نيابت در حج
نيابت يعنى شخص نايب عملى را كه برعهده منوب عنه بوده
انجام دهد تا منوب عنه برىءالذمه شود. چه نايب عمل را مجانى و تبرعى انجام دهد
يا اجير شود يا به عقد جعاله و امثال آن انجام دهد
مسأله 162 ـ نايب بايد در نيابت قصد امتثال امر متوجه به
منوب عنه را بكند. ولى لازم نيست اسم او را به زبان بياورد. و تعيين او به نحو
اجمال و اشاره كافى است
مسأله 163 ـ نايب بايد طبق فتواى مرجع تقليد خود عمل كند،
اگر چه طبق فتواى مرجع تقليد منوب عنه عمل او اشكال داشته باشد. بلى اگر منوب
عنه از او خواسته باشد كه به كيفيت خاصى عمل كند بايد به گونه اى عمل را بجا
آورد كه هم وظيفه طبق نظر مرجع تقليد خودش مراعات شده باشد و هم خواسته او
مسأله 164 ـ نايب بايد عمره و حج را به نيت منوب عنه انجام
دهد، و اگر به جهت فراموشى يا علت ديگرى براى خود محرم به احرام عمره تمتع يا
عمره مفرده شد، بايد آن عمل را تمام كرده، و بعد براى انجام عمره تمتع به نيت
منوب عنه از يكى از مواقيت معروفه محرم شود
مسأله 165 ـ نايب بايد طواف نساء را به قصد منوب عنه بجا
آورد. ولى تا وقتى طواف نساء را به صورت صحيح انجام نداده، همسر بر او حلال نمى
شود. و منوب عنه وظيفه اى ندارد
مسأله 166 ـ همان گونه كه نيابت در كل اعمال حج صحيح است
در بعضى از اعمال حج نيز صحيح است. اما تبرّع در نيابت از فرد زنده در اجزاء
كافى نيست و حتماً بايد منوب عنه وكالت دهد
مسأله 167 ـ لباس احرام و پول قربانى و كفاره اگر واجب شود
به عهده نايب است. مگر اين كه شرط كند كه مستأجر بدهد
مسأله 168 ـ كسى كه حج بر او مستقر شده و نمى تواند به مكه
برود و ناچار است نايب بگيرد مى تواند از ميقات نايب بگيرد، اگر چه نيابت از
بلد بهتر است
مسأله 169 ـ اگر نايب بعد از احرام و دخول در حرم، در حرم
بميرد كفايت از حج منوب عنه مى كند. اما اگر قبل از دخول به حرم. يا بعد از
دخول و خارج از حرم بميرد كفايت از حج منوب عنه نمى كند
مسأله 170 ـ نيابت يك شخص از چند نفر در حج واجب در يك سال
صحيح نيست، بلى شخصى كه نيابت گرفته يك حج واجب انجام دهد مى تواند در جزئيات
حج، مثل طواف، سعى، رمى، ذبح و... از ديگران نايب شود
مسأله 171 ـ نيابت يك شخص از ديگران و براى خود در حج
استحبابى در يكسال. يا عمره مفرده يا طواف مستحبى مانعى ندارد. چه به نحو اجاره
باشد يا تبرعى
مسأله 172 ـ انجام عمره و حج مستحبى و طواف مستحبى چه
تبرعى باشد يا اجير شده باشد به نيابت از كسى كه در مكه حاضر است محل تأمل و
اشكال است هر چند معذور باشد
مسأله 173 ـ صحت نيابت از افراد زنده براى خواندن نماز
مستحبى در مسجد الحرام و مسجد النبى يا ساير اماكن مقدسه و مشاهد مشرفه مشكل
است. بلكه مى توانند نماز بخوانند و ثواب آن را به هركس مايل بودند اهدا كنند
مسأله 174 ـ نايبى كه خودش حج يا عمره بجا نياورده احتياط
مستحب آن است كه بعد يا قبل از اعمال نيابت يك عمره مفرده براى خودش بجاآورد
مسأله 175 ـ در فرض سابق چنانچه بخواهد آن عمره مفرده را
مشتركاً براى خودش و منوب عنه و پدر و مادر و... انجام دهد صحيح است
مسأله 176 ـ نيابت در موارد زير صحيح است:
1 ـ نيابت از ميت در حج مستحبى و واجب مطلقاً.
2 ـ نيابت از حى در حج مستحبى و واجب در بعضى موارد
مسأله 177 ـ اگر كسى اجير شده باشد كه براى فرد ديگر حج
بجاآورد واجب است طبق قرارداد اجاره عمل كرده و حج را به نيابت از او انجام
دهـد
مسأله 178 ـ نايب به محض اجير شدن مستحق اجرت مى باشد. و
اگر حجة الاسلام را انجام ندهد يا باطل انجام دهد بايد اجرت را پس بدهد
مسأله 179 ـ اگر اجير شود كه در سال معينى حج بجاآورد
تأخير جايز نيست، و اگر در سالهاى بعد بجا آورد هر چند ذمه منوب عنه برى مى
شود. اما نايب استحقاق اجرت را پيدا نمى كند
مسأله 180 ـ اگر اجرت در مقابل برىء الذمه شدن منوب عنه
باشد و اجير بعد از محرم شدن و دخول در حرم، در حرم بميرد چون ذمه منوب عنه برى
مى شود مالك تمام اجرت مى شود. و اگر قبل از دخول در حرم يا بعد از دخول، خارج
از حرم بميرد استحقاق هيچگونه اجرتى ندارد
مسأله 181 ـ اگر اجرت در مقابل رفت و برگشت و اعمال حج
باشد، و اجير كل اعمال را انجام دهد، مالك تمام اجرت مى شود. اما اگر مقدارى از
اعمال را انجام دهد چه ذمه منوب عنه برى بشود ـ مثل اينكه بعد از احرام و دخول
در حرم بميرد ـ و چه نشود، فقط به همان مقدار استحقاق اجرت دارد
مسأله 182 ـ كسى كه براى حج بلدى اجير شده واجب است از محل
زندگى منوب عنه به قصد حج حركت كند، و لازم نيست اين سفر متصل به روز حركت به
حج باشد. بلكه مى تواند به قصد حج از آنجا به وطن خود آمده و پس از مدتى به حج
برود
مسأله 183 ـ نايب حق ندارد بدون اجازه، نيابت را به ديگرى
واگذار كند و اگر چنين كارى را انجام داد و شخص ثالث عمل را بجاآورد هر چند ذمه
منوب عنه برى مى شود. ولى بايد پول را به صاحبش برگرداند. و اجرت وى را بايد
خودش بدهد.
شرايط نايب
مسأله 184 ـ شرايطى كه در نايب معتبر است عبارتند از:
1 ـ بلوغ.
2 ـ عقل.
3 ـ ايمان.
4 ـ آگاهى به مناسك حج.
5 ـ معذور نبودن در اعمال حج.
6 ـ وثوق و اطمينان به انجام حج.
بلوغ
مسأله 185 ـ نيابت غيربالغ در حج هر چند مميز باشد بنابر
احتياط واجب صحيح نيست و كفايت نمى كند، و در اين مورد فرقى نمى كند كه تبرعى
انجام دهد يا به اجاره.
عقل
مسأله 186 ـ نيابت مجنون، حتى مجنون ادوارى اگر در هنگام
عمل مجنون شود صحيح نيست و كفايت نمى كند
مسأله 187 ـ نيابت مجنون ادوارى اگر مطمئن باشد در طول
اعمال حالت جنون بر او عارض نمى شود صحيح است، و همچنين نيابت سفيه نيز صحيح
است.
ايمان
مسأله 188 ـ نايب بايد مؤمن باشد. يعنى علاوه بر اعتقاد به
خدا، نبوت، معاد، شيعه دوازده امامى نيز باشد. و نيابت مسلمان غيرشيعه كفايت
نمى كند.
آگاهى به مناسك حج
مسأله 189 ـ نايب هنگام اجير شدن بايد اجمالا احكام حج را
بداند تا اجاره او صحيح باشد. و لازم نيست تفصيلا تمام مناسك حج را بداند. بلكه
اگر بتواند با ارشاد ديگرى مناسك را به طور صحيح انجام دهد كافى است.
معذور نبودن در اعمال حج
مسأله 190 ـ نيابت شخص معذور صحيح نيست. حتى اگر تبرعى
باشد. و اگر اجير شده باشد مالك مال الاجاره نشده و بايد پول را به صاحبش
برگرداند
مسأله 191 ـ كسى كه نتواند اعمال اختيارى حج را انجام دهد.
مثلا شب عيد مجبور باشد همراه معذورين به منى رفته و وقوف اختيارى مشعر را درك
نكند يا نتواند رمى جمره انجام دهد نمى تواند نايب شود. بلى نايب تنها مى تواند
در ذبح ديگرى را وكيل كند
مسأله 192 ـ افرادى كه مى دانند بايد شب عيد همراه زنان يا
جهت انجام امور خدماتى حجاج قبل از طلوع فجر وارد منى شوند چنانچه بتوانند بين
الطلوعين به مشعر برگردند و وقوف اختيارى را درك كنند مى توانند نيابت قبول
كنند. و الا نيابت آنان صحيح نيست
مسأله 193 ـ افرادى كه مجبورند قبل از ايام تشريق (روزهاى
يازدهم، دوازدهم و سيزدهم ذى الحجه) جهت آماده سازى منى و عرفات يا تهيه اتوبوس
به خارج مكه بروند و برگردند مى توانند نيابت قبول كنند، و از اين جهت مانعى
ندارد
مسأله 194 ـ كسى كه نماز او صحيح نيست، مثلاً در قرائت
مشكل دارد، يا نمى تواند مستقيم بايستد، يا نمى تواند به صورت صحيح ركوع و سجود
بجا آورد، نمى تواند نايب شود. و حتى اگر تبرعاً براى كسى حج بجا آورد مجزى
نيست
مسأله 195 ـ كسى كه نماز او صحيح نيست اگر مطمئن باشد مى
تواند نماز خود را تصحيح كند يا به هر صورت نماز خود را صحيح بجاآورد ـ اگر چه
با تلقين ديگرى ـ نيابت وى صحيح است
مسأله 196 ـ نيابت كسى كه لال است، يا كسى كه در هنگام
اجير شدن مى داند كه هنگام اعمال نمى تواند وضو بگيرد صحيح نيست. و همچنين
نيابت كسى كه دست يا پاى مصنوعى دارد صحيح نيست
مسأله 197 ـ نيابت كسى كه از راه رفتن معذور است و براى
طواف و سعى ناچار است از تخت روان يا ويلچر استفاده كند صحيح نيست
مسأله 198 ـ نيابت كسى كه به جهت ضيق وقت يا علت ديگرى
بايد حج إفراد انجام دهد از كسى كه وظيفه او حج تمتع است صحيح نيست
مسأله 199 ـ نيابت كسى كه بداند ناچار است اعمال مكه را بر
وقوفين مقدم مى دارد صحيح نيست. بلى اگر عذر طارى باشد اشكال ندارد و صحيح است
مسأله 200 ـ كسى كه حج بر او واجب است نبايد نيابت قبول
كند. ولى اگر اجير شد هر چند معصيت كرده است ولى حج نيابى او صحيح است و مبرئ
ذمه منوب عنه مى باشد و استحقاق اجرت المسمى را دارد. هر چند حج بر خودش مستقر
مى شود
مسأله 201 ـ نيابت زنى كه در موارد ذيل معذور است صحيح
است:
1 ـ به جهت عادت ماهانه مجبور شود حج إفراد انجام دهد يا اعمال حج را مقدم بر
وقوفين كند.
2 ـ وقوف اختيارى بين الطلوعين مشعر را درك نكند و بعد از نيمه شب به منى برود
يا شب رمى كند.
3 ـ به جهت عادت ماهانه از انجام طواف معذور باشد و استنابه كند
مسأله 202 ـ در نايب شرط نيست كه همجنس منوب عنه باشد. لذا
نيابت مرد از زن يا زن از مرد صحيح است
مسأله 203 ـ نيابت صروره، يعنى كسى كه سال اول حج او است
صحيح است
مسأله 204 ـ نذر قبل از ميقات عذر محسوب نمى شود. لذا
نيابت كسى كه مى خواهد با نذر صحيح قبل از ميقات محرم شود، صحيح است.
مسأله 205 ـ شخصى كه به نيابت وارد جده شده اگر نگذارند به
مواقيت معروفه برود عذر طارى محسوب شده و نيابتش صحيح است. و در فرض مزبور با
نذر از جده محرم شود و در ادنى الحل احتياطاً تجديد احرام كند
مسأله 206 ـ اگر نايب از روى جهل از مكه خارج شد و براى
احرام مجدد نتوانست به مواقيت معروفه برود بايد از ادنى الحل به نيابت از منوب
عنه محرم شود و حج تمتع را انجام دهد. اما كفايت آن از منوب عنه مشكل است
مسأله 207 ـ اگر نايب در ارتكاب بعضى از محرمات احرام مضطر
باشد يا حتى با اختيار انجام دهد نيابتش صحيح است. ولى كفاره آن به عهده خودش
مى باشد
مسأله 208 ـ شخصى كه فكر مى كرد معذور است اگر از روى جهل
به مسأله يا عصيان براى انجام اعمال حج اجير شود، اگر در هنگام اعمال عذر او
برطرف شده و (82صفحه) بتواند حج كامل انجام دهد صحيح است، و استحقاق اجرت
المسمى را دارد
مسأله 209 ـ كسى كه هنگام قبول نيابت اطمينان داشته كه مى
تواند حج را به صورت صحيح انجام دهد، هر چند بعد از آن جزء معذورين قرار گيرد
نيابت او صحيح و ذمه منوب عنه برى مى شود. و به عبارت ديگر عذر طارى ضررى ندارد
مسأله 210 ـ كسى كه از ابتدا مطمئن بوده مى تواند حج تمتع
انجام دهد و نايب شده نيابت او صحيح است، اگر چه بعداً به واسطه عذرى كه
اتفاقاً پيش آمده مجبور شود حج إفراد انجام دهد. كه در اين صورت ذمه منوب عنه
برى مى شود
مسأله 211 ـ كسى كه معذور است و نمى تواند حج نيابى انجام
دهد اگر بخواهد براى كسى حج استحبابى بجاآورد مى تواند حج را به نيت خودش انجام
دهد و ثوابش را به آن فرد هديه كند
مسأله 212 ـ كسى كه عمره تمتع را براى خودش بجاآورد واجب
است حج تمتع را نيز براى خود بجاآورد. و اين شخص نمى تواند عمره تمتع انجام شده
را براى فردى منظور و به نيابت از او حج تمتع بجا آورد
مسأله 213 ـ در فرض سابق اگر عصياناً بخواهد به نيابت از
ديگرى حج تمتع انجام دهد بايد به يكى از مواقيت پنجگانه برود و از آنجا به
نيابت از منوب عنه براى عمره تمتع مجدداً محرم شود، و پس از انجام عمره تمتع حج
تمتع را به نيابت او بجا آورد، كه در اين صورت نيابت صحيح و مجزى از منوب عنه
است.
وثوق و اطمينان به انجام حج
مسأله 214 ـ به مجرد گرفتن نيابت ذمه منوب عنه برى نمى
شود، بلكه بايد حج انجام شود. بنابراين اگر اجير به هر علتى حج را انجام نداد،
بايد دوباره براى او نيابت بگيرند.
شرايط منوب عنه
مسأله 215 ـ شرايطى كه در منوب عنه معتبر است عبارتند از:
1 ـ ايمان.
2 ـ عقل.
3 ـ بلوغ.
4 ـ عدم قدرت بر انجام مناسك.
ايمان
مسأله 216 ـ نيابت از كافر و مسلمان غيرشيعه صحيح نيست.
بلى چنانچه غرض عقلايى در بين باشد مى تواند حج را به نيت خود انجام داده و
ثواب آن را به او هديه كند.
عقل
مسأله 217 ـ نيابت از مجنون در حج واجب صحيح نيست. بلى اگر
قبل از جنون حج بر او مستقر شده باشد. در صورت يأس از بهبودى ولىّ او از مال او
براى او نيابت بگيرد
مسأله 218 ـ كسى كه حج بر او مستقر شده و سپس ديوانه شده
اگر در زمان حيات براى او نيابت نگرفته باشند واجب است بعد از فوتش از تركه او
استنابه كنند، ولو به حج ميقاتى.
بلوغ
مسأله 219 ـ منوب عنه بايد بالغ باشد، بنابر اين نيابت از
غيربالغ حتى اگر ولىّ شرعى او نايب بگيرد، صحيح نيست.
عدم قدرت بر انجام مناسك
مسأله 220 ـ كسى كه حج بر او مستقر شده اگر تمكن از مباشرت
در حج را نداشته باشد چه به خاطر بيمارى كه اميد بهبودى آن را ندارد، يا به
خاطر زندانى بودن، يا پيرى و ناتوانى يا حرجى بودن اعمال حج براى او نايب گرفتن
براى انجام حج بر او واجب است. مسأله 221 ـ نيابت از حى در حج واجب در صورتى
صحيح است كه فردى كه حج بر او مستقر شده به جهت بيمارى يا پيرى قدرت انجام
مناسك حج را نداشته باشد، يا انجام حج براى او مشقت و حرج داشته باشد و اميد
بهبودى و رفع حرج نيز نداشته باشد
مسأله 222 ـ در فرض سابق وجوب نيابت فورى است. اما اگر حج
بر او مستقر نشده باشد اقوى عدم وجوب استنابه است
مسأله 223 ـ كسى كه به جهت عدم وجود نايب يا گران بودن
اجرت آن نتواند نايب بگيرد وجوب استنابه از او برداشته مى شود، ولى بعد از مرگ
واجب است از تركه او برايش استنابه كنند. و همچنين است اگر تمكن از استنابه
داشته و عصياناً ترك كرده است
مسأله 224 ـ نيابت مجانى و تبرعى از ميت صحيح و مجزى است.
اما نيابت تبرعى از شخص زنده چه در تمام اعمال حج يا بعضى از اعمال حج صحيح و
مجزى نيست. مگر در رمى جمره كه در مسأله 844 خواهد آمد. مسأله 225 ـ اگر كسى در
حين انجام مناسك بيهوش يا ديوانه شد فرد ديگرى نمى تواند تبرعاً اعمال او را
تمام كند، بجز رمى بيهوش كه تفصيل آن در احكام رمى خواهد آمد، ولى اگر به علت
بيمارى از انجام بقيه مناسك معذور شد مى تـواند استنابه كند تا بقيه اعمـال را
طبق تفصيلى كه در جاى خود مى آيد انجام دهد
مسأله 226 ـ شخص مى تواند به ديگرى وكالت دهد كه قربانى او
را ذبح كند يا اگر عذرى براى او پيش آمد مثلا بيهوش شد بقيه اعمال را به نيابت
از او بجاآورد. ولى احوط اين است كه او را وكيل كند تا قربانى را خريده و ذبح
كند و در صورت پيش آمدن عذر تتمه اعمال را به نيابت از او بجاآورد.
مسأله 227 ـ سه شرط اخير مربوط به حج واجب است. لذا در
نيابت از حج مستحبى غير از شرط اول بقيه شروط در منوب عنه لازم نيست.
منبع:
پایگاه آية الله العظمى فاضل لنكرانى
Lankarani.com
