از عرفه تا عرفات
عرفات، نام منطقه وسیعى است با مساحت حدود 18 كیلومتر مربع در شرق مكه
معظمه، اندكى متمایل به جنوب كه در میان راه طائف و مكه قرار گرفته است. زائران
بیتالله الحرام در روز عرفه (نهم ذى حجه) از ظهر تا غروب در این منطقه حضور
دارند. در نقلى آمده است كه آدم و حوا (ع) پس از هبوط از بهشت و آمدن به كره
خاكى، در این سرزمین همدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه «عرفات» و
این روز «عرفه» نام گرفته است. (1)
عرفه، از عیدهاى بزرگ است؛ هر چند عید نامیده نشده است و روزى است كه حق تعالى
بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود دعوت كرده، سفره جود و احسان خود را براى
آنها گسترده است. شیطان در این روز، از همه اوقات خوارتر و حقیرتر و خشمناكتر
است.
روایت شده كه حضرت زینالعابدین علیه السلام در روز عرفه صداى فقیرى را شنید
كه از مردم كمك مىخواست. حضرت فرمود: واى بر تو! آیا دست نیاز به سوى غیر خدا
دراز مىكنى؛ در حالى كه امید مىرود در این روز بچههایى كه در شكم مادر
هستند، مورد فضل و لطف الهى قرار گیرند و سعادتمند گردند؟ (2)
در روایتى از حضرت صادق علیه السلام آمده است: «كسى كه در ماه رمضان آمرزیده
نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمىگردد؛ مگر این كه روز عرفه را درك كند.» (3)
بهترین عمل در روز عرفه دعا است و در میان روزهاى سال، این روز براى دعا امتیاز
ویژهاى دارد.
روز عرفه داراى دعاهاى فراوانى است؛ ولى در این میان، دعاى عرفه امام حسین علیه
السلام داراى جایگاه ممتاز و ویژه است و در واقع، نابترین و عمیقترین معارف
الهى و توحیدى در این دعا، بر زبان سالار شهیدان جارى گشته است.
عصر روز عرفه امام حسین علیه السلام با گروهى از خاندان و فرزندان و شیعیان، با
نهایت خاكسارى و خشوع از خیمه بیرون آمدند و در جانب چپ كوه ایستادند. امام
چهره مبارك خود را به سوى كعبه گردانید مانند مسكین نیازمندى كه غذا مىطلبد،
دستها را برابر صورت خود گرفت و دعایش را چنین آغاز كرد:
«الحمدلله الذى لیس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع و لا كصنعه صانع و هو الجواد
الواسع؛ سپاس خداوندى را سزاست كه چیزى قضایش را دور نمىسازد و از عطا و بخشش
او جلوگیرى نمىكند و هیچ آفرینندهاى آفرینش او را ندارد و او سخاوتمندى
بىانتهاست.»
حضرت سپس به بیان گوشهاى از نعمتهاى بىپایان خداوند كه انسان را در تمام
مراحل رشد و تكامل در برگرفته، مىپردازد و مهربانى مادران و دایهها و مواظبت
و پرستارى و دلسوزى آنان را از الطاف و عنایتهاى خداوند مىشمرد؛ سپس به لزوم
شكر نعمتهاى الهى اشاره مىكند و خود را از اداى یك شكر نیز عاجز و ناتوان
مىبیند. هر فرازى از این دعا، دریچهاى از نور و توحید و عشق و محبت به
خداوند را به سوى دل انسان مىگشاید و عبارات دعا و محتواى آن، نشان مىدهد كه
امام حسین علیه السلام در حال این دعا یك سره از خود و عالم غافل گشته، تمام
جهان را به یك سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه
ذرات هستى و نفوذ علم و قدرت و حیات او را بر تك تك ذرات و موجودات عالم مشاهده
مىنماید و آن چه را كه دیده، بر زبان آورده است. امام حسین علیه السلام
مىخواهد با این نیایش، انسان و خدا را بشناساند و نزدیكى آن را به هم بنماید.
او با این نیایش، منطقىترین و واقعىترین رابطه انسان با خداوند بى چون را
توضیح مىدهد.
دعاى عرفه سیدالشهداء علیه السلام سراسر نور و عرفان پروردگار است و آمیزهاى
از شور و عشق و محبت و معرفت به ذات پاك خداوند است. در فرازهاى این دعا، امام
حسین علیه السلام با خداوند چنین عاشقانه زمزمه مىكند:
خداوندا! اجازه فرما تا دمى چند در برابرت به زانو در افتم و قطراتى از اقیانوس
جان، نثار بارگاهت نمایم. خیال دورى راه تا درگاه جمالت خسته و فرسودهام كرده
است:
از گل آدم شنیدم بوى تو
راه‌ها پیموده‌ام تا كوى تو
خدایا! موجوداتى كه در هستى خود نیازمند تو هستند، چگونه مىتوانند راهنماى من
به سوى تو باشند؟
پروردگارا! آیا حقیقتى غیر از تو آن روشنایى را دارد كه بتواند تو را بر من
آشكار سازد؟ كى از نظر غایب و پنهان بودهاى كه نیازمند راهنمایى به سوى خود
باشى و چه وقت از من دور بودهاى تا نمودهاى جهان مرا به تو برساند؟
همه عالم به نور توست پیدا
كجا گردى تو از عالم هویدا؟
خدایا! روشنایى جمال و جلالت در جهان هستى آشكارتر از هر چیز است و وجود تو خفا
و پوشیدگى ندارد تا چراغى سر راه بگیرم و بارگاه ربوبى تو را جست و جو نمایم و
یا دلیلى را راهنماى خود به سوى تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده
دلیل و راهنما، تویى.
خداى من! چشمى كه تو را بر خود نگهبان و مراقب نبیند، كور و فرو بسته باد و
بندهاى كه از متاع محبت تو بىبهره باشد، سرمایه باخته و ورشكسته باد.
دیدهاى كان چهره روشن نبیند كور باد
خاطرى كز توست خالى، تیره و بى نور باد
امام حسین علیه السلام با این دعا روحى تازه به كالبد عرفات دمید و این نغمه
خوش آسمانى و آواى دلانگیز ملكوتى را تا ابد در سینه سیناى عرفات به یادگار
گذاشت.
از صداى سخن عشق ندیدم خوشتر یادگارى كه در این گنبد دوار بماند
صحراى عرفات كالبد و جسم امام حسین علیه السلام روح آن است و به همین دلیل حق
تعالى، در روز عرفه پیش از آن كه به اهل موقف عرفات نظر لطف كند، به زائران قبر
پاك حسین علیه السلام (4) نظر رحمت مىافكند. (5)
پىنوشتها:
1- رسول جعفریان، آثار اسلامى مكه و مدینه، نشر مشعر
2- مفاتیح الجنان، اعمال روز عرفه
3- همان، فضیلت ماه مبارك رمضان
4- مفاتیح الجنان، زیارت امام حسین علیه السلام در روز عرفه
5- در این مقاله از كتاب نیایش حسین علیه السلام تالیف علامه فقید محمدتقى
جعفرى، استفاده فراوان شده است.
منبع: مجله پرسمان، ش 17
