بقيع
بقيع غرقد گورستان مدينه منوره است که در زمان رسول خدا صلی الله
عليه و آله بسياری از صحابه و پس از رحلت ايشان چهار تن از ائمه معصومين
عليهم السلام و نيز تعدادی از بزرگان تابعين و سادات اهل بيت عصمت و
طهارت در آن به خاک سپرده شده اند، از آن زمان تاکنون نيز هزاران نفر از
دانشمندان ، زاهدان و صلحا، که در مدينه از دنيا رفته اند، در همين
گورستان مدفون شده اند .
پيامبر صلی الله عليه و آله برای آرميدگان در اين قبرستان احترام
خاصی قائل بود اين گورستان که در قسمت شرقی مسجد النبی صلی الله
عليه و آله قرار دارد، در دوره جاهليت اهميت چندانی نداشته بقيع تا
يکصد سال قبل حصاری نداشته ، اما اکنون محصور گشته ، و از گذشته
تاکنون مسلمانان هر فرقه و مذهب ، پس از زيارت رسول خدا صلی الله
عليه و آله به بقيع آمده ، اهل بيت
پيامبر صلی الله عليه و آله و ديگر آرميدگان در اين گورستان را
زيارت مي کنند
مدفون شدگان در بقيع
روبروی درب کنونی کمی سمت راست ، قبور مطهر چهار امام معصوم عليهم
صلوات الله قرار دارد :
1- امام حسن بن
علی عليه السلام امام مجتبی عليه السلام در نيمه رمضان سال سوم
هجرت در
مدينه زاده شد و از همان دوران کودکی شديدا مورد علاقه رسول خدا
صلی الله عليه و آله قرار گرفت ايشان ، در کنار پدر بزرگوارش
اميرمؤمنان عليه السلام در جنگهای جمل ، صفين و نهروان شرکت جست و
پس از شهادت پدر، به امامت منصوب و مدت حدود شش ماه خلافت کرد سپس
معاويه جنگی را بر آن حضرت تحميل نموده ، مردم نيز ايشان را تنها
گذاشتند و سرانجام به تحريک معاوية بن ابي سفيان در سال 50ه ق
توسطهمسرش جعده دختر اشعث بن قيس ، مسموم
و به شهادت رسيدند، و در بقيع به خاک سپرده شدند.
2- امام زين العابدين علی بن الحسين عليه السلام امام سجاد عليه
السلام در سال 38ه ق به دنيا آمد، و در دوران امامت حسن بن
علی عليه السلام و پدر بزرگوارشان حسين بن علی عليه السلام رشد
يافتند، در کربلا همراه پدر بودند اما به دليل بيماری نتوانستند
سلاح بدست گيرند سپس با ديگر اسيران آن حضرت را به شام بردند و از
آن پس نزديک سی و چهار سال امامت کرد و سرانجام در سال 94 ه ق به
تحريک وليد بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسيد و در کنار امام
مجتبی عليه السلام در بقيع مدفون گرديد زهد و عبادت و کرم و
بزرگواری آن حضرت زبانزد خاص و عام و
دوست و دشمن بود.
3- امام محمد بن علی بن الحسين عليه
السلام امام باقر عليه السلام در سال 58ه ق به دنيا آمد و تا سال
94 ه ق در کنار پدر بزرگوارش در مدينه زندگی کرد پس از شهادت پدر
رهبری را در دست گرفت و توانست شاگردان فراوانی را تربيت نموده ،
در نشر معارف اسلامی و اهل بيت پيامبر صلی الله عليه و آله گام
های بلندی بردارد، آن حضرت را باقرالعلوم يعنی شکافنده دانش ها لقب
داده اند امام باقر عليه السلام در سال 114و يا 117ه ق به تحريک
هشام بن عبدالملک به شهادت رسيدند و در کنار پدر بزرگوارشان در
بقيع به خاک سپرده شدند.
4- امام جعفر بن محمد الصادق عليه
السلام آن حضرت در سال 80يا 83ه ق به دنيا آمدند و پس از
شهادت پدر، رهبری پيروان اهل بيت عليهم السلام را بر عهده گرفتند و
در دوران حيات پر بار خود هزاران شاگرد را در رشته ها و علوم مختلف
تربيت کردند منصور دومين خليفه عباسی بر آن حضرت به شدت سخت گرفت و
سرانجام نيز در25شوال 148ه ق به تحريک وي ، آن حضرت مسموم و به
شهادت رسيد و در بقيع کنار جد و پدرش مدفون شد .
در کنار قبور چهار امام از اهل بيت رسول خدا صلی الله عليه و آله
دو قبر ديگر وجود دارد که يکی از آنها قبر عباس بن عبدالمطلب
عموی پيامبر صلی الله عليه و آله و ديگری قبر فاطمه بنت اسد مادر
اميرمؤمنان علی عليه السلام است.
عباس بن عبدالمطلب (ع )
وی از شخصيتهای بزرگ قريش و 2 يا 3 سال از رسول خدا صلی الله عليه
و آله بزرگتر بود در سال دوم با اکراه به همراه قريش در جنگ بدر
شرکت جست سپس به اسارت مسلمانان درآمد و با فديه آزاد شد و سرانجام
در زمره بهترين ياران پيامبر صلی الله عليه و آله به شمار آمد پس
از رحلت
رسول خدا صلی الله عليه و آله به اميرمؤمنان علی بن ابيطالب عليه
السلام وفادار ماند و در سال 33ه ق در مدينه درگذشت و در قبرستان
بقيع مدفون شد.
فاطمه بنت اسد
او همسر ابوطالب ، مادر علی بن ابيطالب عليه السلام و از نخستين
بيعت کنندگان با رسول خدا صلی الله عليه و آله بود و در
سرپرستی پيامبر سهم بسزائی داشت وی از آن چنان قداستی برخوردار
گرديد که به درون کعبه راه يافت و فرزندش علی بن ابيطالب عليه
السلام را در آن جا به دنيا
آورد در ماتم او رسول خدا صلی الله عليه و آله به شدت متأثر شد و
بر جنازه اش نماز گزارد و در حالی که بر وی مي گريست او را در قبر
نهاد.
قبر منسوب به حضرت فاطمه (س )
علمای برجسته شيعه نظير شيخ صدوق ، شيخ مفيد، شيخ طوسي ، ابن طاووس
و علامه مجلسی مدفن حضرت را خانه خودش ، که بعدا در مسجد قرار گرفت
مي دانند محلی که به
عنوان قبر آن حضرت در بقيع مشخص شده ، پايين تر از قبور ائمه
چهارگانه ، در قسمت راست ( شمال غرب ) آنها قرار گرفته است و
احتمال دارد که اينجا محل قبر فاطمه بنت اسد باشد
احد
احد در ناحيه شمالی مدينه رشته کوهی به طول تقريبی شش کيلومتر از
شرق به غرب کشيده شده که به دليل جدايی آن از ديگر رشته کوهها، احد
خوانده مي شود اين کوه خاطره يکی از مهمترين جنگهای صدر اسلام را
که بسيار دردناک بوده در سينه دارد در اين غزوه بود که عده
زيادی از اصحاب رسول خدا (ص ) به دليل بي توجهی جمعی از مسلمانان
به اوامر آن حضرت ، به شهادت رسيدند.
مقبرة الشهداء
مسلمانان به دفن شهدای غزوه احد پرداختند و به ياد آنان ، مقبره
ای در دامنه کوه احد ايجاد شد بهترين عزيزان اسلام ، از مهاجر و
انصار از جمله حمزه ( عموی پيامبر ) و در آنجا دفن شده اند حمزه و
دو تن از ديگر شهدا در يک قسمت ، و ديگر شهيدان در فاصله
25متری آنها مدفون شده اند علاقه و علقه مسلمانان با کوه احد، آن
اندازه بود که رسول خدا (ص ) فرمود : احد ،کوهی است که ما را دوست
دارد، و ما نيز آن را دوست داريم .
مسجد قبا
منطقه قبا در فاصله شش کيلومتری جنوب مسجد النبی قرار دارد و از
نقاطخوش آب و هوای اطراف مدينه به شمار مي آيد بنا به نقل روايات
بسيار، مسجد قبا مصداق آيه لمسجد أسس علی التقوی من أول يوم أحق أن
تقوم فيه مي باشد . مسجد قبا نخستين مسجدی است که رسول خدا (ص ) آن
را بنا کرده است مسجد قبا يکی از مهمترين و زيباترين مساجد مدينه
است
مسجد فضيخ
درباره فضيخ گفته شده است که نام درخت نخل بوده و يا اشاره به
مسکری است که از درخت نخل گرفته مي شد در جريان غزوه بنی نضير رسول
خدا (ص ) در آنجا خيمه ای داشته و بدين مناسبت آن مکان را مسجد
فضيخ ناميده اند مسجد فضيخ در ميان نخلستانها، در شرق مسجد قبا و
منطقه
عوالی واقع شده محل اين مسجد در خيابان عوالي ، پيش از
مستشفی الوطنی قرار دارد
مسجد الاجابه
مسجد الاجابه در شمال بقيع واقع است و با مسجد النبی پانصد متر
فاصله دارد اين مسجد به نام مسجد بنومعاويه هم شناخته مي شود در
منابع شيعه از مسجد مباهله در مدينه ياد شده که اکنون شهرت دارد که
همين مسجد الاجابه است.
مسجد غمامه ( مصلی )
نخستين مسجد در منطقه غرب مدينه که نزديکترين فاصله را در حال حاضر
با مسجد النبی دارد ( حدود پانصد متر ) مسجد غمامه يا مصلی که رسول
خدا (ص ) در آن نماز عيد را برگزار کرده است ( مصلی محلی است که
برای برگزاری نماز عيد و خارج از حدود شهر در يک فضای باز ساخته مي
شود ).
مساجد سبع
در شمال غربی مدينه ، کوهی وجود دارد به نام کوه سلع در سمت
غربی کوه و سپس در پايين آن تعدادی مسجد وجود دارد که آنها را به
نام مساجد فتح مي خوانند که مساجد در حال حاضر شش عدد است در همان
سمت ، مسجدی با نام قبلتين وجود دارد که همراه شش مسجد ديگر هفت
مسجد مي شود و به مساجد سبعه ، يعنی مساجد هفتگانه شهرت
يافته است.
مسجد قبلتين
مسأله تغيير قبله در پانزدهم شعبان سال دوم هجرت روی داد تا پيش از
آن مسلمانان به سوی بيت المقدس نماز مي خواندند طعنه يهوديان و
دعای رسول خدا (ص ) سبب شد تا خداوند ضمن آيات 142تا 150سوره بقره
، تغيير قبله را به سوی کعبه بيان کند بنابر برخی روايات اين آيات
در اين
مسجد نازل شد اين مسجد محرابی در جهت کعبه دارد و محل قبله پيشين
آن نيز در داخل مسجد مشخص شده است مسجد قبلتين در شمال غربی مدينه
در فاصله 5/3 کيلومتری مسجد
النبی قرار دارد.
مسجد فتح
مهمترين مسجد از مساجد فتح مسجدی است که به نام مسجد فتح يا مسجد
الاعلی و مسجد الاحزاب شهرت دارد و بر روی کوهی قرار گرفته که پشت
آن کوه مسير حفر خندق در جنگ
احزاب بوده است حضرت در اين مکان برای پيروزی سپاه دعا کردند مساحت
مسجد فتح حدود 24متر مربع و ارتفاع آن حدود سه متر است .
مسجد فاطمة الزهراء
(س )
در نزديکی مسجد فتح واقع شده و در حال حاضر مسجد حضرت فاطمه (س )
دارای 5/7 متر طول و حدود 5/2 متر عرض است و محراب کوچکی نيز در آن
وجود دارد .
مسجد حضرت علی
(ع )
از ميان شش مسجد موجود، مسجدی نيز اختصاص به علی بن ابي طالب (ع )
دارد برخی از محققان برآنند مسجدی که اکنون به نام ابوبکر شهرت
دارد همان مسجد علی (ع ) است ،
کما اينکه مسجدی که با نام مسجد علی (ع ) شناخته مي شود، مسجد
ابوبکر است اين مسجد نيز بر زمينی مرتفع قرار گرفته که با پشت سر
گذاشتن چند پله مي توان به آن رسيد مساحت اين مسجد در حدود 200متر
مربع است.
مسجد سلمان
اين مسجد دارای شبستان و صحن است و /508 متر طول و 7 متر عرض دارد.
مسجد ابوذر
مسجدی است که امروزه به نام مسجد ابوذر، صحابی راستگوی رسول خدا (ص
)، شهرت داشته و در خيابان ابوذر، در فاصله پانصد متری مسجد
النبی واقع شده است نام اصلی اين مسجد، مسجد البحير يا مسجد
الاسواف يا مسجدالسجده بوده است در روايت آمده که حضرت سجده طولانی
در اين مسجد داشته است.
مسجد ثنية الوداع
ثنية الوداع به مدخل ورودی شهر اطلاق مي شود، جايی که از مسافران
استقبال به عمل مي آيد مدينه دارای دو ثنيه بوده است ، يکی به سمت
مکه و ديگری به سوی شام آنچه اکنون باقی مانده و جای آن مشخص است ،
مدخل شام است که در جاده احد قرار دارد در اين مسير، در قسمت غرب
آن ، کوههای سلع و ذباب و در سمت راست آن مسجد ثنية الوداع قرار
دارد رسول خدا (ص ) در بازگشت از تبوک ، در اينجا مورد استقبال
قرار گرفت.
مسجد سقيا
اين مسجد در حره سقيا قرار داشته و طبق روايتي ، رسول خدا (ص ) در
آنجا از آب چاه سقيا وضو گرفته و برای مردم مدينه دعا کرده است
همچنين گفته اند که رسول خدا (ص ) در مسير حرکت به بدر در آنجا
تأمل کرده و پس از سان ديدن از سپاه ، افراد کم سن و سال را
بازگرداند برخی بر اين باورند که اين مسجد از بين رفته و برخی آن
را باقی مي دانند
مسجد و مشربه ام
ابراهيم
مشربه ، يعنی بستان در اين مکان ماريه قبطيه ، ابراهيم فرزند رسول
خدا (ص ) را به دنيا آورده است مشربه ام ابراهيم از جاهايی است که
در روايت امام صادق (ع ) رفتن به آنجا و نماز خواندن در آنجا به
عقبة بن خالد توصيه شده و حضرت فرموده است که : و هی مسکن رسول
الله و مصلاه
در حال حاضر آثار بنای مشربه از بين رفته و صورت يک قبرستان
باقی مانده است منابع شيعه ، زيارت مشربه ام ابراهيم و نماز خواندن
در آنجا تأکيد شده است
مسجد مصبح
از جمله مساجدی که در قبا بوده مسجد مصبح است بنا به گفته
خياری اين مسجد هنوزباقی است ، ساختمانی است بدون سقف در کنار
مستودعات غسان در قبا، در جنوب غربی مسجد قبا .
مسجد بنات
بنی النجار
مسجدی کوچک در فاصله تقريبی صد متري ، در شمال مسجد جمعه با مساحت
تقريبی دوازده متر مربع تا سال 1373 شمسی وجود داشت اين مسجد از
مساجد قديمی مدينه بوده و شايع بوده که دختران بنی نجار در اينجا
ايستاده و وقتی رسول خدا (ص ) وارد قبا شدند سرود طلع البدر علينا
را
مي خواندند .
مسجد رد شمس
در کتابهای تاريخی آمده است که مسجد رد شمس با مسجد فضيح يکی است و
درباره نامگذاری آن به رد شمس يا شمس نيز آمده است که در جريان
محاصره قلعه بنی نضير، رسول خدا (ص ) هنگام عصر به خواب رفت و سرش
روی زانوی امير مؤمنان ، علی (ع ) بود نزديک غروب خورشيد بيدار شد
و وقتی متوجه گرديد که امام هنوز نماز عصر را نخوانده است از
خداوند خواست خورشيد را بازگرداند تا امام نماز بگزارد اين روايت
را به نام حديث رد شمس مي شناسند و جمعی از راويان اهل سنت نيز آن
را نقل کرده اند .
مسجد الدرع
از يادگارهای غزوه احد مسجد الدرع است ، مسجدی که سر راه رسول خدا
قرار داشت در تاريخ آمده است که رسول خدا (ص ) در آنجا توقف
کوتاهی داشته اند و برای نماز ( درع و ) زره خود را درآوردند مسجد
الدرع که اکنون در اين مسير قرار دارد يادگار رسول خدا (ص ) در
آنجاست گفته شده حضرت نماز مغرب و عشاء را در آنجا خوانده و تا صبح
روز بعد ماندند اين مسجد بعدها به نامهايی چون مسجد الدرع ، مسجد
البدائع و مسجد الشيخين ناميده شده است.
مسجد مباهله
مسجدي را که به نام مسجد
مباهله نشان مي دهند، نماينده رويدادي تاريخي و بزرگ است مباهله در
لغت بر يکديگر نفرين و لعنت کردن است در سال دهم هجرت گروهي از
ترسايان نجران ( ناحيه اي است در يمن در جنوب عربستان ) نزد رسول
(ص ) آمدند و درباره عيسي (ع ) با او گفتگو کردند رسول خدا (ص )
فرمود : عيسي بنده خدا و کلمه او بود که آن را بر مريم القا فرمود
گفتند چگونه ممکن است انساني بي پدر به دنيا آيد ? قرآن در اينباره
نازل شد که مثل عيسي ، مثل آدم است چون گفتگو دراز گرديد رسول (ص )
به حکم خدا فرمود : ما و شما پسران ، زنانمان و خودمان به مباهلت
شويم تا لعنت خدا بر دروغگويان باشد در آن روز که بيست و چهارم و
به قولي بيست و يکم ذوالحجه بود، رسول خدا با علي مرتضي و زهرا و
حسن و حسين عليهم السلام بيرون شدند.
ترسايان چون هما و جلال آن
بزرگواران را ديدند، ترسيدند و از مباهله چشم پوشيدند و با رسول
خدا (ص ) مصالحت کردند و جزيه پذيرفتند
مسجد المغسله
اين مسجد با نام مسجد بنی دينار نيز شناخته مي شود ابن شبه نوشته
است که رسول خدا (ص ) بارها در اين مسجد نماز خوانده است اين مسجد
اکنون در منطقه ای قرار دارد که آن را مالحه نامند و خانه
های زيادی اطراف آن را گرفته است
