دوم از واجبات منی - ذبح است

مسئله -1020 واجب است بر کسی که حج تمتع بجا مي آورد ذبح يک هدي ، يعنی يک شتر

يا يک گاو يا يک گوسفند، و شتر افضل است و پس از آن گاو بهتر است .

مسئله 1021- کفايت نمي کند (1) برای چند نفر به شرکت ، يک هدی در حال اختيار

بلکه در حاضر ضرورت نيز محل اشکال است ، و احتياط واجب جمع بين شرکت در ذبح و

روزه است که ذکر مي شود (2) .

مسئله 1022- ساير حيوانات غير از سه حيوان مذکور کافی  نيست .

مسئله 1023- در هدی چند چيز معتبر است و بايد مراعات شود:

اول - آنکه اگر شتر باشد سن آن کمتر از پنجسال نباشد و داخل در شش سال شده باشد،

و اگر گاو است بنابر احتياط (1) واجب (2) کمتر از دو سال نباشد و داخل در سه

سال شده باشد، همچنين در (بز) کمتر از سن گاو نباشد، و در ميش به احتياط (3)

واجب کمتر از يکسال نباشد و داخل در سال دوم شده باشد.

دوم - بايد صحيح باشد پس حيوان مريض (4) کافی نيست حتی مثل کچلی بنابر احتياط.

سوم - بايد خيلی پير نباشد (5) .

چهارم (6) . بايد تام الاجزاء باشد، و ناقص کافی نيست . پس اگر واضح باشد کوري

يا لنگی آن بنابر اقوی کافی نيست (7) و اگر واضح نباشد به احتياط واجب کافي

نيست (8) و احتياط واجب آن است که چشمش سفيد نشده باشد و بايد گوش بريده و

دم بريده و شاخ داخل آن شکسته يا بريده نباشد.

پنجم : بايد لاغر نباشد (9) و اگر در گرده او پيه باشد ((10 کافی است ، و احتياط

(11) آن است که آن را در عرف لاغر نگويند.

ششم - بايد (خصي ) نباشد (12) يعنی بايد خصيتين آن را بيرون نياورده باشند.

هفتم - بايد بيضه آن را نکوبيده باشند به احتياط (13) واجب (14) .

هشتم - بايد در اصل خلقت بی دم نباشد به احتياط واجب ، و اگر گوش يا شاخ در

خلقت اصلی  نداشته باشد بعيد نيست کفايت ، اگر چه خلاف احتياط است (15) .

نهم - در اصل خلقت بی بيضه نباشد (16) .

1- آية الله فاضل : بهتر است کمتر نباشد ولکن دخول در سال دوم هم کفايت مي کند.

2- آية الله صانعي : بلکه احتياط مستحب و کفايت تمام شدن شش ماه خالی از وجه

نيست بلکه احتياط مستحب و کفايت تمام شدن يک سال و دخول در سال دوم از وجه

نيست ، و همچنين در بز.

2- آية الله گلپايگاني : و در ميش به احتياط کمتر از ...

آيات عظام خويي ، سيستاني ، بهجت ، تبريزي : گوسفند بايستی هفت ماهش تمام و وارد

ماه هشتم باشد و کمتر از آن کافی نيست و احتياط اين است که يک سالش تمام و

در سال دوم داخل شده باشد.

3- آية الله خامنه اي ، آية الله گلپايگاني : متعرض اين حکم نشده اند.

آيات عظام خويي ، سيستاني ، تبريزي : احوط اولی اين است که مريض نباشد.

آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب بايد صحيح باشد.

4- آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني : احوط اولی آن است که خيلی پير نباشد يعني

مغز استخوانش آب نشده باشد.

آية الله مکارم ، آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب .

آية الله خامنه اي : پيرنبودن قربانی شرط نيست .

5- آية الله سيستاني : بايد تام الاعضاء باشد پس کافی نيست کور (هر چند يک چشم

باشد) و لنگ و گوش بريده و آن که شاخ داخلش شکسته است و مانند آن .

6- آية الله خويي ، آية الله بهجت : و قربانی بايستی از جميع اعضاء سالم باشد و

قربانی کور و دوبين (احول ) و شل و گوش بريده و شاخ اندرونی آن شکسته کفايت

نمي کند.

7- آية الله مکارم : لنگی مختصر عيب ندارد.

8- آية الله خامنه اي ، آية الله بهجت : از اينجا تا آخر فرع پنجم در مناسک

ايشان نيامده است .

9- آية الله مکارم : بر کليه آن مقداری چربی باشد کافی  است .

-10 آية الله سيستاني : معتبر است که قربانی عرفا لاغر نباشد.

آية الله خويي : بايد عرفا لاغر نباشد و پيه داشتن در گرده ملاک نيست . (مناسک

عربي ، مسأله 384) .

11- آية الله فاضل ، آية الله تبريزي : بنابر احوط قربانی نبايد اخته باشد.

12- آيات عظام خويي ، سيستاني ، تبريزي : احوط و اولی آن است که بيضه آن را

نکوبيده باشند.

آية الله گلپايگاني : جايز است کشتن حيوانی که بيضه آن را کوبيده باشند.

آية الله خامنه اي : کوبيده نبودن بيضه شرط نيست مگر اينکه به حد اخته شدن برسد.

آية الله مکارم : اشکالی  ندارد.

13- آية الله صانعي : بلکه مستحب و اقوی کفايت است .

14- آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني ، صافی : احوط و اولی اين است که قرباني

طوری نباشد که از اصل خلقت شاخ و دم نداشته باشد.

آية الله اراکي : بنابر احتياط واجب کافی  نيست .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : احتياط واجب آن است که حيوانی را که شاخ يا

گوش يا دم در اصل خلقت ندارد قربانی  نکند.

آية الله خامنه اي : فقدان اعضايی که در همه اصناف اين حيوان وجود دارد و نقص

محسوب مي شود، مانع اجزاء است مانند بيضه و گوش و در غير آنها مانند شاخ و دم

اگر در اين صنف از حيوان معمولا وجود دارد، فقدان آن نقص محصوب مي شود و مانع

است و الا نه .

آية الله مکارم : اگر در اصل خلقت بی دم باشد اشکال ندارد.

آية الله بهجت : احوط اين است که قربانی طوری نباشد که از اصل خلقت شاخ و دم

نداشته باشد. (مناسک ، مسأله 388) .

15- آية الله مکارم : بنابر احتياط.

آية الله سيستاني ، آية الله بهجت : متعرض اين فرع نشده اند.

مسئله 1024- اگر غير از خصی يافت نشود بعيد نيست کفايت ذبح خصي ، گر چه احتياط

(1) در جمع بين آن و سالم است در ماه ذی الحجه همان سال ، و اگر نشد سال ديگر،

يا جمع بين ناقص و روزه .

1- آية الله اراکي : اين احتياط ترک نشود و بهتر آن است که علاوه بر اين احتياط،

روزه هم بگيرد.

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط ناقص را ذبح کند و در سال بعد نيز خودش و يا

نايبش بايد حيوان ديگری را که واحد شرايط است قربانی کند. (آداب و احکام حج ،

مسأله 805) .

آية الله خويي : و کسی  که نتواند قربانی را به اين شرايط تهيه کند، هر چه ممکنش

باشد همان کافی  است .

آية الله تبريزي : و کسی  که نتواند قربانی را ولو با صبر کردن تا آخر ذی الحجه به

اين شرايط تهيه کند هر چه ممکن باشد کافی  است .

آية الله بهجت : کسی  که نتواند قربانی را به اين شرايط تهيه کند، هر چه ممکنش

باشد کافی  است ولی بنابر احتياط روزه هم بگيرد. (مناسک ، مسأله (390.

آية الله سيستاني : اگر تا روز سيزدهم ذی الحجه بجز اخته پيدا نشود، همان کافي

است .

آية الله صافي : احتياط مستحب آنست که سه روز در حج و هفت روز پس از حج روزه

بگيرد و اين حکم در مورد قربانی ناقص است چه خصی باشد و چه غير آن .

آية الله مکارم : اين احتياط واجب نيست .

مسئله 1025- گاوميش در ذبح واجب ، کافی است لکن گفته اند کراهت دارد.

مسئله 1026- اگر حيوان ، شاخ خارجش شکسته يا بريده باشد اشکال ندارد، و شاخ خارج ،

شاخ سخت سياهی  است که به منزله غلاف است از برای شاخ داخل آن شاخ سفيد است .

مسئله 1027- شکاف داشتن گوش و سوراخ بودن آن مانع ندارد، و احتياط آن است که

چنين نباشد.

مسئله 1028- بايد ذبح را بعد از رمی جمره عقبه بکند به احتياط واجب (1) .

1- آيات عظام خويي ، گلپايگاني ، خامنه اي ، بهجت ، تبريزي : واجب است قربانی  پس

از رمی  باشد.

آية الله فاضل : بنابر اقوی بعد از رمی قربانی  کند.

آية الله اراکي : بنابر احوط پس از رمی قربانی  کند.

آية الله سيستاني : ولی اگر از روی جهل يا فراموشی مقدم بدارد اعاده لازم نيست .

آية الله صانعي : بلکه به احتياط مستحب چون ترتيب بنابر اقوی مستحب است .

مسئله 1029- يک گوسفند، کمتر چيزی است که کافی است برای ذبح ، لکن هرچه بيشتر

ذبح کند افضل است و در روايت است که رسول خدا صلی الله عليه و آله و سلم صد

شتر همراه آوردند، سی و چهار تای آنها را برای حضرت اميرالمومنين عليه السلام

نحر کردند شصت و شش تای آنها را برای  خودشان .

مسئله -1030 اگر هدی  يافت نشود (1) قيمت آن را پيش شخص امينی بگذارد که در

بقيه ذی الحجه بگيرد و در منی ذبح کند، و اگر در اين سال ممکن نشود سال بعد اين

کار را بکند (2) .

1- آية الله اراکي : نه هدی صحيح و نه هدی ناقص يافت نشود.

آية الله سيستاني : اگر تا روز سيزدهم يافت نشود بعيد نيست کفايت روزه ( که در

بخش بعد، مسأله 1051 خواهد آمد) ولی احتياط اين است که جمع کند بين روزه و ذبح

در بقيه ذی الحجه اگر ممکن باشد هر چند با سپردن به شخص امين .

2- آية الله بهجت : در ادامه اين فرع مي فرمايد: و احوط آن است که در صورت تأخير

از ذيحجه همان سال ، جمع کند بين آن و صوم ده روز.

مسئله 1031- اگر هدی ناقص يافت شود (از غير جهت خصی بودن که گذشت ) احتياط

واجب آن است که آن را ذبح کند (1) و يک هدی (2) تام هم در بقيه ذی الحجه و

اگر نشد در سال آينده ذبح کند، و احتياط بهتر آن است که جمع کند بين هدی  ناقص

و هدی تام بطوری که گفته شد روزه بنحوی که ذکر شد.

1- آية الله فاضل : و بعيد نيست اکتفا به همين هدي .

2- آية الله سيستاني : احتياط اين است که بين ذبح ناقص و روزه اگر در ايام تشريق

يافت نشد جمع نمايد. و اگر در بقيه ذی الحجه هدی تام يافت شود به احتياط واجب

آن را نيز اضافه کنند.

آية الله خويي : اگر تا ذی حجه هدی تام پيدا مي کند بايد صبر کند ولی اگر فعلا متمکن

نيست و احتمال مي دهد تا آخر ادامه پيدا کند مي تواند هدی ناقص ذبح کند ولی  اگر

اتفاقا کشف خلاف شد بايد اعاده کند (مناسک ، مسأله 388 و 390و استفتائات

ص 267 س 809) .

آية الله مکارم : هرگاه صحيح يافت نشود ناقص کافی است و احتياط مزبور لازم نيست .

مسئله 1032- احتياط واجب (1) آن است که ذبح هدی را از روز عيد تأخير نيندازدو

1- آية الله مکارم : تا روز سيزدهم جايز است .

آية الله اراکي : اين احتياط واجب نيست . (اطلاق آيه محکم است )

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : بنابر احتياط اختيارا جايز نيست ذبح هدی  را

از روز عيد تأخير بيندازد اگر چه اقوی جواز آن است . (مناسک عربي ، ص 147) .

آيات عظام خويي ، تبريزي ، بهجت : احتياط اين است که ذبح و نحر در روز عيد قربان

باشد.

آية الله سيستاني : احتياط اين است که قربانی در روز عيد باشد اگر چه اقوی  اين

است که مي تواند در روزهای تشريق هم قربانی کند. (مناسک مسأله 382) .

مسئله 1033- اگر بواسطه عذری مثل فراموشی يا غير آن ذبح را در روز عيد نکرد

احتياط واجب آن است که (1) در ايام تشريق ذبح کند، و اگر نشد در بقيه ماه ذي

الحجه ، و در تأخير عمدی (2) نيز همين حکم است (3) .

1- آيات عظام خويي ، تبريزي ، بهجت : بلکه بدون ترديد لازم است .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اين احتياط واجب نيست اگر چه مطلوب است

ولکن اگر در غيرايام نحر (روز عيد و سه روز بعد از آن ) بود بنابر احتياط قصد ادا

و قضا نکند، بلکه بقصد ما فی الذمه ذبح کند. (مناسک عربي ، ص 147)

آية الله اراکي : اين احتياط واجب نيست . (اطلاق آيه محکم است ) .

آية الله سيستاني : اقوی آن است که مي تواند در روزهای تشريق قربانی کند. (مناسک

مسأله 381) .

آية الله مکارم : تا روز سيزدهم در هر حال جايز است ذبح کند.

2- آية الله خويي : اگر از روی علم و عمد ترک کرده و طواف بجا آورده باشد ظاهرا

طوافش باطل و اعاده آن بعد از تدارک ذبح واجب است .

آية الله خامنه اي : تأخير عمدی را متعرض نشده اند.

3- آية الله سيستاني : اگر عمدا ذبح را از ايام تشريق تأخير بيندازد بنابر احتياط

حجش باطل است و اگر معذور باشد بايد روزه بگيرد و احتياطا مستحب اين است که

ذبح در بقيه ذيحجه را نيز انجام دهد. (ملحق مناسک ، س 336 و مناسک مسأله 392) .

مسئله 1034- اگر حيوانی  را به گمان آنکه صحيح و سالم است ذبح کرد بعد معلوم شد

مريض يا ناقص بوده کافی نيست ، و بايد دوباره ذبح کند (1) .

1- آيات عظام خويي ، سيستاني ، تبريزي : چنانچه قربانی را به عقيده اين که سالم

است خريداری نموده و قيمتش را پرداخته و بعد معلوم شد که عيبی دارد، ظاهر اين

است که مي تواند به آن اکتفا نمايد و لازم نيست قربانی ديگری  بنمايد.

آية الله خامنه اي : در صورت تمکن .

مسئله 1035- اگر حيوانی را به گمان چاقی ذبح کرد بعد معلوم شد لاغر است کافي

است (1) .

1- آية الله سيستاني : اگر حيوانی را به گمان چاقی خريد سپس معلوم شد لاغر است

کافی است چه قبل از ذبح معلوم شود چه بعد از آن ، ولی اگر خودش گوسفندی داشت و

آن را به گمان چاقی  ذبح کرد سپس معلوم شد لاغر است به احتياط واجب کافی  نيست .

مسئله 1036- اگر حيوانی  را به گمان لاغری خريد و به اميد آنکه چاق درآيد براي

اطاعت خدا رجاءا ذبح کرد و بعد معلوم شد چاق است کافی  است .

مسئله 1037-اگر احتمال نمي داد که حيوان چاق است يا احتمال مي داد لکن از روي

بي مبالاتی  ذبح کرد نه به اميد موافقت امر خداوند کافی نيست (1) .

1- آية الله مکارم : اگر اجمالا قصد اطاعت امر الهی داشته است کافی  است .

آية الله اراکي : نه به اميد موافقت امر خداوند بعد معلوم شد چاق است بنابر

احتياط کافی  نيست .

ساير آيات عظام جز آية الله فاضل که موافق متن هستند متعرض اين فرض نشده اند.

آية الله سيستاني : اگر به اميد اين که چاق باشد و با قصد قربت ذبح کند و بعد

معلوم شود چاق بوده کافی  است .

مسئله 1038- اگر لاغری آن را اعتقاد داشت و بواسطه جهل به مسأله برای  اطاعت

خداوند ذبح کرد بعد معلوم شد چاق است احتياط (1) واجب در اعاده است (2) .

1- آية الله نوري : ظاهرا کافی  است .

2- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در مفروض مسأله اگر بعد معلوم شد چاق

است کفايت مي کند. (مناسک فارسي ، ص 138، مسأله 184) .

آية الله فاضل : و بعد معلوم شد چاق است بهتر است اعاده کند.

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : در فرض مزبور کفايت مي کند.

آية الله غروي : اين احتياط وجوبی  ندارد.

مسئله 1039- اگر ناقص بودن را اعتقاد داشت و بواسطه جهل به مسأله برای  اطاعت

خداوند ذبح کرد و بعد معلوم شد صحيح است ظاهرا کافی  باشد.

مسئله -1040 احتياط (1) آن است ذبيحه را سه قسمت کنند (2) ، يک قسمت را هديه

بدهند. و يک قسمت را صدقه بدهند، و قدری هم از ذبيحه بخورند و صدقه را به

مؤمنين بدهند، ولکن هيچ از اين احتياطها واجب (3) نيست ، و اگر صدقه را به

فقرای کفار بدهد يا آنکه تمام ذبيحه را به آنها بدهد اشکال نداررد و ضامن حصه

فقراء نيست ، لکن احتياط خصوصا در خوردن قدری از ذبيحه خيلی مطلوب است .

1- آية الله فاضل : مستحب است که ....

2- آية الله غروي : اين احتياط ترک نشود.

3- آية الله اراکي : اين احتياطها واجب است .

آية الله مکارم : تقسيم ذبيحه به سه قسمت واجب نيست ولی واجب است که قسمتی  از

آن را به فقراء بدهند.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : واجب است که قدری از قربانی را خودش بخورد

و قدری را هديه دهد و مقداری را به فقير مؤمن صدقه بدهد، و احتياط آن است که

هديه را هم به مؤمن بدهد و اينکه هر يک از صدقه و هديه کمتر از ثلث قرباني

نباشد و در هديه فقر شرط نيست .

آية الله بهجت : اين احتياط واجب است .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : اين احتياط واجب است ولی نسبت به صدقه انسان

مي تواند از فقير مؤمن و نسبت به هديه از مؤمن ديگری ولو از شهر خودش وکالت در

قبول و اعراض بگيردو بعد از ذبح از طرف آنها قبول و قبض کرده و بعد اعراض

نمايد و در صورتی که در منی متمکن از تقسيم نيست اخذ وکالت مزبور لازم است و

اگر اين عمل را با فرض تمکن انجام ندهد بنابر احتياط واجب ضامن است . (مستفاد

از مناسک ، مسأله 404) .

آية الله سيستاني : در دو قسم اول با متن موافق هستند و اما در قسم سوم مي فرمايند:

بنابر احتياط واجب آن را به فقرای مسلمانان صدقه دهد. و اگر صدقه دادن ممکن

نباشد يا موجب مسقت و زحمت زيادی شود وجوب آن ساقط مي شود و رساندن آن به خود

فقير لازم نيست بلکه کفايت مي کند به وکيل او داده شود اگر چه وکيل خود قرباني

کننده باشد آنگاه وکيل بر حسب اجازه موکل در آن تصرف مي کند به هديه دادن يا

فروش يا اعراض از آن و يا غير اينها (مناسک مصرف قربانی حج تمتع ، ص 294)

مسئله 1041- جايز است که ذبح را کسی ديگر به نيابت انجام دهد و نيت را نايب

کند، و احتياطا (1) خود شخص هم نيت کند (2) .

1- آية الله صانعي : بلکه اقوی  است .

2- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : بايد نيت از صاحب قربانی تا هنگام کشتن

مستمر باشد و کشنده لازم نيست نيت کند هر چند احوط و اولی نيت نمودن است .

آية الله گلپايگاني : علاوه بر خودش ذابح نيز بايد نيت کند. (آداب و احکام حج ،

ص 315) .

آية الله مکارم : نيت را حاجی  مي کند.

آية الله صافي : و احوط آن است که علاوه بر نايب خودش هم اگر در وقت ذبح حاضر

باشد نيت کند و اگر حاضر نيست موقعی که نايب يا وکيلی را که از طرف او براي

ذبح نايب مي گيرد مي فرستد نيت کند و نيت را تا وقت ذبح مستمر بدارد.

مسئله 1042- احتياط واجب (1) آن است که ذابح مؤمن باشد(2) بلکه خالی از قوت

نيست ، و همينطور در ذبح کفارات .

1- آيات عظام اراکي ، خامنه اي ، نوري ، فاضل : در صورتی که ذابح را در انجام قرباني

نايب کرده باشد و اما اگر از او خصوص ذبح را خواسته باشد لازم نيست مؤمن باشد

و خودش بايد قصد قربانی و قربت را انجام دهد.

مسئله 1043- در صورتی که قربانی بدست غير مؤمن انجام گيرد کفايت نمي کند (1) و

بايد دو مرتبه قربانی  کند هر چند در وقت قربانی متوجه نشود که ذابح مؤمن نيست

يا جاهل به مسأله باشد (2) .

1- آية الله صانعي : کفايت مي کند چون گذشت عدم شرطيت ايمان .

آية الله اراکي ، آية الله نوري : گذشت که اگر خصوص ذبح از غير مؤمن را خواسته

باشد کفايت مي کند.

آية الله مکارم : مانند مسأله قبل است .

1- نظر آيات عظام از مسأله قبل معلوم است .

مسئله 1044- ذبح هم از عبادات است و در آن نيت خالص و قصد اطاعت خداوند لازم

است .

مسئله 1045- احتياط آن است که اگر احتمال نقص يا مرض در گوسفند بدهند آن را

معاينه کنند، اگر چه اقوی در احتمال آنکه عيبی حادث شده باشد مثل آنکه احتمال

بدهد گوش يا دمش را بريدند يا آن را خصی کردند، عدم لزوم معاينه است ، و

احتياط در عيبهايی  که محتمل است از حال تولد داشته و مادر زاده بوده ، ترک نشود

(1) .

1- آية الله مکارم : بعيد نيست قول فروشنده در مورد سن حيوان و يا اخته نبودن يا

ساير عيوب پنهانی که خريدار نمي داند مقبول باشد.

آية الله سيستاني : بايد يقين يا اطمينان به حصول شرايط داشته باشد و اعتماد بر

گفته فروشنده مشکل است مگر اينکه اطمينان حاصل شود.

آية الله تبريزي : در موارد احتمال نقص و مرض مطلقا فحص لازم نيست .

آية الله خويي ، آية الله بهجت : متعرض اين فرع نشده اند.

مسئله 1046- اگر بعد از ذبح کردن احتمال داد ناقص بوده يا نداشتن ساير شرايط را

اعتنا نکند (1) .

1- آية الله سيستاني : و همچنين اگر شک در اين باشد که محل ذبح منی بوده يا جاي

ديگر.

آية الله خوي : در صورتی که احتمال بدهد که در حال ذبح احراز شرايط کرده بوده .

(مناسک عربي ، مسأله 388) .

آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : متعرض نشده اند.

مسئله 1047- اگر به کسی نيابت داد برای خريداری کردن و ذبح و نايب انجام داد و

بعد از آن شخص محرم احتمال داد که نايب به شرايط عمل نکرده باشد به اين احتمال

اعتناء نکند وذ بح کافی  است .

مسئله 1048- اگر کسی را نايب کرد برای خريداری و ذبح ، بايد علم پيدا کند يا

اطمينان به اينکه عمل کرده است ، و گمان کفايت نمي کند (1) .

1- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : اگر نايب ثقه باشد و خبر دهد از ذبح کافي

است .

مسئله 1049- اگر نايب عمدا بر خلاف دستور شرع (1) در اوصاف ذبيحه يا در کشتن

آن عمل کرد ضامن است و بايد غرامت آن را بدهد، و بايد دو مرتبه ذبح کنند (2) .

1- آية الله صانعي : بر حسب فتوای مرجع تقليد خودش .

2- آية الله سيستاني : ضامن است .

مسئله -1050 اگر نايب از روی اشتباه يا جهل بر خلاف دستور (1) عمل کند (2) اگر

برای عمل اجرت گرفته است ضامن است (3) و الا معلوم نيست ضامن باشد، و در هر

صورت بايد اعاده شود (4) .

1- آية الله صانعي : که در مسأله قبل بيان شد.

2- آية الله صافي : اين فرع مجمل است و تفصيلی  دارد.

3- آية الله مکارم : اگر مقصر بوده ضامن است .

آية الله خويي : ظاهرا به نظر ايشان فرض مزبور مطلقا مورد ضمان است چون اتلاف

مستند به نايب است و عدم ضمان وکيل بدون تعدی و تفريط در مورد تلف است نه

اتلاف . (رجوع شود به مستند العروه ، کتاب الاجاره ، ص 245، 247) .

نظر آية الله تبريزي : هم همين است .

آية الله سيستاني : در هر دو صورت ضامن است .

4- اية الله مکازم : بنابر احتياط واجب اعاده شود.

چند مسأله راجع به بدل ذبيحه

مسئله 1051- اگر قادر نباشد بر ذبح بايد سه روز در حج و هفت روز پس از مراجهت

از حج روزه بگيرد.

مسئله 1052- مراد از اينکه قادر بر ذبح نباشد آن است که نه هدی را داشته باشد و

نه پولش را (1) .

1- آية الله فاضل : و قدرت اقتراض يا فروش از مؤونه سفر را هم که در مسائل

آينده گفته مي شود نداشته باشد.

مسئله 1053- اگر مي تواند بدون زحمت و مشقت قرض کند و در ازاء قرض چيزی  که

ادا کند داشته باشد بايد قرض کند و ذبح کند.

مسئله 1054- اگر مي تواند بدون مشقت چيزی که زائد از مؤونه سفر است بفروشد،

بايد بفروشد، و هدی بخرد، لکن لباس را هرچه باشد لازم نيست بفروشد (1) .

1- آية الله مکارم ، آية الله صانعي : لباسی که مورد حاجت است .

مسئله 1055- لازم نيست کسب کند و پول هدی را تهيه کند، لکن اگر کسب کرد و تهيه

کرد بايد ذبح کند.

مسئله 1056- اگر چه لباس را لازم نيست بفروشد لکن اگر لباس زائد داشت و

فروخت ظاهرا بايد ذبح کند و احتياط آن است که روزه هم بگيرد (1) .

1- آية الله مکارم ، آية الله تبريزي : در اين صورت روزه لازم نيست .

مسئله 1057- اين سه روز روزه را بايد (1) در ماه ذی الحجه بگيرد، واحتياط واجب

(2) آن است که از هفتم تا نهم بگيرد، و جلوتر نگيرد (3) .

1- آية الله غروي : عمل به اين مسائل تا نهايت مسأله 1076 رجاء مانعی  ندارد.

2- آية الله صانعي : بلکه مستحب .

3- آيات عظام خويي ، تبريزي ، بهجت : و سه روز اول را مي تواند پس از شروع به

اعمال عمره تمتع از اول ماه ذی الحجه بگيرد.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : بايد اين 3 روز يا کاملا قبل از عيد قربان قرار

گيرد هفتم و هشتم و نهم . و يا پس از بازگشت از منی و تا آخر ذی  الحجه .

مسئله 1058- بايد اين سه روز دنبال هم باشد.

مسئله 1059- اگر روز هفتم نتواسنت روزه بگيرد روز هشتم و نهم بگيرد، و يک روز

ديگر بعد از مراحعت از منی بگيرد و احتياط آن است که بعد از ايام تشريق که

يازدهم و دوازدهم و سيزدهم است بگيرد (1) .

1- آية الله سيستاني : مکلفی  که بايد سه روز در حج روزه بگيرد اگر موفق نشود همه

سه روز را پيش از روز عيد بجا آورد، بنابر احتياط کفايت نمي کند آنها را در روز

هشتم و نهم و يک روز ديگر پس از برگشت از منی بگيرد، و افضل اين است که پس

از سپری شدن روزهای  تشريق اين سه روز را روزه بگيرد، اگر چه جايز است که از روز

سيزدهم شروع کند، در صورتی که قبل از آن از منی برگشته باشد، بلکه بنابر اظهر

اگر چه در خود روز سيزدهم برگشته باشد. (مناسک ، مسأله 394) .

آية الله تبريزي : کسی  که بايد در حج روزه بگيرد چنانچه نتواند روز هفتم را روزه

بگيرد هشتم و نهم را روزه گرفته و روز ديگر را پس از بازگشت از منی روزه بگيرد.

آية الله خويي : اين احتياط استحبابی است . (مستفاد از مناسک ، مسأله 398 و صريح

مستند العروه ، ج 5، ص (270.

مسئله 1060- اين سه روز روزه را در ايام تشريق در منی جايز نيست بگيرد، بلکه

در ايام تشريق در منی روزه برای همه کس حرام (1) است چه حج بجا بياورد يا نه .

1- آية الله مکارم : بنابر احتياط واجب .

مسئله 1061- احتياط مستحب برای کسی که روز هفتم را روزه نگرفته و هشتم و نهم را

گرفته آن است که بعد از مراجعت از منی سه روز روزه بگيرد - که اول آن روز کوچ

کردن است يعنی سيزدهم (1) - و متوالی بگيرد، و قصدش آن باشد که سه روز از پنج

روز برای اداء روزه واجب باشد.

مسئله 1062- اگر روز هشتم را روزه نگرفت روز نهم را هم نگيرد و بعد از مراجعت

از منی سه روز دنبال هم بگيرد.

مسئله 1063- جايز است اگر از هشتم روزه تعويق افتاد تا آخر ذی الحجه هر وقت

بخواهد اين سه روز را روزه بگيرد، اگر چه احتياط (1) آن است که بعد از ايام

تشريق فورا بگيرد.

1- آية الله مکارم : اين احتياط ترک نشود.

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : احتياط اين است که پس از بازگشت هر چه زودتر

روزه ها را بگيرد و بدون عذر تأخير ننمايد.

آية الله بهجت : به اين متن اضافه کرده اند اگر چه اقوی جواز تأخير تا آخر ذي

الحجه است .

مسئله 1064- اين سه روز را در سفر مي تواند روزه بگيرد و لازم نيست در مکه قصد

اقامت کند، بلکه اگر برای ماندن سه روز در مکه مهلت نيست بين راه هم جايز

است بگيرد.

مسئله 1065- اگر سه روز روزه را گرفت و بعد از آن متمکن شد از هدی لازم نيست (1)

ذبح کند (2) لکن اگر قبل از تمام شدن سه روز متمکن شد بايد ذبح کند.

1- آيات عظام اراکي ، گلپايگاني ، خوئي ، فاضل ، صافي : احتياط واجب آن است که

قربانی  کند.

آية الله تبريزي : بنابر احتياط قربانی بر او واجب خواهد شد اگر تمکن قبل از

گذشت ايام تشريق باشد و الا روزه کفايت مي کند. (مناسک مسأله 399) .

آية الله مکارم : بنابر احتياط واجب قربانی  کند.

آية الله سيستاني : اگر توانست در ايام تشريق قربانی آن را تهيه کند بنابر احتياط

واجب است قربانی کند. (مناسک ، ص 292، مسأله 395) .

2- آية الله بهجت : اگر چه ذبح کردن افضل و احوط است .

مسئله 1066- اگر اين سه روز روزه را نگرفت تا ماه ذی الحجه تمام شد بايد هدي

(1) را خودش يا نايبش در منی ذبح کند (2) و روزه فايده ندارد.

1- آية الله صانعي : بايد يک گوسفند در سال آينده خودش يا نايبش ...

2- آية الله گلپايگاني : و در ذبح نيت ما فی الذمه از هدی يا کفاره بکند و سپس

بنابر احتياط هفت روز پی در پی نزد اهلش روزه بگيرد. (مناسک عربي ، ص 149) .

آيات عظام خوي ، سيستاني ، تبريزي : و قربانی برای سال بعد بر او متعين است .

آية الله اراکي ، آية الله فاصل : در سال آينده خودش و يا نائبش .

آية الله مکارم : بنابر احتياط واجب در ذی الحجه سال آينده .

آية الله صافي : در ذيحجه سال آينده .

مسئله 1067- بايد اين سه روز روزه را بعد از احرام به عمره بجا آورد و قبل از آن

نمي تواند (2) .

1- آية الله فاضل : يعنی  تا زمانی که محرم به احرام عمره تمتع نشده نمي تواند اين

سه روز را بگيرد اما بعد از احرام عمره تمتع اگر چه محل هم باشد در روز هفتم و

هشتم و نهم بايد بجای هدی روزه بگيرد.

مسئله 1068- هفت روز بقيه را بايد بعد از مراجعت از سفر حج روزه بگيرد.

مسئله 1069- احتياط واجب (1) آن است که پی در پی بجا آورد.

1- آيات عظام گلپايگاني ، مکارم ، سيستاني ، صافي : بنابر احتياط مستحب ...

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : احتياط اين است که هفت روز پی در پی  باشد.

مسئله -1070 جايز نيست اين هفت روز را در مکه يا در راه روزه بگيرد، مگر آنکه

بنای اقامت در مکه داشته باشد، در اين صورت اگر مدتی بگذرد که در آن مدت

مي توانست به وطن خود مراجعت کند جايز است بجا آورد، اگر يک ماه بماند (1) .

1- آية الله سيستاني : در اين صورت بايد صبر کند تا همراهان او به وطن مراجعت

کنند يا يک ماه بگذرد و سپس روزه بگيرد.

مسئله 1071- در اين ايام که با هواپيما مراجعت مي کنند بعيد نيست برای کسی  که

در مکه اقامت کرده جايز باشد به همان مقداری که هواپيما اشخاص را به محل

مي رساند (1) صبر کند و روزه بگيرد، لکن احتياط خلاف آن است (2) و به احتياط

واجب جمع بين سه روز و هفت روز را نکند (3) .

1- آية الله مکارم : البته با توجه به نوبت بندی در حرکت با هواپيما.

2- آية اله مکارم : اين احتياط لازم نيست .

3- نظر آيات عظام خويي ، گلپايگاني ، صافي ، تبريزي : اين است که نبايد بين 3 روز

و 7 روز جمع نمايد.

آية الله سيستاني : به احتياط مستحب جمع بين سه روز و هفت روز نکند.

مسئله 1072- اگر در غير مکه چه در راه يا در بلدی غير از وطن خودش اقامت کرد

ظاهرا نتواند هفت روز روزه را در آنجا بگيرد اگر چه مقداری صبر کند که اگر را ه

مي پيمود به وطن مي رسيد.

مسئله 1073- ابتداء ماهی را که اگر بماند در مکه جايز است روزه را بگيرد و

همينطور ابتداء (1) حساب موقع رسيدن به وطن را ظاهرا بايد از وقتی که بناي

مجاورت يا اقامت به مکه کرد حساب کند (2) .

1- آية الله خويي : بلکه ملاک اين است که همسفرهايش که در مکه اقامت نکرده اند

به وطن برسند. (مناسک عربي ،مسأله 393) .

2- آية الله مکارم : بلکه ملاک آن است که همسفران او به وطن برسند ولی در يک ماه

احتياط واجب محاسبه بعد از قصد اقامت در مکه است .

مسئله 1074- اگر متمکن از روزه گرفتن شد و قبل از آنکه روزه بگيرد مرد، واجب

است ولی او سه روز را قضا کند (1) بنابر اقوي ، و هفت روز ديگر را بنابر احتياط

واجب (2) .

1- آية الله خويي : اگر تا تمام شدن ماه ذی الحجه اين سه روز را روزه نگرفت روزه

ساقط و قربانی در سال بعد متعين است و لواينکه نايب بگيرند. (مناسک عربي ،

مسأله 394) .

مسئله 1075- لازم نيست بعد از برگشتن به بلد خود در همان جا روزه بگيرد، پس اگر

در جای ديگر قصد اقامت کرد مي تواند بگيرد.

مسئله 1076- اگر متمکن از سه روز روزه نشد در مکه و برگشت به محل خود در صورتي

که ماه ذی الحجه باقی  است مي تواند در محل بگيرد، لکن با هفت روز روزه فاصله (1)

بدهد و اگر ماه گذشته باشد بايد هدی ذبح کند اگر چه بوسيله شخصی امينی (2) باشد.

1- آية الله سيستاني : احتياط مستحب عدم جمع است . (مناسک مسأله 394) .

2- آية الله صانعي : به نحوی که در مسأله 1066 گذشت .

آية الله سيستاني : البته در سال آينده .