جمرات سه گانه کند، يعنی  سنگريزه بزند به سه محل که يکی را جمره اولی و يکی  را

جمره وسطی و يکی را جمره عقبه گويند، (1) ولی اگر عمدا همه آن را ترک کند به حج

او ضرر نمي رساند (2) و صحيح است گرچه در صورت عمد معصيت کار است .

1- آية الله خامنه اي : از اينجا تا آخر اين مسأله را متعرض نشده اند.

2- آية الله بهجت : علی الاشهر الاقوي .

آية الله تبريزي : با ترک رمی اگرچه عمدی باشد، حج باطل نمي شود، و بنابر احتياط

بايد قضای آن را در سال آينده خود يا نايبش انجام دهد.

مسأله 1254- اشخاصی که بايد شب سيزدهم را در منی بمانند واجب (1) است روز

سيزدهم رمی جمرات کنند.

1- آيات عظام خويي ، بهجت ، تبريزي ، سيستاني : بنابر احتياط واجب ... .

مسأله 1255- عدد سنگريزه که بايد به جمره بزند برای هر يک در هر روزی بايد هفت

عدد باشد و کيفيت انداختن و شرايط و واجبات آن به همان نحو است که سابقا در

جمره عقبی گفته شد.

مسأله 1256- وقت انداختن سنگ از اول طلوع آفتاب تا غروب آفتاب روزی است که

شب آن روز را بيتوته کرده است ، و در شب جايز نيست بجا آورد.

مسأله 1257- اگر کسی  عذری داشته باشد از اينکه روز بجا آورد مثل شبان و مريض و

عليل و کسی که ترس داشته باشد از چيزی مثل تزاحم جمعيت ، جايز است شب آن روز

يا شب بعد (1) انجام دهد.

1- آية الله گلپايگاني : برای آنان جايز است رمی هر روزی را در شب آن روز انجام

دهند، و اگر اين را هم نتوانند، جايز است رمی همه روزها را در يک شب جمع

کنند.

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : برای چنين کسانی جايز است رمی را در شب آن

روز انجام دهند، و اين بر نيابت مقدم است .

آية الله بهجت : برای  چنين کسانی جايز است رمی را شب آن روز انجام دهند با علم

به عدم تمکن از رمی  در روز. (مناسک ، مسأله 438) و در پرسشهای جديد حج ص 26 س

108 مي فرمايد: اگر نتوانند رمی کنند در روز، تأخير بيندازند برای شب و اگر علم

پيدا کنند به عذر در روز مي توانند شب قبل انجام دهند.

آية الله سيستاني : واجب است رمی جمرات روز باشد، و از اين حکم چوپانان ، و هر

کسی که از ماندن روز در منی معذور است به علت ترس يا مرض يا چيز ديگري ،

استثناء مي شود، که برای آنان جايز است رمی هر روزی را در شب آن روز انجام دهند.

و اگر اين را هم نتوانند، جايز است رمی همه روزها را در يک شب جمع کنند.

(مناسک ، مسأله 433) . و نيز در ملحق مناسک (عربي ) مي فرمايند: زنان ، ضعفا،

مريضها و مثل آنان که در روز به خاطر کثرت جمعيت يا چيز ديگر نمي توانند رمي

کنند، بايد برای  رمی در روز نايب بگيرند. گرچه احتياط مستحب آن است بين رمي

در شب و نيابت در روز جمع نمايند.

مسأله 1258- واجب است ترتيب در سنگ انداختن به اينکه اول به جمره اولی و بعد

از آن به جمره وسطی و بعد از آن به جمره عقبه سنگ بيندازد.

مسأله 1259- اگر به ترتيبی که گفته شد بجا نياورد بايد دوباره آنچه که برخلاف

ترتيب کرده بجا آورد بطوری که ترتيب حاصل شود، مثلا اگر اول به جمره وسطي

انداخت و بعد به جمره اولی کفايت مي کند که جمره وسطی را دوباره بجا آورد و بعد

جمره عقبه را و اعاده جمره اولی لازم نيست .

مسأله -1260 در حکمی که در مسأله قبل ذکر شد فرق نيست ميان آنکه از روی علم و

عمد خلاف ترتيب کند يا از روی سهو و نسيان يا از روی ندانستن مسأله ، در هر

صورت بايد اعاده کند.

مسأله 1261- اگر کسی چهار سنگ به جمره اولی بيندازد و آن را رها کند و مشغول

جمره بعدی بشود کافی است ، و لازم نيست تمام هفت سنگ مقدم باشد پس مي تواند

چهار سنگ به جمره اولی  بزند و بعد چهار سنگ به جمره وسطی و بعد مشغول جمره

عقبه شود، و به هر ترتيب ميخواهد هفت سنگ جمره عقبه و سه سنگ آن دو تاي

ديگری را بيندازد (1) ، لکن احتياط واجب از برای کسی که از روی علم و عمد اينکار

را کرده اعاده است .

1- آيات عظام خويي ، تبريزي ، بهجت : اگر بعد از اين که جمره سابق را چهار ريگ

زد فراموش نموده و به جمره بعدی رفت ، واجب نيست رمی را تماما اعاده کند بلکه

اگر سه ريگ ديگر به جمره قبلی زد کفايت مي کند. البته آيت الله بهجت اضافه

فرموده اند: که احوط در اينجا اعاده است .

و آية الله تبريزی اضافه مي کنند که : در غير اين فرض بايد برگردد و به نحوی  رمي

کند که ترتيب حاصل شود.

آية الله سيستاني : اگر چهار ريگ را به يک جمره پرتاب کرد، و به علت فراموشي

يا ندانستن حکم شرعی  آن را رها کرد و جمره ديگری را پس از آن رمی نمود، برای  او

کفايت مي کند که رمی جمره سابق را با سه ريگ به هفت ريگ برساند، و لازم نيست

جمره ای را که پس از آن رمی نموده بود از نو رمی کند. (مناسک ، مسأله 431)

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر به جمره اولی چهار سنگريزه بزند و سپس

از روی فراموشی جمره بعدی را هفت سنگريزه بزند، اگر کمبود اولی را جبران کند

کفايت مي کند. بلی اگر نقص مربوط به جمره سوم باشد اکمال آن کافی است و لازم

نيست رمی جمرات قبل را کامل کند. ولی اگر عمدا چهار سنگ به جمره اولی بزند و

بعد جمره دوم و سوم را هر يک هفت سنگ بزند احتياط لازم آن است که رمی  تمام

جمرات را اعاده نمايد چنانچه احوط الحاق جاهل به عالم است .

آية الله مکارم : احتياط آن است که باقيمانده را نيز با ترتيب بزند.

مسأله 1262- اگر کسی  فراموش کند در يکی از روزها رمی کند واجب است روز بعد آن

را قضا کند، و اگر دو روز را فراموش کرد بايد در روز بعد هر دو را قضا کند، و

همچنين است اگر از روی عمد ترک (1) کرده باشد. (2)

1- آية الله خويي : با ترک رمی اگرچه عمدی باشد حج باطل نمي شود و بنابر احتياط

بايد قضای آن را در سال آينده خودش يا نايبش انجام دهد. (مناسک عربي ، مسأله

437)

2- آية الله سيستاني : و همچنين جاهل به مسأله و بنابر احتياط متعمد هم همين حکم

را دارد.

آية الله بهجت : و در مورد عمد در مناسک ، مسأله 384 در ترک عمدی جمره عقبه

مي فرمايد: بنابر احتياط بايد قبل از رمی روز بعد، آن را در روز يازدهم تدارک

نمايد.

آية الله خامنه اي : صورت عمد را متعرض نشده اند.

مسأله 1263- واجب (1) است قضا را مقدم بدارد بر ادا پس در روز يازدهم اگر

بخواهد قضای روی  عيد را بجا بياورد اول قضای عيد را بجا آورد و بعد رمی  روز

يازدهم را که ادا است ، و همچنين بايد قضای روز جلو را مقدم بدارد بر قضای  روز

بعد، پس اگر در روز سيزدهم مثلا بخواهد قضای روز عيد و روز يازدهم و روز دوازدهم

را بجا آورد بايد بترتيب از قضای روز عيد شروع و به روز سيزدهم ختم کند که ادا

است .

1- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : احتياط اين است که بين ادای همان روز و

قضای روز قبل فاصله گذاشته ، و قضای روز قبل را پيش از ادای همان روز بجا آورد و

قضای روز قبل طرف صبح و ادای همان روز هنگام زوال باشد.

آية الله سيستاني : و احتياط واجب اين است که بين ادا و قضا فاصله بيندازد، و

اينکه قضا را بر ادامقدم بدارد، و احتياط مستحب اين است که قضا در اول روز و

ادا هنگام ظهر باشد. (مناسک ، مسأله 434)

آية الله مکارم : واجب نيست بلکه افضل است مگر در صورت عمد که احتياط رعايت

ترتيب است .

مسأله 1264- چنانچه قضاء رمی جمرات سه گانه واجب است قضاء رمی بعض از آنها هم

اگر ترک شده باشد واجب است ، پس اگر در روز يازدهم جمره اولی را رمی کرد و دو

تای ديگر را نکرد روز بعد بايد آن را که نکرده اتيان کند و بعد تکليف اين روز

را بجا آورد. (1)

1- آية الله مکارم : حکم آن شبيه مسأله سابق است .

آية الله خويي ، آية الله بهجت : متعرض اين مسأله نشده اند.

آية الله سيستاني : موافق متن هستند.

مسأله 1265- اگر در روز بعد فهميد که جمرات روز قبل را بخلاف ترتيب انداخته

بايد قضا کند بطوری  که ترتيب حاصل شود و بعد وظيفه اين روز را بجا آورد. (1)

1- حکم اين مسأله و مسأله بعد از مسائل قبلی روشن شد.

مسأله 1266- اگر به هر يک از جمرات يا بعض آنها چهار سنگ انداخته باشد و در

روز بعد يادش بيايد احتياط واجب آن است که بقيه روز قبل را قضا کند و بعد

وظيفه روز را بجا آورد.

مسأله 1267- اگر کسی  فراموش کند رمی جمرات سه گانه را و خارج شود از منی و به

مکه بيايد پس اگر در ايام تشريق يادش آمد (1) بايد برگردد و بجا آورد و اگر

متمکن نيست بايد نايب بگيرد، و اگر بعد از ايام تشريق يادش بيايد يا عمدا

تعويق بيندازد تا بعد، احتياط واجب آن است که خودش يا نايبش از مکه برگردد و

بجا آورد (2) ، و در سال ديگر هم در ايامی که فوت شده است خودش يا نايبش قضا

کند. (3)

1- آية الله مکارم : يعنی تا روز سيزدهم .

2- آية الله مکارم : اگر از سيزدهم بگذرد به سال بعد مي افتد.

3- آية الله خويي ، آية الله تبريزي : کسی که رمی را در منی فراموش نموده و پس

از کوچ به مکه يادش آمد، واجب است به منی برگشته و رمی نمايد. و چنانچه

فراموش شده رمی دو روز يا سه روز باشد احتياط اين است که بين وظيفه هر روز و

روز ديگر يک ساعت فاصله بگذارد. و چنانچه پس از خروج از مکه يادش آمد که رمي

نکرده ، واجب نيست به منی برگردد بلکه بنابر احتياط در سال بعد خود يا نايبش

آن را قضا نمايد.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : اگر کسی رمی جمرات سه گانه را جهلا يا سهوا

يا عمدا ترک کرد بايد اگر به مکه يا خارج مکه هم رفته باشد تا ايام تشريق

نگذشته برگردد به منی  و رمی را بجا آورد و اگر متمکن نيست نايب بگيرد و اگر تا

ايام تشريق خودش يا نائبش بجا نياورد بايد در سال بعد خودش يا نائبش رمی  را

قضا نمايد در ايام تشريق . ( آراء المراجع ، ص 398)

آية الله سيستاني : کسی  که رمی جمرات را به علت فراموشی و يا جهل به مسأله ترک

نمايد و در مکه يادش بيايد يا حکمش را بداند واجب است به منی بيايد و رمي

نمايد و اگر رمی  در دو روز ترک شده باشد يا سه روز بنابر احتياط بايد به ترتيب

روزها قضا نمايد و بين قضای هر روز و روز بعد مقداری وقت فاصله بياندازد. و

چنانچه پس از بيرون رفتن از مکه يادش بيايد يا حکمش را بداند، واجب نيست

جهت تدارک آن برگردد، و احتياط مستحب اين است که خودش شخصا آن را در سال

آينده قضا نمايد، در صورتی که به حج برود، و يا توسط نائبش ، در صورتی که به حج

نرود. (مناسک ، مسأله 435)

آية الله بهجت : کسی  که رمی را در منی فراموش نموده و پس از کوچ کردن به مکه

يادش آمد واجب است به منی برگشته و رمی نمايد و چنانچه فراموش شده رمی  دو

روز يا سه روز باشد، احتياط اين است که بين وظيفه هر روز و روز ديگر ترتيب را

مراعات نمايد و چنانچه پس از خروج از مکه يادش آمد که رمی نکرده واجب نيست

به منی برگردد بلکه در سال بعد خود و در صورت عدم امکان نائبش آن را قضا نمايد

البته در ايام تشريق . (مناسک ، مسأله (440

مسأله 1268- اگر فراموش کرد رمی جمرات را و يادش نيامد مگر بعد از خروج از

مکه احتياط واجب آن است که در سال ديگر قضا کند آن را خودش يا نايبش . (1)

1- نظر آيات عظام در ذيل مسأله قبل گذشت .

آية الله مکارم : بايد خودش بجا آورد و در صورت عدم امکان ، نائبش انجام دهد.

مسأله 1269- کسی  که بعض از جمرات را فراموش کند حکمش همان است که در دو

مسأله قبل ذکر شد، بلکه کسی که کمتر از هفت سنگ در تمام جمرات يا بعض آن

انداخت همين حکم را دارد بنابر احتياط واجب . (1)

1- آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : متعرض اين مسأله نشده اند.

مسأله -1270 کسی که عذری داشته باشد از انداختن سنگ مثل آنکه مريض باشد يا طفل

باشد که نتواند رمی کند يا عليل باشد مثل آنکه دست يا پايش شکسته باشد يا از

شدت بيحالی نتواند يا بيهوش باشد بايد نايبش بجا آورد، و اگر از نايب گرفتن

هم عاجز (1) باشد مثل بيهوش و طفل کوچک ، ولی او يا شخص (2) ديگری از طرف او

بجا آورد، و احتياط واجب آن است که تا مأيوس نشده از اينکه خودش عمل کند

نايب عمل نکند (3) و بهتر آن است که اگر مي شود شخص معذور را ببرند و در حضور

او رمی  کنند، و اگر مي شود سنگ را در دست او بگذارند و بيندازند. (4)

1- آية الله خامنه اي : صورت عجز از نايب گرفتن را متعرض نشده اند.

2- آية الله اراکي : احتياط آن است که با وجود ولی شرعی ديگری بدون اذن او بجا

نياورد.

آية الله مکارم : و در سال بعد نايب بگيرد.

3- آية الله سيستاني : قبل از يأس مي شود نايب عمل کند ولی در اين صورت اگر

بعدا متمکن شد به احتياط واجب بايد خودش انجام دهد.

4- مراجعه شود به مسأله 1015 و 1016.

آية الله مکارم : در شرايط فعلی اين امور ضرورتی  ندارد.

آية الله بهجت : متعرض حکم بيهوش و طفل کوچک نشده اند و همچنين رمی شخص مريض

را به صورتيکه در پايان مسأله آمده است .

مسأله 1271- اگر بعد از آنکه نايب عمل را بجا آورد عذر برطرف شد (1) آوردن

خودش لازم نيست اگرچه احوط است . (2)

1- آية الله فاضل : اگر با يأس از رفع عذر نايب گرفته و يا نايب بعد از يأس

از رفع عذر منوب عنه رمی انجام داده باشد اعاده لازم نيست و در غير اين دو صورت

اعاده واجب است .

2- مراجعه شود به مسأله 1017.

آية الله مکارم : اين احتياط ترک نشود.

مسأله 1272- اگر شخص مريض مأيوس باشد از خوب (1) شدن يا شخص معذور مأيوس

باشد از رفع عذر، واجب است که نايب بگيرد، و اگر مأيوس نيست (2) مي تواند

نايب بگيرد، لکن اگر عذر رفع شد احتياط آن است که خودش عمل کند.

1- مانند مسأله سابق است .

2- آية الله مکارم ، آية الله صافي : احتياطا اگر مأيوس نيست صبر کند.

آية الله سيستاني : در حاشيه مسأله 1278 گذشت .

مسأله 1273- اگر ديگران مأيوس باشند از رفع عذر معذور، لازم نيست از او اذن

بگيرند اگرچه احوط (1) است ، و اگر نتواند اذن بدهد اذن معتبر نخواهد بود. (2)

1- آية الله اراکي : اين احتياط ترک نشود.

2- آية الله اراکي : اذن ولی بنابر احتياط معتبر است .

آية الله مکارم : بدون اذن مشکل است .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : وظيفه عاجز، نايب گرفتن است ، و استنابه بدون

اذن گرفتن تحقق پيدا نمي کند مگر اينکه از نايب گرفتن هم عاجز باشد مثل بيهوش و

طفل غير مميز.

آية الله بهجت : متعرض اين مسأله نشده اند.

آية الله سيستاني : معذور بايد نايب بگيرد و کسی که قادر به نايب گرفتن نيست

ولی او يا هر کس ديگر بجای او رمی  کند.

مسأله 1274- اگر بعد از گذشتن روزی که واجب بوده در آن رمی کند شک کند که بجا

آورده يا نه اعتنا نکند.

مسأله 1275- اگر بعد از انداختن شک کند که کيفيت آن صحيح بوده يا نه اعتناء

نکند.

مسأله 1276- اگر در وقتی  که مشغول رمی جمره عقبه است شک کند که اولی را يا

دومی  را يا هر دو را رمی کرده يا صحيح انجام داده يا نه اعتنا نکند.

مسأله 1277- اگر در عدد شک کند که آيا هفت بوده يا کمتر قبل از آنکه داخل شود

در رمی جمره بعدی بايد آنچه محتمل است که کسر شده بياورد تا يقين کند هفت عدد

شده هرچند منصرف (1) از عمل شده باشد و مشغول کارهای ديگر باشد بنابر احتياط

واجب . (2)

1- آية الله بهجت : متعرض صورت انصراف نشده اند.

2- مراجعه شود به مسأله 1005.

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : بلکه بنابر اظهر.

آية الله مکارم : اين احتياط واجب نيست .

آية الله سيستاني : اگر شک بعد از انصراف و صدق فراغ باشد عرفا به آن اعتنا

نکند.

مسأله 1278- اگر بعد از گذشتن روزی که بايد رمی کند يقين پيدا کند که يکی از سه

جمره را رمی نکرده ظاهرا جايز است اکتفاء به قضاء رمی جمره عقبه کند، و احتياط

آن است که هر سه را قضا کند. (1)

1- آيات عظام اراکي ، مکارم ، گلپايگاني ، صافي : اين احتياط ترک نشود.

آية الله فاضل : اين احتياط مستحبی  است .

مسأله 1279- اگر بعد از آنکه داخل در جمره بعدی شد شک کند در عدد قبلی پس اگر

بداند چهار سنگ از قبلی را انداخته و شک کند که بقيه را يا بعض از آنها را

انداخته يا نه به احتياط واجب بقيه را اتيان کند اگرچه بعد از اتيان جمره بعدي ،

و اگر در کمتر از چهار، شک داشته باشد تا مقدار چهار اعتناء نکند و سه سنگ

ديگر را بزند. (1)

1- آية الله اراکي ، آية الله مکارم : بنابر احتياط واجب .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : در هيچيک از فروض مسأله به شک خود اعتنا

نکند.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : متعرض اين فرع نشده اند.

آية الله سيستاني : در حاشيه مسأله 1277 گذشت .

مسأله -1280 اگر بعد از انداختن به هر سه جمره يقين پيدا کند که يک سنگ يا دو

سنگ يا سه سنگ از يکی  از سه جمره ناقص شده بايد هرچه را احتمال کسری داده به

هر يک از سه جمره بزند. (1)

1- آية الله خويي : گرچه در اين مسأله و مسأله بعد فتوای ايشان در دست نيست ولي

طبق مبنای ايشان تنها احتمال کسری در جمره عقبه را تدارک کند کافی است مطلقا.

مسأله 1281- اگر بعد از انداختن سنگ به هر سه يقين کند که يکی از آنها را از

چهار کمتر انداخته بعيد نيست (1) جواز اکتفا بکسری جمره آخري ، و احتياط آن است

که جمره اخری  را از سر بگيرد، و احتياط (2) بالاتر آن است که هر سه را از سر

بگيرد.

1- آية الله اراکي ، آية الله فاضل : و يا يقين کند که يکی از آنها را اصلا رمي

نکرده .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در اين صورت بايد رمی هر سه جمره را به

ترتيب از سر بگيرد.

2- آية الله مکارم ، آية الله تبريزي : اين احتياط ترک نشود.

آية الله اراکي ، آية الله فاضل : به کسری جمره آخری و يا رمی جمره اخري .

آية الله سيستاني : اگر بعد از غروب آفتاب شک کند جايز است اکتفا به کسري

جمره آخری  و اگر قبل از آن باشد بايد کسری همه را به ترتيب جبران کند.

مسأله 1282- اگر بعد از گذشتن وقت هر سه روز يقين کند که يک روز را رمی  نکرده

و نداند کدام روز است بايد هر سه روز را قضا (1) کند با مراعات ترتيب ، گرچه

به احتمالی اکتفاء به قضاء روز آخر جايز است .

1- آية الله مکارم : کافی است که يک روز را به نيت ما فی الذمه انجام دهد. در

مسأله 1306 حکم مذکور بصورت فتوا بيان شده است .

آية الله اراکی و آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب بايد هر سه روز را قضا کند

با مراعات ترتيب و مي تواند اکتفا کند به رمی سه جمره به ترتيب ، بقصد ما في

الذمه .

آية الله تبريزي : اظهر اکتفا به قضای يک روز است به قصد آنچه در عهده اوست

اعم از قضای سه رمی  يا يک رمي ، بلکه مي تواند اکتفا به رمی جمره عقبه نمايد.

آية الله خويي : قضای رمی جمره عقبه کافی  است .

مسائل متفرقه رمي

مسأله 1283- زنها و مراقبين آنها و افراد ضعيفی که مجازند بعد از نصف شب از

مشعر الحرام به منی  وارد شوند اگر از رمی در روز معذورند مي توانند شب رمی  کنند

بلکه زنها مطلقا مجازند (1) همان شب رمی  نمايند.

1- آيات عظام تبريزي ، گلپايگاني ، صافي : زنها مي توانند رمی روز دهم را در شب آن

انجام دهند، هر چند متمکن از رمی در روز دهم باشند، ولی در رمی روز يازدهم و

دوازدهم چنانچه از رمی در روز معذور باشند مي توانند رمی هر روز را در شب آن

انجام دهند، و چنانچه معذور نباشند بايد در روز رمی  کنند.

آية الله خويي : بيماران و پيرها و ضعيف ها و کسانی که از دشمن مي ترسند هم

مي توانند در شب عيد رمی کنند. (مناسک ، قبل از مسأله 381)

آية الله بهجت : زنان و کسانی که کوچ از مشعر در شب برايشان جايز است مي توانند

شب عيد رمی جمره نمايند بنابر اظهر.

آية الله سيستاني : ذيل مسأله 1257 گذشت .

مسأله 1284- در طبقه دوم (1) جمرات رمی جايز است و لازم نيست در طبقه اول رمي

نمايند.

1- آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : رمی در طبقه فوقانی خلاف احتياط است و

در طبقه تحتانی جايز است .

آية الله بهجت : مي فرمايد رمی در هر دو طبقه جايز و مکفی است و در مناسک مسائل

متفرقه ص 63 ميزان صدق رمی جمره است ولو از طبقه دوم باشد حتی اختيارا کفايت

مي کند.

آية الله خويي ، آية الله سيستاني : کفايت نمودن زدن سنگ بر مقداری که بر ارتفاع

جمره افزوده شده ، محل اشکال است و احوط آن است که مقدار سابق را رمی نمايد. و

اگر متمکن نباشد مقدار زيادی را خودش رمی کند و نايب نيز بگيرد برای زدن به

مقدار سابق ، و فرقی  بين عالم و جاهل و ناسی نيست ( و مستفاد از عبارت ، عدم

اجزاء طبقه فوقانی  است .)

آية الله مکارم : در هنگام ازدحام جمعيت جايز است .

آية الله خامنه اي : اگر چه احتياط مستحب رمی از مکان متعارف در گذشته است .

مسأله 1285- کسانی که عذر دارند از اينکه روز عيد رمی کنند مي توانند شب قبل از

آن يا شب بعد از آن رمی کنند، و اگر از رمی روز يازدهم نيز معذورند مي توانند

بعد از رمی بجای روز عيد، در شب يازدهم رمی روز يازدهم را هم انجام دهند. (1)

1- به مسأله 1257 مراجعه شود.

استفتائات رمی جمرات ثلاث

سؤال 1286- کسانی  که با عذر از رمی در روز مي توانند شب رمی کنند آيا لازم است

شب رمی کنند يا مي توانند همان روز نايب بگيرند؟

ج - مي توانند نايب بگيرند. (1)

1- آية الله اراکي : نمي توانند نايب بگيرند.

آية الله فاضل : نمي توانند نايب بگيرند.

آيات عظام گلپايگاني ، تبريزي ، صافي : بايد شب رمی  نمايد.

آية الله سيستاني : چنانچه گذشت کسی که معذور از رمی در روز است بايد نايب

بگيرد و نمي تواند در شب رمی نمايد، مگر چوپانان و کسانی که از ماندن روز در مني

معذور باشند.

آية الله مکارم : تا در شب بتواند رمی کند نايب گرفتن مشکل است .

آية الله صانعي : نمي توانند نايب بگيرند.

آية الله بهجت : اگر مي توانند در شب رمی کنند استنابه در روز جايز نيست .

(پرسشهای جديد حج ، سؤال 114)

سؤال 1287- چنانچه کسانی  صبح روز دهم از رمی کردن معذور باشند ولی اطمينان دارند

که بعد از ظهر خلوت است و قادر به رمی هستند، بفرمائيد از صبح مي توانند

نايب بگيرند يا بايد صبر کنند تا خلوت شود و رمی  نمايند؟

ج - اگر (1) مي توانند در روز رمی کنند، نمي توانند نايب بگيرند.

1- آية الله بهجت : رمی جمرات بايستی به مباشرت خود شخص انجام شود و نايب

گرفتن در حال اختيار جايز نيست . (مناسک ، ص 151) .

سؤال 1288- آيا بدون عذر مي توان در شب رمی کرد يا کافی نيست ، و اگر در شب

صحيح است آيا گناهی  هم مرتکب شده است ، و همچنين تأخير ذبح از روز عيد قربان

هرچند صحيح است ولی آيا گناهی هم مرتکب شده است ؟

ج - بدون عذر، رمی  در شب واقع نمي شود، و اگر بدون عذر رمی در روز را ترک نمايد

گناه کرده است ، و همچنين معصيت نموده است (1) علی الاحوط (2) اگر ذبح را عمدا

از روز عيد تأخير بياندازد، هرچند ذبح صحيح است .

1- آية الله صانعي : تأخير ذبح معصيت نيست .

2- مراجعه شود به مسأله 1028 و 1258.

آية الله بهجت : برای  غير معذور رمی در شب جايز نيست . ( مستفاد از مسأله 438)

و در مورد قربانی  در شب ، صحت آن استفاده مي شود. (پرسشهای جديد حج ، سؤال 117)

سؤال 1289- کسی که در رمی جمرات نايب شده ، آيا مي تواند شب رمی کند يا نه ، و

همچنين کسی که در اصل حج نايب باشد و از ابتداء مي دانسته که نمي تواند رمی  کند،

يا نمي تواند روز رمی کند، و يا در رمی روز مسامحه و اهمال کند، حکمش چيست ؟

ج - نايب بايد اعمال اختياری حج را انجام دهد، و اگر معذور باشد نمي تواند نايب

(1) شود، و کسی که در رمی نايب شده بايد روز رمی کند، و مسامحه و اهمال موجب

بطلان نيابت نيست ، هرچند در فرض سؤال جايز نيست .

1- آية الله مکارم : عذرهايی که بطور طبيعی گاه در حج پيش مي آيد مانع نيابت

نيست .

آية الله تبريزي : نيابت معذور اشکال دارد لکن اگر ابتدا معذور نبود و بعد در

زمان عمل معذر شد نيابت صحيح است و در اجرت بايد با مستأجر خود تراضی  کند.

آية الله صافي : به حاشيه شرط 7 نائب از مسأله 107 مراجعه شود.

آية الله بهجت : مگر آنکه عذر طاری  باشد.

آية الله سيستاني : عذر در رمی مانع نيابت حج نيست .

سؤال -1290 شخصی  که خود معذور است و نمي تواند رمی جمرات نمايد، آيا مي تواند

شخص ديگری را که برای او هم رمی در روز مقدور نيست ، نايب قرار دهد تا در شب

رمی نمايد، و آيا در صورت بودن و يا نبودن شخص سومی که بتواند نايب شود و

در روز رمی نمايد، حکم مسأله فرق دارد يا خير؟

ج - در صورت امکان بايد کسی را نايب بگيرد که در روز رمی نمايد، و اگر ممکن

نباشد بنابر احتياط واجب روز بعد خودش قضا کند، و اگر در قضاء هم امکان

مباشرت نيست (1) ، نايب بگيرد. (2)

1- آية الله فاضل : استثنا به نحو مذکور صحيح است .

2- آية الله مکارم : احتياط آن است که هم نايب بگيرد و هم قضای روز بعد را بجا

آورد.

سؤال 1291- در رمی  جمرات اگر سنگريزه ، اول به ديوار مجاور و بعد به جمره بخورد

آيا کافی است ، يا بايد سنگريزه ديگر بزند؟

ج - ظاهرا کافی است . (1)

1- مراجعه شود به بند سوم از مسأله 1001.

آية الله فاضل : گذشت که کافی  نيست .

آية الله غروي : در وقتی که اصابه مستند به حرکت دست بوده باشد.

سؤال 1292- شخصی  وقت رمی جمرات شک کرد که چند سنگ زده ام ، پس آن مقدار را

رها کرد و دوباره از اول شروع نمود، آيا رمی او اشکال دارد يا نه ؟

ج - اشکال ندارد هرچند رها نمي شود. (1)

1- آية الله مکارم : يعنی با زدن مقدار قطعی باقيمانده وظيفه او تمام است .

سؤال 1293- اينکه فرموده ايد کوچ کردن شب دهم و درک کردن وقوف اضطراری مشعر و

رمی در شب دهم برای زنان جايز است و نفس زن بودن عذر است ، آيا با اين حال

زنان مي توانند نايب شوند؟

ج - مي توانند نايب باشند.

سؤال 1294- در زمان قديم که جمرات به صورت فعلی نبوده است و يقينا بعدا

بلندتر و قطورتر درست شده است ، بنابراين در جمره عقبه چرا رمی کردن مخصوص به

آن سنگچين وسط ديوار سيمانی است و رمی به ديوار سيمانی جايز نيست ؟ و اگر جايز

مي دانيد بفرمائيد، زيرا که اکثر مردم در جمره عقبه اکتفاء به ديوار سيمانی  دو

طرف سنگچين مي کنند و خلاصه ملاک رمی در جمرات چيست ؟

ج - ديوار سيمانی پشت جمره از جمره نيست ، و رمی آن کافی نيست . (1)

1- آية الله بهجت ، آية الله مکارم : در حال حاضر ديوار سيمانی وجود ندارد.

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب رمی آن قسمت که سابقا ديوار بوده است و

اکنون برداشته اند کافی  نيست .

آية الله خامنه اي : قسمت سيمانی اگر عرفا جزء ستون (جمره ) محسوب مي شود رمی  آن

صحيح است .

سؤال 1295- اگر مردی  که مي تواند در روز رمی نمايد، برای رمی زنی نايب شود آيا

مي تواند رمی زن را در شب انجام دهد؟

ج - نمي تواند و بايد رمی را در روز انجام دهد.

سؤال 1296- افرادی  که معذورند از واجباتی که ترکش ولو عمدا مضر به حج نيست ،

مثل رمی جمرات در روز يازدهم و دوازدهم و مبيت به منی در شبهای يازدهم و

دوازدهم ، آيا مي توانند اجير شوند و نيابت کنند يا نمي توانند؟

ج - ذوی الاعذار نمي توانند نايب شوند (1) ، حتی اگر از مثل مذکورات عذر داشته

باشند. (2)

1- آية الله مکارم : عذرهايی که گاه در حج پيش مي آيد مانع از نيابت نيست .

2- مراجعه شود به مسأله 107.

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : نيابت آنها اشکال دارد.

آية الله بهجت : مگر در عذر طاري .

سؤال 1297- کسی که به نيابت ديگری رمی جمره مي کند، آيا کافی است که اول براي

خودش هر جمره ای را رمی کند و پس از آن به نيابت ديگران ولو ده نفر باشند يکجا

رمی کند، بعد جمره وسطی  را هم همين طور و در پايان برای جمره عقبه نيز چنين کند،

يا اينکه بايد اول هر سه جمره را برای خودش و بعد هر سه را برای دومي ، و همچنين

نسبت به ديگران رمی  نمايد؟

ج - هر دو صورت صحيح است .

سؤال 1298- کسی که نمي تواند در روز عيد رمی کند، آيا مي تواند قبل از رمی  حلق

نمايد و روز ديگر رمی  کند؟(1)

ج - جايز نيست علی الاحوط (2)

1- آية الله بهجت : بهر تقدير ترتيب لازم است .

2- مراجعه شود به مسأله 1131.

آية الله مکارم : لازم است بقيه اعمال خود را روز عيد انجام دهد.

آية الله تبريزي : چنين شخصی بايد شب عيد رمی کند و چنانچه از رمی در شب هم

معذور باشد برای رمی در روز نايب مي گيرد و بعد از رمی نايب حلق يا تقصير

مي کند.

آية الله صانعي : الاستحبابي .

آية الله اراکي ، آية الله نوري : گذشت که تأخير حلق از روز عيد جايز نيست علي

الاحوط.

سؤال 1299- آيا جمره عقبه را از هر طرف مي توان رمی  نمود؟

ج - اگر به جمره بزند کافی است (1) ، ولی رمی ديوار کفايت نمي کند. (2)

1- آية الله بهجت : از اينجا به بعد در حاشيه ايشان نيامده است .

2- آية الله مکارم : فعلا ديواری وجود ندارد.

آية الله فاضل : گذشت که تأخير ملحق از روز عيد جايز نيست علی الاحوط .

آية الله تبريزي : رمی آن از هر طرف کافی است ، ولی مستحب است از جلوی آن پشت

به قبله رمی  شود.

آية الله سيستاني : در پاسخ سؤال 1294 گذشت .

سؤال -1300 سنگريزه هايی  که در مشعر موجود است و معلوم است که از خارج از مشعر

آورده اند، و معلوم نيست که از حرم است يا از خارج از حرم ، آيا مي توان از آنها

برای رمی استفاده نمود؟

ج - اگر (1) معلوم است که از خارج (2) آورده اند، در مورد سؤال استفاده نکنند مگر

آن که طوری باشد که جزء مشعر محسوب شود.

1- آية الله فاضل : اگر جزء مشعر محسوب مي شود مانعی  ندارد.

2- آيات عظام اراکي ، خويي ، تبريزي : يعنی از خارج حرم .

سؤال 1301- شخصی  رمی جمره عقبه را در روز عيد غلط انجام داده است و در روز

سيزدهم متوجه مي شود، آيا بعد از قضای جمره عقبه ، بايد رمی روز يازدهم و دوازدهم

را نيز تکرار کند؟

ج - لازم نيست .

سؤال 1302- آيا زياده از هفت رمي ، مخل به رمی  است ؟

ج - اگر از اول قصد زيادتر از هفت داشته باشد صحيح نيست و بايد رمی را اعاده

کند، ولی اگر بعد از تمام شدن هفت سنگريزه که بقصد هفت بوده ، اضافه زده ضرر

ندارد.

سؤال 1303- کسی که نتوانسته ذبح کند، و حلق يا تقصير نيز ننموده ، آيا مي تواند

رمی روز يازدهم را انجام دهد؟

ج - مانع ندارد.

سؤال 1304- زنی که احتمال بدهد رمي ، باعث قاعدگی او مي شود، آيا کافی است در

رمي ، نايب بگيرد؟

ج - اگر در اثر آن به مشقت مي افتد، عذر محسوب مي شود و مي تواند نايب بگيرد. (1)

1- آية الله تبريزي : قاعدگی مجوز استنابه برای رمی نيست ، بايد خودش انجام دهد،

و اگر قبل از وقوف به عرفه مي ترسد که رمی باعث قاعدگی بشود و نتواند طواف کند

بايد طواف و نماز آن را مقدم کند، و بنابر احتياط مستحب سعی را نيز مقدم کند و

در وقت خودش اعاده کند.

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : متعرض اين فرع نشده اند.

سؤال 1305- آيا مي شود که زنها را شب دهم بعد از نصف شب از مشعر به مني

بياورند و همان شب آنان را به جمره عقبه ببرند و رمی کنند و بعد به خيمه

برگردانند و نزديک غروب روز يازدهم مجددا آنان را به جمرات ببرند، تا شب

دوازدهم هم رمی روز يازدهم را انجام دهند و هم رمی روز دوازدهم را، با توجه به

ازدحام و خطرهای احتمالي ؟ (1)

ج - برای زنها رمی جمره عقبه پس از وقوف به مشعر و آمدن به منی در همان شب عيد

قربان مانع ندارد، ولی  رمی روز يازدهم و دوازدهم در صورتی برای آنان در شب صحيح

است که از رمی روز معذور باشند.

1- نظر آية الله سيستاني : گذشت که رمی در شب برای کسانی جايز است که از ماندن

در روز معذورند.

آية الله مکارم : اين کار اشکال ندارد.

آية الله تبريزي : اگر از رمی در روز يازدهم و دوازدهم خائف بر نفس خود باشند،

مي توانند رمی  روز يازدهم را در شب يازدهم روز، و رمی روز دوازدهم را در شب

دوازدهم انجام دهند. و يک شب نمي توانند برای دو روز رمی  کنند.

سؤال 1306- اگر کسی  مي داند يک روز رمی را ترک کرده است ولی نمي داند که روز

دهم بوده يا يازدهم ، يا دوازدهم ، وظيفه اش چيست ؟

ج - احوط (1) آن است که رمی سه جمره را به ترتيب به قصد ما فی الذمه انجام دهد.

اگرچه در صورتی  که شک بعد از روز دوازدهم باشد بيش از قضای رمی جمره عقبه

واجب نيست . (2)

1- آية الله مکارم : اين احتياط ترک نشود.

2- به مسأله 1282 مراجعه شود.

آية الله تبريزي : اگر در روز دوازدهم علم پيدا کند رمی يک روز را انجام نداده و

شک داشته باشد آن روز که رمی آن را انجام نداده ، روز دوازدهم است يا روزهاي

قبل ، بايد هر سه جمره را به قصد ما فی الذمه رمی کند، ولی اگر در روز دوازدهم

علم پيدا کرد که رمی يک روز را ترک کرده و نمي داند که روز دهم بوده يا يازدهم ،

مي تواند به رمی جمره عقبه اکتفا کند. و اگر بعد از روز دوازدهم علم پيدا کرد که

رمی يک روز را ترک کرده و نمي داند روز دهم بوده يا يازدهم يا دوازدهم مي تواند

به رمی جمره عقبه اکتفاء کند.

سؤال 1307- شخصی در رمی جمرات چنين تصور مي کرده است که بايد سنگريزه به خود

سنگهای نصب شده جمرات بخورد، نه به ملات لای سنگها که به وسيله آن ملات بند کشي

شده است ، لذا برای اطمينان که به خود سنگها بخورد، يازده سنگريزه انداخته و

هفت عدد از آنها را رمی صحيح محسوب داشته است ، آيا اين رمی صحيح است يا نه ؟

ج - اگر مواردی را که شک داشته احتياطا زده ، مانع ندارد، و چنانچه شک نداشته و

قصد زياده هم نداشته است ، صحيح است هرچند در اين صورت احتياط مطلوب است .(1)

1- آية الله خويي : بلکه مطلقا صحيح است .

سؤال 1308- شخصی روز عيد قربان برای رمی جمره عقبه رفته است و انجام داده ولي

دو روز بعد را در اثر کسالت وکالت داده و روز سيزدهم خودش برای قضای  رمي

جمرات رفته ، ولی اول رمی جمره عقبه نموده بعدا برگشته از جمره اولی شروع کرده و

روز يازدهم و دوازدهم را يک مرتبه چهارده سنگ زده ، هفت عدد برای روز يازدهم و

هفت عدد برای روز دوازدهم و جمره وسطی را همچنين دوازده سنگ زده و جمره عقبه

را نيز دوازده سنگ زده است ، و الآن به ايران برگشته است ، آيا وظيفه او چيست ؟

ج - اگر کسالت داشته و معذور بوده و وکالت داده عمل او صحيح است ، و نياز به

تکرار نداشته است ، و در هر صورت تکرار به نحو مرقوم صحيح نيست . (1)