ، ص

,50 مساله 9) .

آية الله خويي : اجاره کرده معذور برای حج جايز نيست بلکه اگر خودش تبرعا حج

نيابی بجا آورد اجزاء آن از منوب عنه مشکل است ولی کسانی که جايز است در شب

عيد قبل از طلوع فجر به منی بروند و در شب رمی کنند و يا کسانی که ناچار به

ارتکاب محرمات احرام هستند نيابتشان مانعی ندارد و آنچه از ايشان راجع به عذر

طاری در نايب آمده اينست سؤال - اگر برای نايب در حج پيش آمدی شود آيا

مي تواند نايب بگيرد مثلا در رمی جمره و يا ذبح و يا غيره ؟ جواب - بلی  مي تواند

نايب بگيرد استفتائات ص 275 س 833 و نيز در مناسک مساله 125 فرموده اگر

نايب برای حج تمتع اتفاقا بخاطر ضيق وقت ناچار شد عدول بحج افراد کند مجزی  از

منوب عنه است و لذا مي توان گفت ايشان نيابت معذور بعذر طاری را مجزی  مي دانند.

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب نمي شود کسی را که از پيش عجز او از عمل

اختياری معلوم است اجير کرد، بلکه اکتفا به تبرع او در نيابت نيز محل اشکال

است و در مورد عذرهايی  که بعدا عارض مي شود حکم نايب همان حکم منوب عنه است

که در بعضی موارد حج صحيح است و گاهی باطل است و استيجار و نيابت کسی که در

انجام بعضی واجبات حج که ترک عمدی آنها هم موجب بطلان نيست ، مانند طواف نساء

و بيتوته و رمی روز يازده و دوازده اشکال ندارد.

آية الله بهجت : بنابر احتياط با تمکن از استيجار غير معذور، نمي توان معذور را

اجير نمود، بلکه اگر چنين شخصی تبرعا به نيابت ديگری حج نمود اکتفا کردن به

عملش مشکل است بلی اگر در بجا آوردن کارهايی که بر محرم حرام است معذور باشد

مثل اينکه مضطر به تظليل (زير سايه رفتن ) باشد اجير گرفتن يا نايب گرفتن چنين

شخص عيبی ندارد. (مناسک ، ص 41، مساله (110.

آية الله مکارم : ولی عذرهايی که در خود حج پيش مي آيد مانعی  ندارد.

آية الله تبريزي : نيابت معذور اشکال دارد.

آية الله صافي : نيابت کسی که از اتيان بعض اعمال عمره و حج معذور است اگر

ترک عمدی آن عمل از غيرمعذور موجب بطلان حج يا عمره نباشند به اينکه ترک آن

عمل يا فقط حرمت تکليفی  دارد و يا علاوه بر آن موجب کفاره هم هست ولی ترک آن

موجب بطلان عمل عمره يا حج نيست ، اشکال ندارد و حتی اگر مي داند که اجير بعضی  از

اعمالی که ترک آن موجب بطلان حج و عمره نيست عمدا بدون عذر ترک مي کند استيجار

او مانعی ندارد و مبرء ذمه منوب عنه مي باشد بلی نسبت به استحقاق اجرت اگر

موقع عقد اجاره ، مستاجر اطلاع از معذور بودن اجير در امور مذکوره نداشته باشد

اجير استحقاق اجرت ندارد ولو اينکه عمل او مبرء ذمه منوب عنه است .

مسئله 108- در منوب عنه اموری شرط است :

1- اسلام (1) .

2- در حج واجب شرط است که منوب عنه فوت شده باشد يا اگر زنده است حج بر او

مستقر شده و خودش از جهت مرضی که اميد خوب شدن آن نيست يا از جهت پيري

نتواند به حج برود و در حج استحبابی اين شرط نيست و در منوب عنه بلوغ و عقل

شرط نيست (2) و مماثله بين نايب و منوب عنه نيز شرط نيست (3) و جايز است

کسی که تاکنون به حج نرفته و مستطيع نيست برای ديگری نايب شود (4) .

1- آية الله فاضل : در منوب عنه اسلام و ايمان شرط است ، پس حج به نيابت کافر و

مخالف صحيح نيست .

آية الله بهجت : نيابت از کافر به احتمال حصول تخفيف عذاب محل تامل است . (

مناسک ، مساله 106) .

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در نيابت از مجنون اشکال است مگر آنکه

بقصد رجاء آورده شود.

آية الله مکارم : نيابت از بچه و ديوانه ای که حج بر او مستقر نشده خالی از اشکال

نيست .

آية الله فاضل : شرط هست ولی اگر حج قبل از جنون بر او مستقر شده عقل شرط نيست .

3- آية الله بهجت : اگرچه نيابت زن از مرد مرجوح است . (مناسک ، ص 39، م 104) .

4- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : بلکه اگر منوب عنه مرد و زنده باشد که

بخاطر عدم تمکن نمي تواند حجة الاسلام را بجای آورد احتياط لزومی آن است که مردی  را

که تاکنون به حج نرفته ، به نيابت خود به حج بفرستد.

آية الله بهجت : بلی  نايب گرفتن صروره مکروه است به خصوص در صورتی که نايب

زن و منوب عنه مرد باشد، اگرچه با داشتن بعض مرجحات ديگر از قبيل فقاهت و

تقوی و کمالات ديگر جانب رجحان تقويت مي يابد و از مرجوحيت بيرون مي آيد و يک

مورد مستثنی است و کراهت ندارد و آن موردی است که منوب عنه مرد و زنده باشد

و نتواند حجة الاسلام را بجا آورد در اين صورت احتياط لزومی اين است که نايب

صروره و مرد باشد.

مسئله 109- نايب بايد در عمل قصد نيابت نمايد و منوب عنه را در نيت تعيين

کند ولو اجمالا و شرط نيست اسم او را ذکر کند، گرچه مستحب است .

مسئله -110 ذمه منوب عنه فارغ نمي شود مگر به اينکه نايب ، عمل را صحيحا انجام

دهد. بلی اگر نايب بعد از احرام و دخول حرم بميرد از منوب عنه مجزی است (1) و

در اجراء اين حکم در حج تبرعی اشکال است بلکه در غير حجة الاسلام خالی از اشکال

نيست (2) .

1- آية الله نوري : مجزی است مطلقا.

2- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : چنانچه نايب بعد از احرام بميرد کفايت از

منوب عنه مي کند هرچند مردنش قبل از دخول حرم باشد بنابر اظهر، و در اين مورد

فرقی بين حجة الاسلام و غير آن نيست ، و همچنين فرقی نيست بين اينکه نيابت به

اجرت باشد يا به تبرع .

آية الله سيستاني : اگر بعد از احرام و قبل از دخول حرم بميرد محل اشکال است و

در اين حکم فرقی بين حجة الاسلام و غير آن نيست .

آيات عظام گلپايگاني ، بهجت ، صافي : بعد از احرام و پس از دخول حرم کافی است و

در اين حکم بين حجة الاسلام و غير آن و بين نيابت به مزد و اجرت و تبرع فرقي

نيست .

آية الله مکارم : فرقی در ميان اقسام حج و نيابت نيست .

آية الله صانعي : ظاهرا اجرای اين حکم است در غير حجة الاسلام هم .

مسئله 111- لباس احرام و پول قربانی در حج نيابی بر اجير است مگر در صورتي

که شرط شده باشد که مستاجر بدهد و همچنين اگر اجير موجبات کفاره را انجام دهد

کفاره بر عهده خود او است نه مستاجر.

مسئله 112- نايب در طواف نساء نيز بايد قصد منوب عنه نمايد و احتياط استحبابي

(1) آن است که بقصد مافي الذمه بجا آورد.

1- آية الله فاضل ، آية الله سيستاني : اين احتياط استحبابی در مناسک ايشان مذکور

نيست .

مسئله 113- اگر نايب طواف نساء را صحيحا انجام ندهد زن بر او حلال نمي شود و بر

منوب عنه چيزی نيست (1) .

1- آية الله غروي : در صورتی که نايب در تمام حج نيابت کند و اگر مراد نايب در

خصوص طواف نساء باشد به قرينه فرع ما قبل اين فرع بر منوب عنه ايضا زن حلال

نمي شود.

مسئله 114- استيجار کسی که وقتش از اتمام حج تمتع ضيق شده و وظيفه او عدول

به افراد است برای  کسی که وظيفه او حج تمتع است صحيح نيست ، بلی اگر در سعه

وقت او را اجير کرد و بعد وقت ضيق شد بايد عدول کند و بنابر احتياط از

منوب عنه مجزی نيست (1) .

1- آية الله بهجت : از منوب عنه مجزی  است .

آية الله خويي : ذمه منوب عنه بري ء مي شود ولی در صورتی که اجاره بر اعمال عمره و

حج تمتع بوده ، اجير استحقاق اجرت را نخواهد داشت ، بلی اگر اجاره بر تفريغ ذمه

منوب عنه بوده مستحق اجرت خواهد بود. (مناسک ، مساله 125) .

آية الله خامنه اي : کفايت از حج تمتع مي کند و مستحق اجرت هم هست .

آية الله غروي : اگر اقوی  نباشد.

آية الله سيستاني : ولی  اجير در صورتی مستحق اجرت مي شود که مورد اجاره تفريغ ذمه

ميت باشد و اگر موردش خود اعمال حج تمتع باشد مستحق اجرت نيست .

مسئله 115- در حج واجب نيابت يک نفر از چند نفر در يکسال جايز نيست (1) و در

غير واجب مانع ندارد.

1- آيات عظام خويي ، فاضل ، تبريزي ، سيستاني ، بهجت : مگر اينکه به نحو شرکت بر

آنها واجب شده باشد. مثل اينکه دو نفر يا بيشتر نذر کنند که با شرکت يکديگر

کسی را اجير نمايند که در اينصورت مي توانند يک نفر را برای حج اجير نمايند.

(مناسک ، ص 45، مسأله 123) .

مسئله 116- کسی که حج بر او مستقر شده يعنی سال اول استطاعت ، حج نرفته اگر

بواسطه مرض ، يا پيری قدرت رفتن ندارد يا رفتن برای او حرج و مشقت دارد واجب

است نايب بگيرد، در صورتی که اميد خوب شدن و قدرت پيدا کردن نداشته باشد، و

به احتياط واجب بايد فورا نايب بگيرد و اگر مستقر نشده باشد بر او، اقوی  عدم

وجوب است .

مسئله 117- بعد از آنکه نايب عمل را بجا آورد، حج از معذور ساقط مي شود و لازم

نيست خودش حج کند اگرچه عذرش برطرف شود (1) و اما اگر قبل از اتمام حج عذر

برطرف شد، چه قبل از احرام يا بعد بايد خودش حج برود (2) .

1- آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني ، بهجت : بنابر احتياط واجب در صورت حصول

تمکن بايد خودش حج را بجا آورد.

آية الله صافي : در صورتيکه حج بر او مستقر بوده با تمکن بايد خودش حج بجا آورد

و هم چنين اگر مستقر نبوده ولی استطاعتش باقی باشد بايد حج بجا آورد. (آداب و

احکام حج ، حاشيه مسأله (90.

آية الله گلپايگاني : مگر اينکه در وقت نايب گرفتن ، اميد خوب شدن و رفع عذر

داشته باشد که در اين صورت بنابر احتياط، اگر رفع عذر شد و استطاعت داشت بايد

خودش هم حج را انجام دهد.

آية الله غروي : اقوی اين است که در صورت ارتفاع عذر خودش لازم است حج را انجام

دهد.

2- آية الله گلپايگاني : مگر اينکه در اثناء عمل بعد از احرام عذر برطرف شود ولي

منوب عنه تمکن از انجام عمل کامل نداشته باشد که در اين صورت حج نايب مجزي

است . (مناسک عربي ، مسأله (90.

آية الله مکارم : بنابر احتياط واجب بايد خودش حج برود.

آية الله صافي : اگر بعد از احرام عذر مرتفع گردد که امکان انجام حج برای  منوب عنه

در همان سال يا سال بعد باشد ارتفاع عذر کاشف از بطلان اجاره و بلکه بطلان احرام

نايب است .

آية الله سيستاني : گرچه احتياط واجب است که نايب نيز عمل حج را تمام نمايد.

(مناسک ، مسأله 64) .

مسئله 118- کسی  که حج بر او واجب باشد چه سال استطاعتش باشد و چه حج بر او

مستقر شده باشد جايز نيست نيابت کند از غير (1) ، و اگر نيابت کند باطل است

(2) ، چه عالم بحکم باشد يا نباشد.

1- آية الله خامنه اي : نظر ايشان نسبت به قسمت اخير اين مسأله يافت نشد.

2- آية الله فاضل ، آية الله مکارم : نيابت او صحيح است هرچند گناه کرده است .

مسئله 119- اگر اجير برای حجة الاسلام بعد از احرام بستن و داخل شدن در حرم (1)

بميرد کفايت مي کند از حج کسی که برای او بجا آورده است ، و لازم نيست حج کردن

برای او، و اگر قبل از احرام يا بعد از آن و قبل از داخل شدن در حرم بميرد بايد

دو مرتبه اجير بگيرند(2) ، و همين حکم را دارد کسی که برای خودش به حج برود.

1- آية الله خويي : اگر بعد از احرام بميرد کفايت از منوب عنه مي کند هرچند قبل از

دخول حرم بميرد. (مناسک ، مسأله 114) .

2- آية الله خامنه اي : مجزی نيست بنابر احتياط واجب .

آية الله مکارم : اگر بعد از احرام و قبل از دخول حرم بميرد اين حکم احتياطی  است .

آية الله صانعي : هرچند برائت منوب عنه در صورت بعد از احرام بعيد نيست . آری  در

کسی که برای خودش حج مي آورد محض احرام کفايت نمي کند و دخول در حرم معتبر است .

آية الله تبريزي : چنانچه بعد از احرام بميرد کفايت از منوب عنه مي کند هرچند

مردنش قبل از دخول حرم باشد (مناسک ، مسأله 114) .

مسئله -120 اگر کسی را برای حج اجير کردند (1) و قرار نگذاشتند که اجرت براي

خصوص عمل باشد (2) يا در مقابل عمل و رفت و آمدها باشد پس اگر قبل از داخل شدن

در حرم مرد، ظاهرا مستحق اجرت رفتن تا محل موت مي باشد(3) و همين طور اگر بعد از

احرام و دخول حرم بميرد بيشتر از آن چه ذکر شد و اجرت احرام مستحق نيست (4) ،

اگرچه حج از ميت ساقط مي شود (5) ، و اگر بعض اعمال را بجا آورد و مرد مستحق

اجرت آن اعمال نيز مي باشد، و اگر اعمال را بنحوی بجا آورده است که در عرف گفته

شود که عمره و حج را بجا آورد، مستحق تمام اجرت است اگرچه بعض اعمال را که مضر

به صحت حج نيست و محتاج به اعاده نيست نسيانا ترک کرده باشد (6) .

1- آية الله مکارم : معمولا اجاره برای ادای تکليف منوب عنه است . بنابراين مستحق

تمام اجرت مي باشد.

2- آية الله غروي : اگر اجير شده به تفريغ ذمه ميت ، تمام اجرت را بايد بدهد و

اگر اجير شده برای  اعمال حج لازم است اجرت قسمت شود و به مقدار عملش از اجرت

اخذ نمايد.

3- آية الله سيستاني ، آية الله بهجت : در صورتی که مقدمات عمل داخل اجاره باشد،

هر مقدار از مقدمات را که انجام داده باشد اجرت همان مقدار را مستحق مي شود.

آية الله بهجت ، در ادامه مي فرمايند: در اين فرض استحقاق اجرت المثل نسبت به

آنچه انجام شده بعيد نيست .

آية الله خامنه اي : اگر اجاره برای تفريغ ذمه منوب عنه باشد که ظاهر حال در اجاره

حج همين است و اجير بعد از احرام و دخول حرم بميرد مستحق تمام اجرت است .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : هرگاه اجير بعد از محرم شدن بميرد تمام اجرت را

مستحق خواهد شد در صورتی  که بر تفريغ ذمه ميت اجير شده باشد. و اما اگر اجير بر

بجا آوردن اعمال شده باشد اجرت مقداری را که بجا آورده مستحق مي شود و چنانچه قبل

از احرام بميرد چيزی  مستحق نخواهد بود بلی اگر مقدمات عمل داخل اجاره باشد هر

مقدار از مقدمات را که انجام داده باشد اجرت همان مقدار را مستحق مي شود (مناسک

، مسأله 115) .

4- آية الله گلپايگاني : ظاهرا مستحق تمام اجرت مي باشد علي الاقوی و هم چنين است

حکم صورت بعد.

5- آيات عظام اراکي ، فاضل ، صافي : مگر آنکه اجير برای تفريغ ذمه شده باشد، که در

اين صورت تمام اجرت را مي برد.

6- آية الله خويي ، آية الله سيستاني : اگر بر خود اعمال اجير باشد به نحو تعدد

مطلوب ، به نسبت اعمالی که انجام داده مستحق اجرت است .

مسئله 121- کسی  که به عنوان نيابت رفت به مکه ، و خودش حج واجب بجا نياورده

(1) احتياط آن است که بعد از عمل نيابت (2) ، برای خودش عمره مفرده بجا (3)

آورد و اين احتياط واجب نيست (4) لکن خيلی مطلوب است .

1- آية الله صانعي : و استطاعت برای عمره مفرده دارد وجوب اتيان آن بعد از عمل

نيابت خالی از وجه نمي باشد و ظاهرا در اينگونه استطاعتها عود و رجوع إلي الکفايه

معتبر نيست .

2- آية الله فاضل : يا قبل از آن .

3- آية الله گلپايگاني : رجاء (احکام عمره فارسي ، ص 16) .

4- آية الله مکارم : اين احتياط واجب است .

مسئله 122- کسی که اجير شده برای حج تمتع ، مي تواند اجير ديگری شود برای طواف يا

ذبح ، يا سعي ، يا عمره مفرده بعد از عمل حج ، چنانچه مي تواند برای خودش طواف و

عمره مفرده بجا آورد (1) .

1- آية الله مکارم : در مورد عمره مفرده اگر در همان ماه عمره تمتع باشد قصد رجاء

کند.

مسئله 123- کسی که عذر داشته باشد از بعض اعمال حج ، نمي شود (1) او را اجير کرد

برای حج ، و اگر شخص معذور از بعض اعمال ، تبرعا از غير، حج بکند اکتفا کردن به

آن اشکال دارد (2) .

1- آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط.

آية الله بهجت : بنابر احتياط با تمکن از استيجار غير معذور...بلی اگر در بجاآوردن

کارهايی که بر محرم حرام است معذور باشد مثل اينکه مضطر به تظليل (زير سايه رفتن

) باشد اجير گرفتن يا نايب گرفتن چنين شخصی عيبی ندارد. (مناسک ، ص ,40 مسأله

(110.

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : نيابت معذور اشکال دارد.

2- آية الله مکارم : ولی عذرهايی که در خود حج تصادفا به وجود مي آيد مانند وقوف

اضطراري ، مانع نيست .

استفتائات نيابت

سؤال 124- کسی مستطيع بوده و در ميقات به نيابت ديگری محرم شده و به مکه آمده

و عمره تمتع را از طرف منوب عنه انجام داده است ، وظيفه او چيست ؟

جواب - با اينکه خودش (1) مستطيع است نيابت او صحيح نيست (2) و احرام او باطل

است (3) و بايد برگردد به ميقات و از آنجا برای خودش محرم شود.

1- آية الله بهجت : اظهر اين است که حج او صحيح است و ذمه منوب عنه بري ء شده

است ولی نايب (اگر اجير است ) اجرتی را که قرار داده شده مستحق نخواهد شد بلکه

مستحق اجرة المثل خواهد بود. (مناسک ، ص 37، مسأله (100.

2- آية الله تبريزي : اجاره باطل مي باشد، ولی حج صحيح است و ذمه منوب عنه بري ء

مي شود، البته در مورد سؤال چون از احرام خارج شده موظف است به ميقات برگردد و

برای خودش محرم شود.

آية الله خويي : در فرض تنجز وجوب حج بر خود نايب ، اجاره باطل است ولی اگر حج

نيابی را تمام کند مجزی  از منوب عنه است گرچه وظيفه اش اين بود که هر لحظه حج

نيابی را رها کرده و به ميقات برود و برای خودش حج بجا آورد.

آية الله سيستاني : اگر از ابتدا اطلاع از استطاعت خود نداشته است در صورتی  که

مطمئن باشد در سال بعد حج خود را انجام مي دهد، حج نيابی را تمام کند و اگر مطمئن

نيست بايد به يکی از مواقيت رفته و برای خود احرام ببندد.

3- آية الله صانعي : و حکم کسی را دارد که از روی عذر بدون احرام وارد مکه شده که

در مسايل بعد حکمش مي آيد.

آية الله اراکي ، آية الله نوري : مگر آنکه بنحو خطاء در تطبيق باشد، که در اين

صورت از خودش واقع مي شود.

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : نيابت معذور اشکال دارد.

سؤال 125- اگر کسی  که نيابت از ديگری گرفته و به حج آمده ، از بعض اعمال معذور

است آيا مي تواند در اين اعمال نايب بگيرد، و آيا مي تواند پول نيابت را به

ديگری بدهد که اصل حج را بجا آورد؟

جواب - نايب شدن معذور (1) ، صحيح نيست (2) و بايد پول را به صاحبش برگرداند

مگر اينکه از طرف صاحب پول مجاز در نايب گرفتن باشد که در اين صورت مي تواند

ديگری را در اصل عمل حج نايب کند، و در صورتی که بدون اجازه ، نيابت را به ديگري

واگذار کرد و او عمل را انجام داد، حج از طرف منوب عنه واقع مي شود (3) ولی  پول

را بايد به صاحبش برگرداند (4) و صاحب پول ضامن چيزی نيست و اجرت نايب را

بايد امر کننده بپردازد.

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله مکارم : بنابر احتياط.

آية الله سيستاني : اگر عذر بعدا پيش آمده است نايب گرفتن جايز است و در ذبح

مطلقا نايب گرفتن جايز است . (ملحق مناسک ، س (50.

2- آية الله صانعي : در صورتی که معذور بودنش از قبل بوده يا علم به آن داشته .

3- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : اگر منوب عنه زنده است نيابت بدون اذن او

مجزی نيست . (مناسک ، مسأله 66) .

4- آية الله مکارم : مگر اينکه صاحبش راضی  گردد.

سؤال 126- از هر کاروان نوعا چند نفر از خدمه به نيابت آمده اند و بناچار بايد

نيمه شب از مشعر برای انجام کارهای لازم در منی يا همراه ضعفا، به منی  بروند،

سئوال اين است که آيا اجير شدن و نيابت آنان صحيح است يا خير؟

جواب - با توجه به اينکه از معذورين هستند (1) و نمي توانند وقوف اختياری در مشعر

را درک کنند نيابت آنان صحيح نيست (2) ، و اگر قبل از استخدام اجير شده اند بايد

حج را بجا آورند و وقوف اختياری را درک نمايند.

1- آية الله صانعي : يعنی از قبل مي دانسته اند و يا احتمال مي داده اند که .

2- آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط.

آية الله بهجت : بنابر احتياط با تمکن از استيجار غير معذور نمي توانند اجير شوند

(مستفاد از مناسک ، ص 40مسأله (110 و در جزوه پرسشهای جديد حج ص 4، مسأله 13

آمده است در صورتيکه بدانند به واجبات اختياريه نمي توانند عمل کنند احتياط در

ترک نيابت است .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : نيابت آنان محل اشکال است مگر اينکه بتوانند

قبل از نصف شب به مشعر برگردند.

آية الله مکارم : نيابت آنها صحيح است .

آية الله سيستاني : صحت نيابت آنان بعيد نيست . (ملحق مناسک ، س 58، فرع 2) .

سؤال 127- آيا شخص زنده در موردی که مي تواند نايب بگيرد بايد از بلد نايب

بگيرد يا از ميقات ، و اگر ديگری برای او نايب بگيرد کفايت مي کند يا خير؟

جواب - نايب گرفتن از ميقات کفايت مي کند، و خودش بايد نايب بگيرد و نايب

گرفتن ديگری برای او کافی نيست مگر از طرف او وکالت داشته باشد.

سؤال 128- آيا عمره مفرده يا طواف استحبابی را مي توانيم به نيابت چند نفر انجام

دهيم ، و در اعمال آن از جمله طواف نساء نيت همه بايد بشود يا نيت بعضی  کافي

است ؟

جواب - مي توانيد به نيابت چند نفر انجام دهيد، و بايد نيت همه بشود.

سؤال 129- کسی  را روز عيد قبل از حلق دستگير کرده اند و او را به ايران فرستاده اند

آيا رفقای او مي توانند از او نيابت کنند و بقيه اعمال را انجام دهند يا خير، و

چگونه از احرام خارج مي شود؟

جواب - بدون اينکه خودش نايب بگيرد نيابت صحيح نيست ، و برای خارج شدن از

احرام بايد به منی بيايد و حلق يا تقصير کند و اعمال مترتبه را انجام دهد، و اگر

نمي تواند برود در محل خودش حلق يا تقصير نمايد و بنابر احتياط (1) موهای خود را

به منی بفرستد (2) ، و بايد برای اعمال مترتبه نايب بگيرد.

1- آيات عظام گلپايگاني ، صافي ، مکارم : بنابر احتياط مستحب .

آية الله سيستاني : در صورت امکان بايد موی خود را به منی بفرستد. (مناسک ، مسأله

(440.

2- آية الله خامنه اي : نسبت به لزوم فرستادن موها به منی يا عدم لزوم آن نظر

ايشان يافت نشد.

سؤال -130 افرادی که هر سال به حج مي روند -از قبيل خدمه کاروانها- در محل خود از

کسی نيابت قبول مي کنند، ولی در ميقات بر اثر اشتغال زياد از نيابت غافل و محرم

مي شوند (1) ، بعد که متوجه شدند دوباره نيت نيابت مي کنند، آيا حج نيابتی  آنان

درست است يا حج برای خودشان حساب مي شود؟

جواب - بايد (2) عمره و حج را به همان نيت اول اتمام کنند (3) ، و احرام دوم صحيح

نيست مگر آنکه احرام اول باطل باشد، مثل اينکه حج بر او واجب نبوده و نيت

حجة الاسلام کرده باشد (4) .

1- آية الله اراکي ، آية الله نوري : و به نيت خود محرم شود.

2- آيات عظام ، نوري ، اراکي ، فاضل : اگر شخص غافل ارتکازا قصد منوب عنه را داشته ،

و داعی و انگيزه او منوب عنه بوده هرچند قصد خودش را اخطار کرده ، قصد ارتکازی  بر

اخطار فعلی مقدم است و برای منوب عنه واقع مي شود، و حج نيابتی صحيح است .

آية الله تبريزي : اگر ارتکازا قصد منوب عنه را داشته اند بطوری که اگر کسی  مي پرسيد

جواب مي دادند برای منوب عنه حج بجا مي آوريم کفايت مي کند و حج نيابت آنها صحيح

است .

آية الله سيستاني : اگر محرک آنان در احرام ، حج نيابی باشد کافی است ولی اگر به

کلی غافل باشند که اگر از آنها پرسيده شود جواب مي دهند که برای خود احرام

مي بنديم بايد حج را به نيت خود تمام کنند ولی اگر پس از انجام عمره از مکه خارج

شوند و در ماه بعد به مکه برگردند، مثلا آخر ذي قعده خارج و اول ذي حجه وارد شوند

عمره آنها باطل مي شود و مي توانند از يکی از مواقيت به نيت منوب عنه احرام

ببندند، گرچه باطل کردن عمره تمتع عمدا گناه است .

آية الله مکارم : همين اندازه که نيت نيابت در عمق ذهن او باشد کافی  است .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : با فرض مستطيع نبوده و از قبل اجير براي

انجام حج شده است نيت احرام برای خود او منعقد نشده است و در صورتی که مجددا

به نيت منوب عنه محرم شده است حج نيابی او صحيح است .

3- آية الله غروي : در صورتيکه واجد شرايط وجوب حج بوده باشند ولی اجاره و نيابت

قبل از تحقق استطاعت بوده باشد احرام دومی صحيح است و احرام اولی باطل بوده

است بلی اگر استطاعت قبل از قبول نيابت باشد بايد عمره و حج را به همان نيت

اولی اتمام کنند.

4- آية الله مکارم : نيت حجة الاسلام تأثيری  ندارد.

آية الله خويي : در اين مثال احرام اول او صحيح است .

سؤال 131- شخصی در ميقات برای خودش محرم مي شود و تلبيه مي گويد، بعد به فکر

مي افتد که چون خودش حج واجب را در سالهای گذشته بجا آورده ، برای پدر يا مادر يا

يکی از خويشاوندان ديگرش حج تبرعی بجا آورد، آيا مي شود از نيت قبل عدول کند، و

يا دوباره به نيت شخص مورد نظر محرم شود يا خير؟

جواب - اگر به احرام صحيحی محرم شده (1) ، نمي تواند نيت را عوض کند و بايد عملش

را به همان نيتی که در احرام داشته ، اتمام کند.

1- آية الله غروي : نظر به اينکه احرام را به نيت حجة الاسلام بجا آورده است سپس

ملتفت شده که حجة الاسلام بر او واجب نيست احرامش باطل و مي تواند دوباره به هر

نيتی که مي خواهد محرم شود.

سؤال 132- نايبی در احرام عمره تمتع بعد از اينکه وارد مکه شد شک مي کند که نيت

نيابت کرده يا نه ، آيا بايد به ميقات برگردد و مجددا به نيابت محرم شود، يا

اصلا حج برای خودش حساب مي شود و ديگر نمي تواند نايب باشد؟

جواب - در نيت خطور لازم نيست ، اگر انگيزه او در حال احرام نيابت بوده ، عمل را

به نيابت انجام دهد، و اگر در داعی و انگيزه هم شک دارد، بايد اعمال را به نيت

اجمالی (همان نيت در احرام ) اتمام کند (1) ، و در نيابت به آن اکتفا نمي شود (2) .

1- آية الله تبريزي : بايد به ميقات برگردد و مجددا به نيابت از غير محرم شود.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در صورتی که فعلا خود را نايب مي داند و شک

در نيت احرام گذشته خود دارد وظيفه او حمل به صحت است و به عنوان نيابت بقيه

اعمال را بجا آورد.

آية الله خويي : اگر احتمال بدهد که نه قصد خود و نه ديگری را کرده ، احرام او باطل

است . (مستفاد از مناسک ، قبل از مسأله 177) .

2- آية الله غروي : اگر طوری باشد در حال عمل که اگر بپرسند احرام را به چه نيتي

انجام دادی بگويد: که برای نيابت انجام دادم اين نيت ارتکازی است و آن در هر

عملی کافی  است .

سؤال 133- زنی در عرفات در روز نهم ديوانه شد، او را به بيمارستان بردند و تا

آخرين وقتی که مي توانستند همراهان او در مکه بمانند باقی ماندند، خوب نشد، آيا

شوهرش که با او است مي تواند برای او نايب بگيرد، و يا خودش باقی اعمال را

انجام دهد يا نه ؟

جواب - مجنون تکليف ندارد، و نمي توانند برای او نايب بگيرند (1) ، و اگر عاقل

شد حکم اشخاص محرم ديگر را دارد.

1- آية الله مکارم : اين در صورتی است که سال اول استطاعت او باشد.

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : مجنون تکليف ندارد و نمي توانند برايش نايب

بگيرند و بنابر اظهر احرام او باطل مي شود.

آية الله سيستاني : اگر پس از درک مسمای وقوف ، در عرفات ديوانه شده باشد و

سپس به قدری به عقل بيايد که اختياری مشعر را درک کند، يا اضطراری مشعر با

اختياری يا اضطراری  عرفه ، پس حج او صحيح است ، و اگر به عقل نيايد، بايد براي

تکميل اعمال شوهر برای او نايب بگيرد.

سؤال 134- هرگاه کسی مريض شود، به طوری که بعد از احرام عمره قادر به انجام

اعمال نباشد، آيا کسی  که برای عمره تمتع مستحبی محرم شده و عمره را انجام داده

است مي تواند در حج نايب او شود يا خير؟

جواب - کسی که برای عمره تمتع محرم شده ولو مستحبي ، نمي تواند در اصل عمره يا حج

برای ديگری نايب شود و بايد عملش را اتمام کند، ولی اگر مريض فقط قادر به

انجام طواف و سعی  نباشد و بتواند وقوفين را درک کند و بقيه اعمال را نايب

بگيرد، جايز است ديگران را در طواف و سعی و اعمال ديگر نايب قرار دهد، هرچند

خودشان هم حج يا عمره بجا مي آورند.

سؤال 135- بنده چون مسئول گروه حج بودم به استناد وظيفه ام که مراقبت از بيماران

و عاجزهای گروه بود وقوف اضطراری انجام دادم ، لطفا وظيفه شرعی اينجانب را بيان

فرمائيد.

جواب - اگر همراه عجزه بوده ايد که لازم بوده با آنان باشيد و آنان از وقوف

اختياری معذور بوده ايد برای شما هم اشکالی نداشته (1) ، بلی اگر نايب کسی  شده ايد

(2) نيابت شما درست نبوده است (3) .

1- آية الله خويي : کسانی  که ناچارند همراه زنان و بيماران باشند، اگر بتوانند ولو

يک لحظه از وقوف اختياری  مشعر را درک کنند بايد برگردند و اگر نمي توانند بايد

قبل از ظهر روز عيد به آنجا برگردند و در فرض عجز از آن هم حج آنان صحيح است و

چنانچه اين وظيفه را از روی جهل به حکم ترک کرده باشند حجشان صحيح است ولی  بايد

يک گوسفند کفاره بدهند. (مناسک ، مسأله 378 و 379 و (380.

2- آية الله گلپايگاني : اگر عذر شما طاری بوده نيابت صحيح است .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط.

3- آية الله مکارم : نيابت شما هم درست است .

آية الله تبريزي : نيابت شما محل اشکال است .

آية الله سيستاني : صحت نيابت شما بعيد نيست .

سؤال 136- اگر کسی  دفعه اول به صورت خدمه ، حج بجا آورده و در دفعه دوم دوباره

به مأموريت خدمه عازم مکه معظمه است ، آيا مي تواند به عنوان پدر يا مادر که فوت

شده اند نيابت نمايد، و در چنين صورتی آيا حج از عهده پدر يا مادرش برداشته

مي شود؟

جواب - مانع ندارد و حج از منوب عنه کافی است ، مگر آنکه سال اول ، مستطيع نبوده

و امسال مستطيع باشد (1) .

1- آية الله مکارم : خدمه در حکم مستطيع هستند به علاوه مستطيع اگر قصد نيابت کند

حج برای منوب عنه کافی است هرچند گناه کرده است .

آية الله فاضل : در اين صورت حج نيابی صحيح است اما معصيت کرده .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : حج نيابی او صحيح است .

سؤال 137- اينجانب حدود شانزده سال قبل نيابتا به مکه معظمه مشرف شده و در مني

چون سفر اول بوده است ، و مي دانسته ام که طبق تقليد حضرت عالی بايد در سفر اول

حلق کنم ، ولکن نمي دانستم که ماشين ته زن با تيغ فرق دارد و به جای تيغ با ماشين

ته زن سر خود را تراشيدم و بعد از آن سفر هم دو سفر ديگر مشرف شدم و در سفرهاي

بعدی سر خود را ماشين نموده و ناخن هم گرفته ام ، لطفا بفرمائيد در سفر اول که به

جای تيغ با ماشين سر را تراشيدم ، در مقابل اين کار وظيفه ام چيست ؟ و آيا اين عمل

سفر اول در سفرهای بعدی خللی وارد مي آورد يا ذمه ام بری شده است ؟

جواب - شما در صورت امکان بايد به مکه برويد و در منی حلق کنيد (1) و بعد از آن

(2) طواف و نماز و سعی و طواف نساء و نماز آن را بجا آوريد، و در اين اعمال

نيت اتمام حج سفر اول را بکنيد و بعد از آن چيزی بر شما نيست ، و اگر خودتان

نمي توانيد برويد يا رفتن برای شما حرجی است در محل خود حلق کنيد و بنابر احتياط

موی آن را به منی بفرستيد و در بقيه اعمال فوق نايب بگيريد (3) ، و نسبت به دو

سفر ديگر که آيا صحيح و کافی بوده يا نه احتياط را مراعات نمائيد (4) .

1- آيات عظام خويي ، خامنه اي ، بهجت ، فاضل ، مکارم : صروره (کسی که بار اول حج

اوست ) بين حلق و تقصير مخير است ، گرچه احتياط اين است که حلق کند.

آية الله سيستاني : حلق با ماشين ته زنی کافی است ، گرچه احتياط مستحب با تيغ

است . (ملحق مناسک ، س 351) .

آية الله اراکي : اگر با ماشين برقی بوده که چيزی از مو باقی نمانده ، از حلق رأس

کفايت مي کند، و اگر مقداری از مو باقی مانده مطابق متن عمل شود.

آية الله تبريزي : چون حلق برای صروره (کسی که بار اول حج اوست ) متعين نيست ،

بنابراين حجهای شما هر سه صحيح است و چيزی بر شما واجب نمي باشد.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : چون تراشيدن سر بعنوان تقصير بنابر احتياط

است اگر در اين مسأله به کسی  که تقصير را کافی مي داند مراجعه نمائيد تکليفی  بر

شما نيست .

2- آية الله صانعي : بنابر احتياط مستحب .

3- آية الله صانعي : بنابر احتياط مستحب .

4- آية الله صانعي : که مطلوب است .

سؤال 138- کسانی که مجاز هستند در شب عيد قربان بعد از درک اضطراری مشعر به مني

بروند، آيا همه آنان از ذوي الاعذار مي باشند که نيابت ولو تبرعا مورد اشکال است

يا نسبت به بعضی استثناء شده است ؟

جواب - در فرض سؤال زنها مي توانند نايب شوند، و نيابت در ساير ذوي الاعذار صحيح

نيست (1) .

1- آية الله سيستاني ، آية الله مکارم : نيابت در اين گونه موارد صحيح است .

سؤال 139- شخصی  در حج از ميتی نيابت کرده و در وقت عقد اجاره برای انجام مناسک

، هيچ عذری نداشت ، ولی چند سال بعد از انجام حج متوجه شد که در وقوف مشعرالحرام

با زنها و مريضها به عنوان راهنما (1) ، وقوف اضطراری کرده و به منی رفته است ، و

غافل بوده که نايب بايد وقوف اختياری بکند، آيا وظيفه اش چيست ؟

جواب - عمل مزبور مجزی از حج نيابتی استيجاری نيست (2) ، و از جهت اجرت بايد به

اجيرکننده مراجعه نمايد، و يا در صورتی که اجاره ، موقت به زمان مخصوصی که منقضي

شده نباشد، دوباره حج نيابتی صحيح بجا آورد.

1- آية الله صانعي : که از اول هم مي دانسته يا احتمال مي داده که وقوف اضطراری  را

به عنوان راهنما درک مي کند.

2- آية الله گلپايگاني : بعيد نيست در عذر طاری حج نيابتی صحيح و مستحق اجرت هم

باشد. (آراء المراجع ، ص 39 و (50.

آية الله خويي : نيابت معذور اشکال دارد.

آية الله مکارم : عمل مزبور کفايت مي کند و اجير حق اجرت دارد.

آية الله فاضل : در عذر طاری حج نيابتی صحيح و مستحق اجرت هم مي باشد.

آية الله بهجت : اتمام عمل طبق وظيفه عذری نايب کفايت مي کند و مضر به صحت

نيابت نيست . (استفتاءات ويژه حج ) .

آية الله تبريزي : اگر از روی  جهل به مسأله قبل از طلوع فجر از مشعر کوچ کرده ، حج

نيابی او بنابر اظهر صحيح است و بايد يک گوسفند کفاره بدهد و در اجرت با

مستأجر خود، تراضی  کند.

آية الله سيستاني : عمل مزبور مجزی است حتی اگر از ابتدا چنين عذری داشته است ،

زيرا درک مقدار رکن از وقوف کافی  است .

آية الله صافي : حج صحيح و مبرءذمه منوب عنه است و نسبت به اجرت رضايت مستأجر

را تحصيل نمايد.

سؤال -140 آيا مي توانم برای مادرم و برای خودم فريضه حج را انجام دهم ؟

جواب - در يکسال بيش از يک حج واقع نمي شود.

سؤال 141- شخصی به عنوان نيابت در مسجد شجره محرم شده و به مکه آمده ، در مکه

فهميد که خوذش مستطيع بوده است ، آيا بايد اعمال عمره را بقصد خود بجا آورد يا

بقصد نيابت ، و اگر بايد حج را بقصد خود بجا آورد نسبت به حج نيابی چه وظيفه

دارد، و آيا مي تواند برای آن نايب بگيرد يا نه ؟

جواب - احرام او صحيح نبوده است (1) و بايد برگردد و برای عمره تمتع برای  خودش

محرم شود و وظيفه خودش را انجام دهد، و راجع به حج نيابی نمي تواند نايب بگيرد،

مگر اجازه داشته باشد يا استيجار او برای مطلق تحصيل حج باشد.

1- آية الله فاضل : احرام او صحيح است و تبدل نيت برای شخص محرم صحيح نيست .

آية الله مکارم : احتياطا عمره را تمام کند و طواف نساء بجا آورد و به ميقات

برگردد و محرم شود. اين در صورتی است که اجير نشده باشد و الا اجاره او صحيح است

و در آن سال مستطيع نيست .

آية الله خويي : اگر حج نيابی را تمام کند صحيح است گرچه وظيفه اش رها کردن حج

نيابی و احرام بستن برای حج خودش بوده است .

آية الله سيستاني : اگر مطمئن است که سال ديگر مي تواند حج خود را انجام دهد، حج

نيابی را اتمام کند وگرنه آن را رها کند و به ميقات برگردد و برای خود احرام

ببندد. (ملحق مناسک ، س 1) .

آية الله تبريزي : چون احرام او صحيح است بايد اعمال عمره را تمام کند و طواف

نساء هم بجا آورد و پس از آن به ميقات برگشته و برای خود محرم شود و وظيفه

خودش را انجام دهد.

آية الله بهجت : در صورتيکه جاهل به وجوب باشد يعنی نداند که حج خودش واجب

است ... نيابت وی عيبی ندارد. (مناسک ، ص 38، مسأله (100.

سؤال 142- کسی که نايب بوده و عمره تمتع را انجام داده و بعد ناچار شده است که

به ايران بازگردد، آيا مي تواند بقيه اعمال را به ديگری واگذار نمايد که حج تمتع

را انجام دهد؟

جواب - نمي تواند.

سؤال 143- آيا شرط ايمان نايب که در اصل نيابت حج و همچنين در ذبح ، شرط است

(1) در ساير اعمالی  که نيابت در آن جايز است ، مثل رمی و طواف ، هم شرط است يا

خير؟

جواب - در ساير اعمال نيز شرط است (2) .

1- نظرات آيات عظام : در شرطيت ايمان در ذبح خواهد آمد.

2- آية الله مکارم : شرط نيست و در بقيه موارد احتياط واجب است .

آية الله صانعي : در ذبح شرط نيست .

آية الله اراکي ، آية الله نوري : در ذبح ، ايمان شرط نيست .

سؤال 144- شخصی تمام اختيارات اموال پدرش را دارد و پدر نمي تواند بالمباشره حج

را بجا آورد، پسر بدون تذکر دادن به پدر شخصی را اجير برای حج پدر نموده و خودش

هم برای حج خود مشرف شده ، در اين فرض آيا حج اجير برای حج پدر، مجزی است يا

خير؟ و هرگاه در مدينه تصميم بگيرد که آنچه را از مال پدر به اجير داده است با

پدر حساب نکند و از مال خودش باشد، رفع اشکال مي شود يا نه ؟

جواب - در فرض مزبور استنابه در مورد پدر صدق نمي کند (1) ، و حجة الاسلام از طرف

پدر واقع نمي شود، و فرقی بين دو صورت فرق نيست .

1- آيات عظام اراکي ، نوري ، فاضل : مگر وکالت مطلقه از پدر داشته باشد.

آية الله گلپايگاني : اجير گرفتن برای پدر از مال او بدون اطلاع پدر صحيح نيست بلي

در صورتی که مبلغ اجاره را از مال خود تبرعا بپردازد در فرض سؤال که پدر عاجز از

انجام حج است مانعی ندارد و مجزی از حجة الاسلام پدر مي باشد.

آية الله سيستاني : اگر اختيارات او شامل نايب گرفتن در حج هم بوده کافی  است

وگرنه عمل نايب کافی نيست مگر اينکه قبل از احرام ، پدر مطلع شود و موافقت

نمايد. (ملحق مناسک ، س (40.

سؤال 145- شخصی  پس از آنکه به مدينه مشرف شد جنون پيدا کرد با توجه به اينکه

سابقا حج بر او مستقر شده است ، آيا مي شود برای او نايب گرفت يا خير، و اگر

نشود، تبرع حج از او چه صورت دارد؟

جواب - نيابت و تبرع در فرض سؤال صحيح نيست (1) .

1- آية الله مکارم ، آية الله سيستاني : اگر اميد به بهبودی او نباشد گرفتن نايب

برای او مانعی  ندارد.

سؤال 146- فردی پس از استطاعت مالی برای حج اسم نويسی کرد و برای دو سال بعد

اسمش درآمد، ولی  چند ماه قبل از حرکت ، فوت کرد در حالی که پسرش را نايب قرار

داده بود که برای او حج بجا آورد، در حالی که پسر خود استطاعت مالی داشته ولی  در

اسم نويسی مسامحه کرده و ننوشته است ، در صورتی که اگر اسم مي نوشت شايد در همان

سال اول ، قرعه به نامش درمي آمد و شايد هم سالهای بعد، اکنون پسر به مدينه آمده

به عنوان نيابت حج بلدی از جانب پدر، و هنوز محرم نشده ، چه وظيفه ای  دارد؟

جواب - در فرض مرقوم نيابت صحيح نيست (1) ، و بايد برای خودش حج نمايد (2) .

1- آية الله اراکي : مگر آنکه اجير شده باشد برای حج امسال از طرف پدر و استطاعت

طريقی از ناحيه اجاره بدست آمده باشد که بايد نيابت کند.

آية الله خويي : حج نيابی او صحيح است و در صورتی که رفتن به حج منحصر به استفاده

از سهميه پدر بوده و استفاده از آن بنا به وصيت پدر يا نظر ورثه موقوف به اين

باشد که خود او برای  پدر حج نيابی انجام دهد، اينکه لازم باشد پسر باز برای خود حج

بجا آورد روشن نيست و چيزی از ايشان در دست نيست .

آية الله فاضل : حج خودش مقدم است لکن اگر مخالفت کرد حج نيابی صحيح است اگرچه

مرتکب گناه شده است .

آية الله مکارم : نيابت او صحيح است و استطاعت خودش ثابت نيست . هرچند بخاطر

کوتاهی کردن در اسم نويسی گناه کرده است .

آية الله تبريزي : در فرض مزبور برای خودش حج بجا آورد و برای پدرش نايب

بگيرد.

2- آية الله خامنه اي : اگر راه با فيش مورد وصيت برای پسر باز شده و يا اينکه

ورثه فيش را به يکی  از فرزندان بدهند که به نيابت پدر به حج برود بايد حج را به

نيابت از پدر بجا آورد و چنانچه وصيتی نبوده و از او خواسته نشده که نيابت کند

بايد برای خودش حج بجا آورد و برای پدر نايب بگيرد.

سؤال 147- شخصی اجير حج بلدی از قم شده و خودش ساکن اراک است ، بعد از اجير شدن

در نظر داشته که به قم برود و از آنجا حرکت کند، پس از چند روز در حالی که از

موضوع غافل شده ، برای انجام کار ديگری به قم و بعد از آنجا به تهران رفته است ،

آيا همان نيت قبلی  برای حرکت از قم کافی است يا بايد برگردد به قم ، و بر فرض

خروج از ايران چه حکمی  دارد؟

جواب - اگر مي تواند بايد برگردد (1) ، و چنانچه برنگشت ولو در صورت تمکن و حج را

انجام داد، حج صحيح است و بالنسبه استحقاق اجرت دارد (2) .

1- آية الله اراکي ، آية الله نوري : اگر داعی ارتکازی داشته ، گرچه اخطاری نبوده و

غافل شده ، برگشتن لازم نيست ، زيرا در نيت خطور لازم نيست ، و اگر بالمره غافل شده

و از ارتکاز هم محو شده ، بايد برگردد.

آية الله مکارم : مگر اينکه نيت در اعماق ذهنش وجود داشته باشد.

2- آية الله غروي : در صورتی  که اجير کننده راضی به آن کيفيت بوده باشد وگرنه با

وقوع اجاره به حج از قم ، حج از غير قم محل اشکال است .

سؤال 148- آيا بر نايب واجب است که بر طبق فتوای مرجع تقليد منوب عنه اعمال حج

را انجام دهد، يا مطابق وظيفه خودش عمل نمايد؟

جواب - ميزان ، وظيفه خود اوست (1) ، ولی اگر اجير شده به کيفيت خاصي ، بايد طوري

عمل کند که مراعات وظيفه خودش و کيفيت ذکر شده ، بشود.

1- آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چنانچه منوب عنه حی باشد، بايد بر طبق تقليد

منوب عنه عمل کند و چنانچه منوب عنه مرده باشد، اگر وصيت کرده بايد به تقليد

منوب عنه عمل کند. آية الله تبريزی اضافه فرموده اند: و لازم است آن عمل بنا به

تقليد وصی و ورثه هم صحيح باشد و اگر وصيتی نکرده ، نايب به حسب تقليد خودش عمل

کند و طوری باشد که به حسب وظيفه ورثه هم مجزی  باشد.

آية الله سيستاني : بايد طبق تقليد خودش عمل کند ولی اگر اجير شده باشد که طبق

نظر منوب عنه يا مستأجر عمل کند، چه به صراحت ذکر شده باشد، و چه اطلاق منصرف به

آن باشد بايد به همان نحو عمل کند، مگر در صورت يقين به فساد عمل .

سؤال 149- آيا در اجاره برای اعمال حج لازم است اجير و مستأجر از يکديگر سؤال

کنند که مقلد چه کسی هستند يا نه ؟

جواب - لازم نيست ، و اجير مطابق تقليد خودش عمل مي کند (1) .

1- آية الله خويي : اگر اجير بتواند اعمال را بنحوی انجام دهد که بداند مطابق

تقليد منوب عنه واقع مي شود، و در صورتی که عمل طبق فتوای مقلد منوب عنه به نظر

نايب باطل باشد، بايد عمل به احتياط کند.

سؤال -150 نايب چند ماه قبل از حج به بلد منوب عنه مي رود و به عنوان نيابت حج

حرکت مي کند و به وطن خودش يا محل ديگری مي رود، و در ماه ذيحجه که عازم حج

مي شود، ديگر به بلد منوب عنه نمي رود، کافی است يا نه ؟ و چه وقت بايد برود؟

جواب - کافی  است .

سؤال 151- در موردی که مرحوم پدرم فرموده بود پسر بزرگ نيابتا به مکه برود و من

که پسر بزرگ هستم به وسيله ارث مستطيع شده ام اما تاکنون نتوانسته ام سهم خود را

به پول مبدل کنم ، آيا مي توانم با اين حال به جای پدر حج بجا آورم يا نه ؟

جواب - با فرض حصول استطاعت مالی برای خودتان (1) ولو از بابت ارثيه اگر امکان

فروش و صرف قيمت در حج را داريد بايد اول برای خودتان حج بجا آوريد، و براي

پدر بعدا انجام دهيد يا ديگری را نايب بگيريد (2) .

1- آية الله غروي : چون فرض مسأله در عم تمکن از فروش است مي تواند پسر بزرگ

بجای پدر حج بجاآورد.

2- آية الله مکارم : اگر ميت شرط مباشرت کرده نمي تواند نايب بگيرد.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر حج واجب بر عهده پدر بوده در همان سال

نايب بگيريد تا تأخير در انجام وصيت نشود.

سؤال 152- آيا جايز است برای نايب در طواف عمره تمتع يا طواف حج طواف را در

غير موسم حج بجا آورد يا نه ؟

جواب - مانع ندارد (1) .

1- آية الله مکارم : طواف حج تمتع را بايد تا آخر ذي الحجه بجا آورد و طواف عمره

تمتع را بايد در اشهر حج قبل از عرفات بجا آورد.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : طواف عمره تمتع را در اشهر حج و طواف حج را

در ذيحجه روز عيد و بعد از آن بايد بجا آورد مگر اينکه منوب عنه طواف را فراموش

کرده باشد و بعد از گذشتن موسم متذکر شود که در اين صورت خود او و در فرض عدم

تمکن ، نايب او مي تواند طواف را در غير اشهر حج بجا آورد.

سؤال 153- شخصی قبلا مستطيع بوده و به حج نرفته والان هيچگونه قدرت مالی  جهت

انجام حج را ندارد، آيا فرزندش مي تواند تبرعا از طرف او حج نيابتی انجام دهد؟

جواب - نيابت در حج از حی صحيح نيست مگر در صورتی که شخص از جهت پيری  نتواند

به حج برود يا مريض باشد (1) و از جهت مرض نتواند برود و مأيوس از خوب شدن

تا آخر عمر باشد.

1- آية الله خويي : يا عذر ديگری داشته باشد و عذر و مرض تا آخر عمر باقی  بماند.

آية الله تبريزي : يا عذر ديگری داشته باشد و اطمينان به زوال عذر و مرض نداشته

باشد.

سؤال 154- حج به نيابت حضرت ولی عصر -ارواحنا له الفدا- چون در موسم حج تشريف

دارند جايز است يا نه ؟

جواب - اشکال ندارد (1) .

1- آية الله اراکي ، آية الله مکارم : به اميد مطلوبيت اشکال ندارد.

آية الله بهجت : مانع ندارد و احتياط در حج از نفس (خود) و اهداء ثواب برای  آن

حضرت است . (مناسک ، ص 158، مسائل متفرقه ، س 1) .

سؤال 155- زنی  که واجب الحج است وصيت کرده که از اصل ترکه اش برای او حج بلدي

توسط وصيش انجام شود، حال استطاعت جانی و مالی و غيره برای وصی او فراهم است ،

فقط از حيث عدم شرکت در نام نويسی برای حج ، آنهم با عذري ، استطاعت راهی  ندارد،

آيا مي تواند حج نيابی را انجام دهد؟

جواب - (1) وصی اگر قبلا استطاعت نداشته و فعلا هم راه برای او باز نيست الان هم

مستطيع نيست و مي تواند برای حج نيابی اجير شود، ولی اگر بدون اينکه اجير شود خود

را به ميقات برساند نمي تواند حج نيابی بجا آورد و بايد برای خودش حج بجا آورد.

1- آية الله مکارم : اگر از نام نويسی آن زن استفاده کند، بايد برای او حج نمايد.

آية الله تبريزي : در فرض مزبور وصی برای خود حج بجا آورد و برای حج بلدی  ميت

نايب بگيرد.

آية الله گلپايگاني : با فرض استطاعت در ميقات ، نيابت صحيح نيست .

سؤال 156- کسی که حج نيابی انجام مي دهد اگر در قربانی شخص ثالثی را وکيل کرد

ذابح چگونه نيت کند، آيا بايد نيت کند که به وکالت از ميت قربانی مي کنم يا

بايد وکالت از نايب ميت کند؟ در هر صورت آيا بايد نام ميت را هم ببرد؟

جواب - نام ميت بردن لازم نيست ، بلکه چنانچه نيت کند آنچه بر عهده نايب است

انجام دهد صحيح است (1) .

1- آية الله تبريزي : نايب بايد نيت کند که برای حج نيابتی که انجام مي دهد

قربانی مي کند و ذابح لازم نيست که نيت کند هر چند احوط و اولی اين است که نيت

کند آنچه را که بر عهده نايب است انجام مي دهد.

سؤال 157- کسی که برای  حج اجير مي شود، اگر شرط کند که مثلا برای طواف نساء يا يک

عمل ديگری که نيابت برادر است نايب مي گيرم ، آيا اين شرط نافذ است و مي تواند

عمل نمايد يا نه ؟

جواب - اگر عذر دارد (1) نمي تواند قبول کند، بلی در قربانی مانع ندارد و شرط لازم

نيست (2) .

1- آيات عظام گلپايگاني ، تبريزي ، صافي : نيابت او محل اشکال است . (مجمع المسائل

، ج 1، ص 447، مسأله 33) .

آية الله سيستاني : در عملی مانند طواف نساء که صحت حج بر آن متوقف نيست ، اگر

از ابتدا هم عذر او معلوم باشد نيابت صحيح است .

آية الله فاضل : معذور نبايد نيابت کند و شرط اجازه در استنابه صحيح نيست مگر در

قربانی که آن هم نياز به شرط ندارد و اگر شرط کنند استيجار صحيح است لکن شرط

قابل عمل نيست .

آية الله خويي : بنابر احتياط نيابت او مجزی  نيست .

2- آية الله خامنه اي : احوط آن است که نايب شخصا اعمالی را که برای آنها نايب

شده انجام دهد.

سؤال 158- کسی که احتمال قوی عقلايی مي دهد که نتواند اعمال را به نحو عادی  انجام

دهد، و ممکن است حج تمتع را بدل به افراد کند، آيا مي تواند از حج واجب نيابت

کند؟

جواب - مي تواند نيابت کند، ولی اگر وظيفه او عدول به افراد شد بنابر احتياط

منوب عنه نبايد اکتفاء به آن کند (1) .

1- آية الله گلپايگاني : در عذر طاری اجزاء بعيد نيست . (آراء المراجع ، ص 39) .

آية الله صافي : اگر وضع بطوری است که نايب عندالعرف استطاعت حج تمتع دارد از

حج منوب عنه مجزی است وإلا در صورت عدول مجزی از منوب عنه نيست .

آية الله سيستاني : اگر از ابتدا علم يا اطمينان به عروض عذر ندارد نيابت و حج

صحيح است هر چند بعدا عذر عارض شود و حج او بدل به افراد شود. (ملحق مناسک ،

س 35) .

آية الله خويي : هر گاه شخصی را برای حج تمتع اجير نمايد و وقت هم زياد باشد و

اتفاقا (يعنی پس از احرام عمره تمتع ) وقت برای حج تمتع تنگ شد و اجير عدول به

حج افراد کرد ذمه منوب عنه بري ء مي شود. (مناسک ، مسأله 125) .

آية الله مکارم : مگر اينکه از عذرهايی باشد که در حج احيانا پيش مي آيد. که در

اين فرض اکتفاء به آن بلا اشکال است .

آية الله تبريزي : مي تواند نيابت کند اگر وقت وسعت داشته باشد و احتمال عذر

طاری  بدهد و چنانچه عذر طاری شد حج او کفايت از منوب عنه مي کند.

آية الله بهجت : اتمام عمل طبق وظيفه عذری نايب کفايت مي کند و مضر به صحت

نيابت نيست (پرسشهای جديد حج ، ص 4، س 14) .

سؤال 159- نايبی که در وقت قبول نيابت برای حج معذور نبوده است ، و بعد از عقد

اجاره در موقع عمل يا قبل از محرم شدن جزء معذورين شده و در هر عذری که پيش آمده

طبق وظيفه معذورين رفتار نمود، آيا حج او از منوب عنه کافی است ؟ و آيا نسبت به

نحوه عذر فرقی هست يا نه ؟

جواب - محل اشکال است (1) .

1- آية الله فاضل : در عذر طاری اشکال ندارد.

آية الله تبريزي : در عذر طاری نيابت معذور صحيح است و حج او از منوب عنه کافي

است و در اجرت با مستأجر خود تراضی  کند.

آية الله صانعي : هر چند کفايت خالی از وجه نيست .

آية الله خامنه اي : نايبی که در وقت قبول نيابت برای حج معذور نبوده است ، لکن

بعد از عقد اجاره در موقع عمل يا قبل از محرم شدن جزء معذورين شده اگر عذر او

منجر به نقص بعضی  از اعمال حج نشود نيابت او صحيح است مثل اينکه در ارتکاب

بعضی از تروک معذور شود ولی اگر عذر منجر به نقص در اعمال حج شود بطلان اجاره در

اينصورت بعيد نيست و احوط مصالحه بين نايب و منوب عنه در اجرت و اعاده عمره

و حج برای منوب عنه مي باشد.

آية الله صافي : اگر قبل از احرام معذور از انجام حج به نحوی که برای آن اجير شده

است گرديده مستحق اجرت نيست اگر چه در بعض صور حج او کفايت از منوب عنه

مي کند.

سؤال -160 کسانی که در حال اجير شدن ، از معذورين نبوده اند و بعدا در اثناء عمل

عذر عارض شده است ، آيا نيابتشان صحيح است و مستحق تمام اجرت مي باشند يا نه ؟

جواب - اشکال دارد (1) .

1- آيات عظام گلپايگاني ، فاضل ، صافي ، مکارم : اشکال ندارد.

آية الله تبريزي : در عذر طاری نيابت معذور صحيح است و حج او از منوب عنه کافي

است و در اجرت با مستأجر خود تراضی  کند.

آية الله سيستاني : عذر طاری اشکال ندارد.

آية الله صانعي : صحت نيابت خالی از وجه نيست .

سؤال 161- خدمه ای که از روی جهل به مسأله اجير شده اند و وقوف اختياری مشعر را

درک نکرده اند فعلا تکليفشان چيست ، و همچنين ساير معذورينی که حج ناقص از اين

قبيل انجام داده اند تبرعا يا با اجرت ؟

جواب - نيابت ايشان صحيح نيست (1) و کفايت از منوب عنه نمي کند، و بايد پول را

برگردانند (2) و خودشان با عدم عذر نسبت به درک اختياری مشعر بايد با انجام

عمره مفرده (3) ، از احرام خارج شوند.

1- آية الله مکارم : صحيح است .

آية الله گلپايگاني : اگر عذر آنان طاری نبوده صحت حج و کفايت آن از منوب عنه

محل اشکال است .

آية الله سيستاني : اگر معذورند، هر چند از ابتدا معلوم باشد، چون درک وقوف رکني

مي کنند کافی است و نيابت صحيح است ، بلکه حتی اگر غير معذور هم به آن اکتفا کند

حجش صحيح است ، ولی در صورت علم کفاره دارد.

آية الله تبريزي : چنانچه شب در مشعر وقوف کرده اند و از روی جهل به مسأله قبل از

طلوع فجر از آنجا کوچ کرده اند و در وقت دانستن مسأله امکان برگشت به مشعر و

درک وقوف نبود حج آنها صحيح است ، و بايد يک گوسفند کفاره بدهند و اگر در حج

اجير بوده اند در اجرت با مستأجر خود تراضی کنند و هم چنين ساير معذورينی که در

اثناء عمل عذر پيدا کرده اند و از اول نمي دانسته اند اگر به وظيفه معذور عمل کنند

حج نيابی  آنها صحيح است ولی احتياطا در اجرت با مستأجر خود تراضی  کنند.

2- آية الله خامنه اي : از اينجا تا آخر مسأله را متعرض نشده اند.

3- آية الله فاضل : احتياطا از ادنی الحل تجديد نمايد و عمره مفرده انجام دهد.

سؤال 162- در مناسک آمده است که معذور نمي تواند نايب شود، معذور به چه کسي

گفته مي شود؟ لطفا حد آن را معين کنيد، مثلا کسی که نمي تواند نماز طواف را صحيح

بخواند، يا نمي تواند خودش رمی جمرات کند، و يا نمي تواند قربانی نمايد، و يا

نمي تواند يکی  ديگر از واجبات حج را اعم از ارکان و غير ارکان انجام دهد، معذور

است يا خير؟

جواب - هر کس نتواند اعمال اختياری حج را انجام دهد معذور است (1) و نمي تواند

نايب شود (2) ، ولی  مباشرت در ذبح در حال اختيار هم لزوم ندارد، و لذا کسی  که

نمي تواند ذبح کند مي تواند برای حج نايب شود و برای ذبح نايب بگيرد.

1- آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط. (مجمع المسائل 1/443 مسأله 16) .

آية الله بهجت : با علم و اطلاع از معذور بودن قبول نيابت خلاف احتياط است .

(پرسشهای جديد حج ، س 19) .

2- آية الله سيستاني : اگر از انجام عمل اختياری در حج معذور باشد، هرچند مانند

قرائت نماز طواف يا تلبيه باشد، بنابر احتياط واجب نمي تواند نايب شود، ولي

اگر از انجام اعمالی  که در صحت حج دخالت ندارد، مانند طواف نساء يا بيتوته يا

رمی روز 11 و 12 نيابت صحيح است و همچنين اگر در وقوف در بيش از مقدار رکن

معذور باشد. اگر از درک وقوف اختياری در تمام وقتش معذور بوده باشد و به مقدار

رکن وقوف نمايد، بعيد نيست که نيابت او جايز باشد. و اگر از بيتوته در مني

معذور باشد، بنابر اظهر نيابت او جايز است . اگر از رمی در روز 11 و 12 معذور

باشد و ديگری برای او رمی نمايد، بعيد نيست که نيابتش صحيح باشد، اما اگر معذور

از رمی جمره عقبه در روز 10باشد، نيابتش صحيح نيست . (ملحقات مناسک ، س 58) .

آية الله تبريزي : نيابت او اشکال دارد.

آية الله مکارم : عذرهايی که در حج پيش مي آيد مانع صحت نيست .

سؤال 163- کسی  که نماز او صحيح نيست و برای حج به نيابت آمده است ، آيا نيابت

او صحيح است ؟ و مفروض اين است که به عنوان نيابت محرم شده است ؟

جواب - اگر از قرائت صحيح معذور است ، نيابت و احرام او باطل است (1) ، و اگر

معذور نيست صحيح است و بايد قرائت خود را درست کند (2) .

1- آية الله گلپايگاني : اگر از قرائت صحيح معذور است نيابت او محل اشکال است

(لکن در باطل بودن احرام و عدم آن فتوای ايشان بدست نيامد) .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : نيابت او اشکال دارد.

آية الله مکارم ، آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب .

آية الله بهجت : با علم و اطلاع از معذور بودن قبول نيابت خلاف احتياط است .

(پرسشهای جديد حج ، ص 5، س 19) .

2- آية الله غروي : گرچه به تلقين شخص ديگری باشد که آن بخواند و نايب هم با او

بخواند.

سؤال 164- اگر مستنيب يا منوب عنه در وقت نيابت بدانند که نايب جزء معذورين

است و او را نايب کنند، اولا آيا اجرت نيابت برای نايب حلال است يا نه ؟ و

ثانيا آيا حج نيابتی  او صحيح و از حجة الاسلام يا غير حجة الاسلام منوب عنه کفايت

مي کند يا نه ؟

جواب - با فرض اينکه معذور بوده و استيجار شده (1) استحقاق اجرت ندارد، و

کفايت نمي کند.

1- آية الله گلپايگاني : احوط استرضاء از مستأجر است يا اجرت را مسترد دارد و

بنابر احتياط کفايت نمي کند. (مناسک عربي ، ص ,50 مسأله 9) .

آية الله خويي : اجير مي تواند اجرة المثل عملش را از کسی که او را اجير کرده بگيرد

، مگر اينکه بيشتر از اجرة المسمی باشد. (المسائل الشرعيه ، ج 1، ص (310.

آية الله مکارم : اگر نايب نمي دانسته و مستنيب مي دانسته بايد اجرة المثل او را

بپردازد.

آية الله تبريزي : در فرض مزبور استحقاق اجرت را دارد ولی اکتفاء به عمل او مشکل

است .